1916 yılından beri Rum çetelerinin saldırıları devam ederken, Müslüman Türk köylüleri de yavaş yavaş silahlanmaya ve çetelere karşı özel savunma tedbirleri almaya başlamışlardı. Belki sayıları düşman askerinden fazla değildi ama kahramanlık türküleri onları coşturmaya yetiyordu. Ezilmedim ben milletçe ömrümde,Yalan olmaz doğru vardır sözümde,Sen Urussun ben Türküm özümde,Savrul düşman hiçsin benim gözümde.1917 yılına girerken Trabzonlular böylesine bir ruh ile örgütlenme yolunu tutmuşlardı. 1917 yılı, Trabzonlular’a ümit belirtileri getirdi. Rus halkı savaştan bıkmıştı ve bitkinliğini açıkça göstermeye başlamıştı. Rusyanıın büyük şehirlerinde yiyecek sıkıntısı vardı. Karapazar almış yürümüştü, ordudan kaçmalar oluyordu. İstanbul’da Talat Paşa kabinesinin kurulduğu, Amerika’nın Almanlar’la ilişkilerini kestiği 1917 Şubatında Rusya’da ayaklanmalar başladı. Martta işçi ve askerlerden kurulu bir geçici hükümet işbaşına geçti. Rus Çar’ı II. Nikola’nın tahtına kardeşi Mihail’e bırakması, Mihail’in de tahttan vazgeçmesi üzerine; Rusya’da Çarlık sona erdi. Tüm devlet yönetimi geçici Kerenski hükümetinin elinde kaldı. Geçici hükümet; bir Rus’un başkanlığında bir Türk, bir Gürcü ve Ermeni delegeden kurulu Komiteyi Kafkasya’ya gönderip orayı yönetmekle görevlendirdi. Kısacası Ruslar kendi başlarının derdine düşmüşlerdi. Bu nedenle Rumlarla olan ilgilerini ve yaptıkları yardımları kestiler. Bu hal Pontos hayalcilerini şaşırttı. Pontosçular gizliden çalışmaya başladılar ve Trabzon’daki Kiliseler, okullar kulüplerde faaliyet göstermeye başladılar. Yunanlılardan yardım istediler. 1917 yılında Rusya’da Bolşevik ayaklanmaları başladı. Kerenski Hükümeti devrildi. Sovyet idaresi ve Maverayı Kafkas Seym’i (Yasama Meclisi) kuruldu. Kafkasya için 11 kişilik bir hükümet kuruldu. Fakat Rusya’da bir çökme başlamıştı. Yedek tümenlerdeki askerler kaçıyorlardı. Cephelerdeki askerler de kaçmaya başlayınca Rusların Kafkasya cephesi söküldü. Türklerin 2. Ordu birlikleri savaşmadan Muş’u geri aldılar. Fakat Trabzon’daki 5. Rus Kolordusu kıpırdamıyor ve bu nedenle Trabzon’daki Rus işgali devam ediyordu. 1917 Aralık ayında Kudüs’ü savunma ile ilgili 7. Türk Ordusu tümüyle gitti, 4. Ordu, Yıldırım Orduları Grubuna katıldı. Kafkasya’da Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan Milli Hareketi başladı. Osmanlı devleti içinde bulunduğu İttifak Devletleri imzaladığı Brest Litovsk Ateşkes Antlaşmasıyla (15 Aralık 1917) ve Ruslarla Erzincan Mütarekesi (18.12.1917) yapıldı. Ruslar Doğu Anadolu’daki birliklerini resmen geri çekmeyi kabul ettiler. Fakat Ermeniler bu mütarekeyi kabul etmediler. Vilayet-i Sitte denen Türk ülkesini büyük Ermenistan’ın bir parçası olduğu iddiasıyla işgal etmeye başladılar. Van, Hınıs ve Erzincan’a 6000 kadar gönüllü onlara katıldı. Trabzon bölgesi tam bir asayişsizlik içinde idi. Bunun üzerine Enver Paşa, Rus işgalindeki yerlerin ancak askeri kuvvetlerle kurtarılabileceğine hükmederek Vehip Paşa’ya ileri hareket emrini verdi. Türk Kafkas Cephesi Komutanlığı da 5.2. 1918’den itibaren, Erzincan mütarekesinin ortadan kalktığını ilan etti.
12 Şubat 1918’de, Vehip Paşa Komutasındaki 3. Kafkas Ordusu ileri harekataa girişti. Trabzon’lu Albay Hacı Hamdi Bey komutasındaki 37. Tümen, Giresun’daki 123. Alay ile takviye edilerek Trabzon üzerine yola çıktı. Bölgedeki çeteleri temizleyerek ilerleyen birlikler, 15 Şubat 1918’de Vakfıkebir’i, 17 Şubat 1918’de Akçaabat’ı geri aldılar. Birkaç gün içinde çevreyi temizleyerek Ruslar’ın Karadeniz’deki Türk sınırını geçtikleri günü tam 2. yıl dönümünde Trabzon’a girdiler. Trabzon 24 Şubat 1918’de Ruslardan geri alındı. Türkler’in doğuya doğru ilerleyen birlikleri 28 Şubat 1918’de Of’u da düşmandan geri aldılar. Of’un işgaliyle göç eden muhacirler tekrar geriye dönmeye başladılar.
