Galata Köprüsü'nün Galata Kulesi'nden görünümü.
Galata Köprüsü, II. Abdülhamit tarafından İstanbul'da Haliç üzerine yaptırılmış olan, Karaköy'le Eminönü'nü birleştiren köprü.
Tarih boyunca Haliç'in iki yakasını Galata köprüleri birleştirmiştir. Bizans tarihçileri, Haliç üzerindeki ilk köprünün I. Justinianus (altıncı yüzyıl) devrinde yapıldığını, adının 'Aghios Khalinikos Köprüsü' olduğunu yazar. Yeri tam olarak bilinmemekle birlikte, 12 kemerden oluşan bu taş köprünün Eyüp-Sütlüce arasında olduğu tahmin edilmektedir.
Fatih Sultan Mehmet de İstanbul'un fethi sırasında Haliç'e bir köprü yaptırmıştır. Demir halkalarla birbirine bağlanmış ve üzerine kalın kalaslar çakılmış dev fıçılardan oluşan bu köprü Ayvansaray-Kasımpaşa arasında idi. Nişancı Mehmet Paşa bu köprünün fıçılardan değil, yan yana demirlenmiş ve kirişlerle birbirine bağlanmış gemilerden oluştuğunu söyler.
Galata Köprüsü için ilk girişim II. Beyazıt döneminde yapıldı. Leonardo da Vinci, padişahla temasa geçerek bir Haliç Köprüsü tasarımı sundu. Gerçekleştirilmesi teknik olarak imkânsız görülen bu tasarımın üzerinden 350 yıl geçtikten sonra ilk Galata Köprüsü, 1845 yılında, Sultan Abdülmecid zamanında annesi Bezm-i Alem Valide Sultan tarafından yaptırıldı.
Köprüye 'Cisr-i Cedid', 'Valide Köprüsü', 'Yeni Köprü', 'Büyük Köprü', 'Yeni Cami Köprüsü', 'Güvercinli Köprü' adları takılmıştı. Günümüzde yalnızca Galata Köprüsü olarak bilinmektedir. 1863, 1875 ve 1912 yıllarında yenilenen Galata Köprüsü son olarak 1992'de yandı. Yanan köprü onarıldıktan sonra Balat-Hasköy arasına yerleştirildi ve Karaköy-Eminönü arasındaki eski köprü yerine modern bir köprü yapıldı.
1875-1912'li yılları arasından Galata Köprüsünün eski bir resmi.
En eski kayıtlara göre, Altın Boynuz üzerine köprü M.Ö. 6. yüzyılda büyük Jüstinyanüs tarafından yapıldı. 1453'te Konstantinopolis düştüğünde Türkler, gemilerini yanyana birleştirerek mobil bir köprü meydana getirdiler ve bu köprüyü orduların Altın Boynuz'un bir tarafından, diğerine geçebilmesi için kullandılar. 1502-1503 yıllarında bölgeye ilk kalıcı köprüyü yapma planları konuşuluyordu. Sultan II.Beyazıd, Leonardo da Vinci'den bir dizayn istedi. Altın Boynuz için hazırlanan köprü tek açıklıklı 240 metre uzunluğunda ve 24 metre genişliğinde idi . Yapılmış olsaydı dünyadaki en uzun köprü olacaktı. Ancak bu tasarım padişahın onayını alamayınca proje rafa kalktı. Başka bir İtalyan sanatçısısı olan Mikelanj İstanbul'a köprü için davet edildi. Mikelanj bu teklifi geri çevirdi. Bundan sonra Altın Boynuz'u geçecek bir köprü yapma düşüncesi 19. yüzyıl'a kadar rafa kaldırıldı.
Hayratiye Köprüsü
Derken 19. yüzyılda, Sultan II. Mahmut (1808-1839) Azapkapı ve Unkapanı arasına yapılmış epey mesafeli bir köprü bulunuyordu. Açılış tarihi 3 Eylül 1836 olan bu köprü Hayratiye olarak biliniyordu. Proje, Yüksek Amiral Fevzi Ahmet Paşa tarafından işçileri ve deniz tersane imkânlarını kullanarak icra ediliyordu. Tarihçi Lüti'ye göre bu köprü duba bağlantısıyla yapılıyordu. Yaklaşık 500-540 metre uzunluğundaydı.
Cisr-i Cedid
İlk modern Galata Köprüsü, kanal ağzına 1845 yılında Sultan Abdülmecid'in (1839-1861) annesi Valide Sultan tarafından 1845 yılında yapıldı ve 18 yıl kullanıldı. Cisr-i Atik veya Eski Köprü diye bilinen Hayratiye Köprüsü'nden ayırt edilebilmesi için bu yeni köprüye Cisr-i Cedid veya Yeni Köprü adı verildi. Köprünün Karaköy tarafında, yeni köprünün Sultan Abdülmecid Han tarafından inşa ettirildiğini belirten Şinasi'nin bir beyti vardı. Köprünün üzerinden ilk geçen Sultan Abdülmecid idi. Altından geçen ilk gemi ise Fransız kaptan Magnan'ın kullandığı Cygne gemisi oldu.
Köprü Geçiş Ücreti
İlk üç gün köprü geçişi parasız idi. 25 Ekim 1845'de Denizcilik Bakanlığı tarafından toplanan ve mürüriye olarak bilinen köprü geçiş ücreti toplanmaya başlandı. Köprü geçiş ücretleri şöyleydi:
* serbest : Ordu ve kanun uygulayıcı personel, görevdeki yangın söndürücüler, rahipler
* 5 para : Yayalar
* 10 para : Sırtı yüklü insanlar
* 20 para : Sırtı yüklü hayvanlar
* 100 para : At arabası
* 3 para : Koyun, keçi ve diğer hayvanlar.
Köprü geçiş ücretini 31 Mayıs 1930'a kadar köprünün her iki sonunda ayakta duran beyaz üniformalı memurlarca toplandı.
İkinci Köprü
Bu köprü Sultan Abdülaziz'in (1861-1876) emri üzerine, III. Napolyon'un İstanbul ziyaretinden hemen önce Ethem Pertev Paşa tarafından inşa edildi ve 1863'de yerineyerleştirildi.
Üçüncü Köprü
1870 de bir Fransız şirketi Forget et Chantiers de la Mediteranee ile üçüncü köprünün yapımı için bir sözleşme imzalandı. Ancak Fransa ile Almanya arasında savaşın patlak vermesi projeyi erteledi. Eski sözleşme feshedildi ve yeni köprünün yapımı 1872'de İngiliz firması G. Wells'e verildi. Köprü 1875'de tamamlandı. Yeni köprü 480 metre uzunluğunda, 14 metre genişliğinde ve 24 duba üzerinde duruyordu. Maliyeti 105,000 altın lirasıydı. Bu köprü 1912 yılına kadar kullanıldı, bu tarihte Haliç'in daha yukarılarına doğru çekildi ve yerine tarihi 1990'lara dek uzanan eski Cisr-i Atik köprüsü yerleştirildi
Dördüncü Köprü
Dördüncü köprü Alman firması MAN AG tarafından 1912'de 350,000 altın Lirasına inşa edildi. Köprü 466 metre uzunluğunda,25 metre genişliğinde idi. Bugün hala pek çok kişinin hafızasında taze olan 1992'deki yangına kadar bu köprü kullanılmıştır. Köprünün yanma nedeni hala tam olarak bilinmemektedir. Köprü yandıktan sonra modern bir köprüye yol açmak için Altı Boynuza çekildi. ....
Bugün
Beşinci Galata Köprüsü, bir önceki köprünün birkaç metre kuzeyinde STFA şirketi tarafından inşa edildi. İnşaatı 1994 Aralık ayında tamamlanan köprü, diğerleri gibi Eminönü ve Karaköy'ü birbirine bağlıyordu. Tasarımı ve teftişi GAMB (Göncer Ayalp Engineering Company) tarafından yapıldı. Beşinci Galata Köprüsü 490 metre uzunluğunda ve 80 metrelik kısmı açılabilen bir baskül köprüdür. Köprünün yüzeyi 42 metre genişliğindedir ve her yöne doğru 3 şeritli bir yol ve bir yaya yolu bulunmaktadır. Tramvay hattının Kabataş'a kadar uzatılması sonucu, köprünün ortasındaki iki şerit tramvay yoluna ayrılmıştır. Bu köprü, Norwich'deki Trowse Köprüsü ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki birkaç köprünün yanı sıra, dünyada üzerinden tramvay geçen ender baskül köprülerden biridir.
Ancak köprünün böyle bir eklentiye uygun olarak tasarlanmaması nedeniyle, tramvay yolu inşaatı birçok soruna neden oldu. Kapakları açılıp kapandığında, hatların birbirine tam olarak değmemesi bu sorunların başında geliyordu. Köprünün altındaki lokanta ve market kısmı 2003'de açıldı.
Kültür
Bugün İstanbul'un geleneksel ikonlarından biri haline gelmiş Galata Köprüsü, sürekli baştan yapılmasına rağmen (son köprü 1994 yılında inşa edildi) bu özelliğini yitirmemiştir. Köprü Yeni İstanbul (Karaköy, Beyoğlu, Harbiye) ve Eski İstanbul (Sultanahmet, Fatih, Eminönü)'yü birbirine bağladığı için "iki kültürü birbirine bağlayan köprü" simgeselliğini de taşımaktadır.
Peyami Safa'nın romanı "Fatih Harbiye" de, Fatih ilçesi'nden Harbiye'ye köprü yolu ile giden bir kimse farklı uygarlık ve farklı kültürü ayaklarına yerleştirir der. Galata Köprüsü tasarım olarak başka köprülerden pek farklı olmasa da (hatta örneğin Paris ya da Budapeşte'nin köprülerine göre oldukça sıkıcı bir tasarıma sahip olsa da) kültürel değeri nedeniyle pek çok edebiyatçı, ressam, yönetmen ve oymacıya konu olmuştur.
