Ad Aktarması
Aralarında benzerlik ilgisi olmaksızın, bir sözün başka bir söz yerine kullanılmasıdır.
"Tanzimat dönemini bir de Tanpınar'dan okuyun." Bu cümlede "Tanpınar" sözcüğü "Ahmet Hamdi Tanpınar'ın bir yapıtı" yerine kullanılmıştır.
"Haftada iki gün kuru yiyorduk." cümlesinde "kuru" sözcüğü "kuru fasulye yemeği" yerine kullanılmıştır.
Ad aktarması değişik biçimlerde karşımıza çıkar:
* Bir nesnenin parçası söylenerek bütünü anlatılmak istenir:
"Lokma karın doyurmaz, şefkat artırır." Bu atasözünde geçen "lokma" sözcüğü "yemek, yiyecek" yerine kullanılmıştır.
* Bir yerin, nesnenin bütünü söylenerek parçası kastedilebilir.
"Yolcu gemisi Kuşadası'na yanaştı." Bu cümlede "Kuşadası" sözcüğü "Kuşadası limanı" yerine kullanılmıştır.
* Nesne söylenir, içindeki anlatılır.
Sobayı yak.
Tabağını bitir.
* Ad aktarmasında "parça-bütün, neden-sonuç, tekil-çoğul, eser-yazar" ilgisi gibi ilgiler olabilir.
Aşağıdaki örneklerde ad aktarması vardır:
* Derginin bu sayısında da büyük şairlere yer verilmiş.
* Stat, İzmir'deki maçın bitmesini bekliyordu.
* Ankara, Kıbrıs konusunu çözüme kavuşturmak istiyor.
* Cebindeki bütün parasını taksiye vermiş.
* İnsan ekmeğini kazanmayı bilmeli.
Örnek Soru:
Marmara'da her yelken
Uçar gibi neşeli
Yukarıdaki dizelerde olduğu gibi, kimi sözler benzetme amacı gütmeden kendi anlamları dışında kullanılır.
Aşağıdaki dizelerin hangisinde bu örnektekine benzer bir kullanım vardır?
A) Dalgalan sen de şafaklar gibi ey nazlı hilâl
B) Ben ezelden beridir hür yaşadım hür yaşarım
C) Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda
D) Bastığın yerleri toprak diyerek geçme tanı
E) Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda
Cevap: A
Farklı bir kaynaktan ad aktarması *
Benzetme amaç güdülmeden bir sözün ilgili olduğu başka bir söz yerine kullanılmasıdır.
İşe alınman için dün şirketle görüştüm.(İnsan)
Yarın sınıfı 9/H sınıfı yapacak.(Öğrenci)
Toplantıya Milliyet gazetesinin güçlü kalemleri de geldi.(Yazar)
Nihatın golüyle tüm stat ayağa kalktı.(Seyirci)
O evine çok bağlı bir insandır.(Ailesi)
Bu olay üzerine bütün köy ayaklandı.(Halk)
İstanbuldan kalkan uçak az önce Adanaya indi.(Havaalanı)
Divan Edebiyatında Mecaz-ı Mürsel
Bir sözcüğü benzetme amacı gütmeden başka bir sözcük yerine kullanma sanatıdır. Düz değişmece ya da metonomi diye de adlandırılır. Günlük yaşamda da yaygınlıkla kullanılan mecaz-ı mürsel, iki nesne ve kavram arasında çok çeşitli ilgiler kurulmasıyla gerçekleşir. Neden yerine sonucun (bereket yağdı gibi), içindeki yerine kabın (sobayı yaktık gibi), özel yerine genelin (at yerine hayvan gibi), soyut kavram yerine somut adın (gözüme girdi gibi), yapıt yerine yazar adının (Siham-ı Kaza okuyorum demek yerine Nefi okuyorum demek gibi) kullanıldığı çeşitli türleri vardır.
Aralarında benzerlik ilgisi olmaksızın, bir sözün başka bir söz yerine kullanılmasıdır.
"Tanzimat dönemini bir de Tanpınar'dan okuyun." Bu cümlede "Tanpınar" sözcüğü "Ahmet Hamdi Tanpınar'ın bir yapıtı" yerine kullanılmıştır.
"Haftada iki gün kuru yiyorduk." cümlesinde "kuru" sözcüğü "kuru fasulye yemeği" yerine kullanılmıştır.
Ad aktarması değişik biçimlerde karşımıza çıkar:
* Bir nesnenin parçası söylenerek bütünü anlatılmak istenir:
"Lokma karın doyurmaz, şefkat artırır." Bu atasözünde geçen "lokma" sözcüğü "yemek, yiyecek" yerine kullanılmıştır.
* Bir yerin, nesnenin bütünü söylenerek parçası kastedilebilir.
"Yolcu gemisi Kuşadası'na yanaştı." Bu cümlede "Kuşadası" sözcüğü "Kuşadası limanı" yerine kullanılmıştır.
* Nesne söylenir, içindeki anlatılır.
Sobayı yak.
Tabağını bitir.
* Ad aktarmasında "parça-bütün, neden-sonuç, tekil-çoğul, eser-yazar" ilgisi gibi ilgiler olabilir.
Aşağıdaki örneklerde ad aktarması vardır:
* Derginin bu sayısında da büyük şairlere yer verilmiş.
* Stat, İzmir'deki maçın bitmesini bekliyordu.
* Ankara, Kıbrıs konusunu çözüme kavuşturmak istiyor.
* Cebindeki bütün parasını taksiye vermiş.
* İnsan ekmeğini kazanmayı bilmeli.
Örnek Soru:
Marmara'da her yelken
Uçar gibi neşeli
Yukarıdaki dizelerde olduğu gibi, kimi sözler benzetme amacı gütmeden kendi anlamları dışında kullanılır.
Aşağıdaki dizelerin hangisinde bu örnektekine benzer bir kullanım vardır?
A) Dalgalan sen de şafaklar gibi ey nazlı hilâl
B) Ben ezelden beridir hür yaşadım hür yaşarım
C) Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda
D) Bastığın yerleri toprak diyerek geçme tanı
E) Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda
Cevap: A
Farklı bir kaynaktan ad aktarması *
Benzetme amaç güdülmeden bir sözün ilgili olduğu başka bir söz yerine kullanılmasıdır.
İşe alınman için dün şirketle görüştüm.(İnsan)
Yarın sınıfı 9/H sınıfı yapacak.(Öğrenci)
Toplantıya Milliyet gazetesinin güçlü kalemleri de geldi.(Yazar)
Nihatın golüyle tüm stat ayağa kalktı.(Seyirci)
O evine çok bağlı bir insandır.(Ailesi)
Bu olay üzerine bütün köy ayaklandı.(Halk)
İstanbuldan kalkan uçak az önce Adanaya indi.(Havaalanı)
Divan Edebiyatında Mecaz-ı Mürsel
Bir sözcüğü benzetme amacı gütmeden başka bir sözcük yerine kullanma sanatıdır. Düz değişmece ya da metonomi diye de adlandırılır. Günlük yaşamda da yaygınlıkla kullanılan mecaz-ı mürsel, iki nesne ve kavram arasında çok çeşitli ilgiler kurulmasıyla gerçekleşir. Neden yerine sonucun (bereket yağdı gibi), içindeki yerine kabın (sobayı yaktık gibi), özel yerine genelin (at yerine hayvan gibi), soyut kavram yerine somut adın (gözüme girdi gibi), yapıt yerine yazar adının (Siham-ı Kaza okuyorum demek yerine Nefi okuyorum demek gibi) kullanıldığı çeşitli türleri vardır.
