2009 Honduras Darbesi
2009 Honduras Darbesi 28 Haziran 2009 günü Devlet Başkanı Manuel Zelaya'nın 2010 yılı Mart ayında yeni bir anayasa yazılması konusundaki halk oylaması kararını almasıyla başlayan siyasi süreç.
Krizin ortaya çıkışı
Zelaya'nın halk oylaması kararı Honduras Yüksek Mahkemesince yasa dışı ilan edilmiş olmasına rağmen Zelaya halk oylamasının planlandığı şekilde yapılması amacıyla hazırlıkları başlattı. Bu hazırlıklar kapsamında Honduras hükümetine yardımcı olmak için Honduras Silahlı Kuvvetlerinden oy pusulalarını ülkeye dağıtması verildi. Ancak ordu komutanı Romeo Vásquez Velásquez verilen görevi yapmayı reddedince, Zelaya kendisini görevden aldı. Görevden alma kararı Mahkeme ve Parlamento tarafından yasa dışı ilan edildi.
Darbe
Halk oylamasının yapılmasına saatler kala 28 Haziran günü sabaha karşı Honduras Silahlı Kuvvetlerine bağlı birlikler Zelaya ve kabinesindeki vekillerden bazılarını zorla askeri üsse götürerek havayolula ülke dışına sürgüne götürmüştür. Parlamento Başkanı Roberto Micheletti yemin ederek fiili devlet başkanı olarak göreve başlamıştır.
Uluslararası tepkiler
Yapılan darbe Birleşmiş Milletler, Amerika Devletleri Örgütü OAS önce darbeyi kınayacak, darbecilerden Zelaya'nın yeniden görevine iade edilmesi için 72 saat süre vermiş, süre sonunda Zelaya görevine iade edilmeyince de Honduras'ı örgüt üyeliğinden çıkartmıştır
Zelaya'nın dönüş teşebbüsü
OAS'ın kararını bekleyen Zelaya, 6 Temmuz günü ülkeye döneceğini açıklamış, yanında Ekvador Devlet Başkanı Rafael Correa, Arjantin Devlet Başkanı Cristina Fernândez, Paraguay Devlet Başkanı Fernando Lugo olduğu halde uçakla Honduras'ın başkenti Tegucigalpa'ya gelse de ordu birliklerinin havaalanını kapatmaları sonucu uçağı iniş yapamamıştır. Devlet Başkanını karşılamak için havaalanına gelen Zelaya destekçilerine ise askerler tarafından açılan ateş sonucu en az bir kişi ölmüştür.
Medya savaşı
Askeri darbenin yapılmasının hemen ardından bölgesel yayın yapan Telesur televizyonu ile CNN Espanol yayınları darbeciler tarafından durdurulmuş, Associated Press yayınları engellenmiştir. Darbenin haber kanalları tarafından okuyucularına verilmesi farklı olmuştur. Özellikle The Economist ve BBC darbeyi olumlu karşılamıştı. Buna sebep olarak Zelaya'nın Chavez ile müttefik olarak düşünülmesiydi. Öte yandan Telesur Zelaya'nın her açıklamasını verecek ve genelde darbe karşıtı yayın yapacaktır. Prensa Latina da bu şekilde yayın yapacaktır.
Değerlendirmeler
Darbe olmadan önce olacakları tahmin eden tek kişi Küba eski Devlet Başkanı Fidel Castro oldu. Yazdığı yazıda Honduras'daki gerginliğe işaret eden Castro tarihi günlerin yaşandığını belirtecek ve Zelaya'ya destek verecektir.
Darbeden sonraki günlerde bölgenin en güçlü komünist partilerinden olan Venezuela Komünist Partisi adına yapılan açıklamada OAS örgütünün darbecilere 72 saat süre tanımasının ABD emperyalizminin bir oyunu olduğu iddia edilecek ve Zelaya'nın derhal ülkeye dönmenin bir yolunu bulması gerektiği ve Zelaya yanlısı gösterilerin uzun süre aynı kararlılıkla devam edemeyeceği, darbecilerin baskı kullanacağı belirtilecekti.
Darbecilerle Zelaya arasında bir pazarlığa dair ilk haber ise New York Times'dan gelecektir. Yazıda Zelaya'nın dönmesine ancak yeniden devlet başkanlığına aday olmayacağı ve derhal seçimlerin yapılacağına dair güvence vermesi halinde razı olunacağı belirtiliyordu. Bu bakış açısı darbeyi kınama yolunda açıklama yapmasına rağmen elçisini Honduras'dan çekmeyen ABD yönetimi için kabul edilebilir bir çözüm gözükmektedir.
Venezuela lideri Hugo Chavez ise ilk günden itibaren darbeyi ABD ile ilişkilendirerek darbecileri goriller olarak tanımlayacaktır. Ayrıca Zelaya'nın yaptığı açıklamadaki Honduras'daki ABD elçisi olan Roberto Flores Bermudez'in darbeyi haftalar önceden bildiğinin bilgisi darbedeki ABD bağlantısını güçlendirmiştir.
Küba Cumhuriyeti Türkiye Büyükelçisi Ernesto Gomez Abascal ise yaptığı değerlendirmede darbenin Latin Amerika'daki yönetimleri ve özellikle de Hugo Chavez'i hedef aldığını belirtmiştir.
Fidel Castro 11 Temmuz günü yazdığı yazıda eğer Honduras'da darbeciler başarılı olursa tüm Latin Amerika'da benzer askeri ayaklanmaların yaşanacağı öngörüsünde bulunarak ilerici hükümetleri zorlu bir dönemin beklediğini belirtmiştir. Ayrıca Honduras'daki askeri üsse de dikkat çeken Castro darbenin arkasında ABD'nin bulunduğunu iddia etmiştir. Castro 22 Temmuz günü yaptığı yazılı açıklamada arabuluculuk yapan Oscar Arias'ın ABD'nin isteğiyle siyasi krizi darbecilerin lehine süre kazanmak amacıyla bu göreve getirildiğini yazacak ve Daniel Ortega'nın açıklamalarına dayanarak Arias'ı ABD yanlısı bir politikacı olmakla suçlayacaktır. Ayrıca San Jose görüşmeleri sırasında ortaya konan ve Zelaya tarafından kabul edilen 7 maddenin kabul edilmemesini darbecilerin en büyük hatası olduğunu belirten Castro, Zelaya'nın mutlaka Honduras'a döneceğini ve Honduras halkı tarafından sevinçle karşılanacağını belirtir. Micheletti ile Clinton ile arasında sürekli temas olduğunu ve Honduras Ordusunun bu gelişmeler karşısında ne yanıt vereceğinin ise bilenemediğini ekler.
Venezuelalı gazeteci Eva Golinger darbecilerin ABD bağlantılarına dikkat çekerek Honduras'daki ABD Elçiliğinin ve Soto Cano'daki askeri üssünün darbecilerle temasını gözler önüne sermiştir.
Çözüme doğru
9 Temmuz günü darbeyle başa gelen Micheletti ile yasal devlet başkanı Zelaya, Kosta Rika'ya Devlet Başkanı ve Nobel Barış ödülü sahibi Óscar Arias'ın arabuluculuğunda görüşmelere katılmak için gelmiş ancak yüzyüze görüşmemişlerdir. İki gün boyunca heyetler halinde süren görüşmelerde iki taraf da geri adım atmayınca uzlaşma görüşmeleri sonuç alınmadan tamamlanmıştır
Çözüm için 5 koşul
Arias'ın başkan yardımcısı Casas Zamora'ya atfedilen haberde Madrid Üniversitesinde profesör olan Juan Carlos Monedero Zelaya'nın göreve iade edilebilmesi için 5 koşul öne sürülmüştür:
Zelaya yeniden devlet başkanı olabilir ama bu mutlaka tek başına iktidara gelecek anlamına gelmemelidir
Anayasayı değiştirme girişiminden vazgeçmelidir
Venezuela Devlet Başkanı Chavez ile arasına mutlaka mesafe koymalıdır
Mutlaka ikili bir iktidar hali yaratılmalı ve hükümette Zelaya olsa bile Kasım ayında seçimlere kadar birlik hükümeti iktidarda olmalıdır
Darbede yer alanlara af çıkartılmalı ve herhangi bir cezai işlem uygulanmamalıdır
Micheletti'den geri adım
15 Temmuz günü açıklama yapan darbeyle başa gelen Micheletti, Zelaya'nın görevinin başına dönmemesi koşuluyla fiilen yürüttüğü devlet başkanlığını görevini bırakabileceğini açıkladı.
Honduras dış temsilcilikleri
Siyasi kriz Honduras'ın dış temsilciliklerini de etkilemiş ve elçiliklerin çoğu Zelaya'yı desteklemişti. Bunun üzerine Micheletti, kendi talimatlarını dinlemeyen yabancı temsilciliklerin bütçesini kesmeyi planlamakta.
Zelaya'nın dönüşü
Bolivya'da bulunan Zelaya hükümetinin Dışişleri bakanı Patricia Rodas yaptığı açıklamada devlet başkanının ülkeye dönmek üzere yolda olduğunu ve Honduras'a giriş yaparak darbeci hükümete alternatif hükümet kurarak buradan mücadeleye başlayacağını bildirdi.
Arias arabuluculuğunda görüşmeler
Kosta Rika'da Devlet Başkanı Arias'ın arabuluculuğunda süren görüşmelerde ortaya çıkan 7 maddeyi Zelaya kabul etse de Micheletti reddedecektir:
Manuel Zelaya'nın seçimle başa geldiği süreyi tamamlamak üzere yeniden devlet başkanlığına getirilmesi
Belli başlı partilerin katılımıyla Ulusal Birlik ve Uzlaşma hükümetinin kurulması
Darbeyle ilgili tüm siyasi suçlulara genel af ilan edilmesi
Manuel Zelaya ve hükümetinin seçimlerde yeniden aday olmaması
Seçimlerin Ekim ayının son pazarı olacak şekilde ileri çekilmesi
Seçimlerin şeffaflık ve düzen içersinde geçmesi için seçimlerden bir ay önce Silahlı Kuvvetlerin denetim yetkisini Yüksek Seçim Kuruluna devretmesi
Honduras'da anayasal düzene geçişin eksiksiz olması için uluslararası gözlemcilerin ve özellikle de Amerikalar Örgütünden gözlemcilerin seçim sırasında ülkede bulunmaları.
Zelaya Honduras'da
Tribuna Popular haberine göre Zelaya Honduras'a dönmüş ve ismi açıklanmayan bir yerde üslenmiştir. Ülke çapında genel grev düzenlenerek darbecilerin iktidardan düşürülmesi için eylemleri Honduras'dan sevk ve idare edeceği açıklanmıştır.
San Jose görüşmelerinin çöküşü
22 Temmuz günü açıklama yapan uzlaşma görüşmelerindeki arabulucu Óscar Arias taraflar arasında uzlaşma sağlanamadığını ve görüşmelerin çöktüğünü açıkladı. Manuel Zelaya ise Nikaragua'dan yaptığı açıklamada görüşmelerin çökmesi üzerine ülkesine geri döneceğini ve Nikaragua'nın Esteli bölgesinde Honduras'a karayoluyla giriş yapacağını açıkladı.
Zelaya'nın ikinci dönüş girişimi
Daha önceden havayoluyla ülkeye dönmeye çalışan devrik devlet başkanı Manuel Zelaya, Nikaragua sınırından Honduras'a sembolik olarak giriş yapar. Kendisini sınırın diğer tarafında bekleyen ailesi ve taraftarlarının ise sınıra 10 km kala askeri barikatla durdurulduğu ve kalabalığın dağıtılması için müdahale edildiği belirtilmektedir.Zelaya ülkeye giriş yaptıktan sonra ise ülkede kan dökülmesini istemediğini belirterek darbecileri halkın isteklerine uymaya çağırarak görüşmeye hazır olduğunu bildirdi. Bu gelişmelerle ilgili ilk yorum ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton'dan geldi, Clinton Zelaya'nın girişimini "düşüncesizlik" olarak değerlendirdi
Zelaya yeniden Honduras'da
21 Eylül Pazartesi günü devrik Devlet Başkanı Zelaya'nın gizli bir şekilde ülkeye girerek dört günlük zorlu yolculuktan sonra başkent Tegucigalpa'ya vardığı ve Birleşmiş Milletler Elçiliğinde bulunduğu açıklandı. Manuel Zelaya'nın Brezilya Elçiliğinde bulunduğunu gösteren fotoğraflar basında yayınlanmıştır. Zelaya yaptığı açıklamada Honduras halkının kararlılığı sayesinde yeniden göreve döneceğini belirtti. Direniş örgütleri taraftarlarını başkente çağırırken darbe hükümeti sokağa çıkma yasağı ilan etti.ABD Dışişleri Bakanı Clinton ve arabuluculuk görevi almış olan Kosta Rika Devlet Başkanı Oscar Arias yaptıkları benzer açıklamalarda Zelaya'nın ülkeye dönmesinin demokrasiye geçiş sürecinin kolaylaştırılması için bir fırsat olduğunu belirttiler.
Sona doğru
30 Ekim günü darbeyle başa gelen hükümetin başında bulunan Roberto Micheletti yaptığı açıklamada krizin tarafları arasında bulunan sorunlara dair anlaşma sağlandığı ve imza altına alındığını belirtti.Buna göre:
Zelaya'nın yeniden göreve iadesi için son karar Konger'de bulunacak ve bununla ilgili bir oylama yapılması
Ulusal Birlik hükümeti kurulması
Anayasal referandum ve Anayasanın değiştirilemez maddelerinin değiştirilme girişimlerinin sona ermesi
29 Kasım 2009 tarihinde düzenlenmesi planlanan seçimlerin tanınması ve seçim sürecinin desteklenmesi
28 Haziran Darbesinden sonra gerçekleşen olayların inceleneceği bir komisyonun kurulması
Uluslararası kamuoyuna Honduras ile kopartılan uluslararası ilişkilerini yeniden kurmaları için çağrı yapılması konularında anlaşma sağlanmıştır.
Micheletti'nin bu kararı açıkladığı sırada ülkeye OAS örgütüne bağlı uzlaşma heyetiyle birlikte gelen ABD yetkilisi Thomas Shannon'un da Honduras'da bulunması anlamlı olarak değerlendiriliyor.
29 Kasım Seçimleri
Darbeyle başa gelen yönetim anayasal devlet başkanı Manuel Zelaya'nın göreve iadesiyle ilgili Kongre oylamasının 29 Kasım Seçimlerinden sonra yapılacağını açıklayarak, anayasal düzene dönmeden askerleri yönetimin vesayeti altında seçimleri yapma iradesini ortaya koyar. Bu durum Zelaya ve Darbeye Karşı Ulusal Cephe örgütü tarafından reddedilir ve seçimlerin boykot edileceği açıklanır.
Seçim sonuçları
Katılım oranının %25 seviyesinde olduğu seçimlerde Ulusal Parti adayı Porfirio Lobo Sosa 318,960 oy alırken, Liberal Parti adayı Elvin Ernesto Santos 218,358 oyda kaldı. Anayasal devlet başkanı Manuel Zelaya ve Darbeye Karşı Ulusal Cephe seçimlerin %75'e varan oranda boykot edilmesinin seçimleri geçersiz kılacağını savunurken, uluslararası kamuoyu da seçimleri tanımıyor.
Kongre oylaması
Seçimlerin yapılmasının ardından Zelaya'nın görevine iade edilmesi Kongre'nin önüne geldi. Kongre'de yapılan oylamanın sonucunda 111 oya karşı 14 oyla Zelaya'nın göreve iade edilmesi reddedilmiştir. Bu kararın alınması sonucunda önceden darbeye karşı tavır almış olan ABD Lobo hükümetini tanıma yolunda açıklama yapmıştır.
Zelaya'nın durumu
ABD'nin 29 Kasım seçimlerini tanımasından ve Honduras Kongresinin 2 Aralık günü aldığı Zelaya'nın göreve iade edilmesini reddeden kararından sonra Peru, Kosta Rika ve Panama Lobo hükümetinin tanımışlardır. Buna rağmen bölgede ülkelerinden Venezuela, Brezilya, Küba, Bolivya, Ekvador, Nikaragua seçimleri geçersiz saymakta. Bu sırada aylardır kuşatma altında bulunan Tegucigalpa'daki Brezilya Elçiliğinde bulunan Zelaya'nın Meksika'ya sığınacağına dair haberler alınır. Ancak Honduras İçişleri Bakanlığından yapılan açıklamada üzerinde anlaşılan bu yolculuğun ertelendiği bildirilir. Zelaya ise başka bir ülkeye gitme isteğinde olmadığını açıklayarak, Lobo hükümetini tanımadığını bildirerek, taraftarlarına ve darbeye karşı direnenlere Kurucu Meclis'in toplanması için mücadele etme çağrısı yapar. Lobo hükümetinin yaptığı açıklamada, Zelaya'nın ancak siyasi sığınma hakkı talep etmesi halinde Meksika'ya gitmesine izin verileceği de belirtilmekte. Dominik Cumhuriyeti devlet başkanı Leonel Fernandez'in arabuluculuğunda gerçekleşen görüşmelerden sonra Zelaya, siyasi sığınma olmaksızın Dominik Cumhuriyeti'ne uçakla geldi ve devlet başkanı olarak resmi törenle karşılandı
Lobo iktidarda
27 Ocak günü yemin ederek göreve başlayan Porfirio Lobo hükümeti ise ülke içindeki direniş ve uluslararası kamuoyundan gelen tepkiler arasında göreve başlıyor. Bölgenin en önemli ülkelerinden Brezilya'nın Lobo'nun yemin törenine temsilci göndermemesi Honduras basınında büyük yer tutmuştur. Ayrıca Honduras Parlamentosu almış olduğu kararla darbe dönemindeki tüm suçlar için genel af ilan etmiş bulunuyor. İlan edilen genel af, darbe sürecinin aklanması olarak yorumlanmakta.
