Ahmet Rasim

Ahmet Rasim (1865 - 1932)

1865'te İstanbul'da doğdu, 1932'de İstanbul Heybeliada'daki evinde yaşamını yitirdi. Menteşeoğulları'ndan Kıbrıslı Bahaeddin Efendi'nin oğlu. Kendisi doğmadan babası ailesini terkettiği için annesi Nevber Hanım tarafından yetiştirildi.

Öğrenimini yoksul çocuklara eğitim hizmetini bugün de sürdüren Darüşşafa'da tamamladı. Posta ve Telgraf Nezareti kalemine memur olarak girdi. Bir yandan memurluk yaparken diğer yandan Ahmed Mithad'ın yayınladığı Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yazılar yazmaya başladı.

Kısa bir süre öğretmenlik yaptı. 2. Meşrutiyet'ten sonra Hüseyin Rahmi Gürpınar ile birlikte "Boşboğaz" isimli bir mizah dergisi çıkardı. Ceride-i Havadis, Tasvir-i Efkar, Yenigün, Akşam, Vakit, Cumhuriyet gibi gazetelerle birçok dergide çok sayıda makale, fıkra, gezi mektubu, anı türlerinde yazıları yayınlandı.

Suriye, Sofya ve Romanya'da muhabir olarak bulundu. 1927'da İstanbul milletvekili oldu. Bu görevi ölümüne kadar sürdürdü. Daha çok ustası Ahmed Mithad'ın edebi çizgisini izleyen, döneminin güçlü akımı Servet-i Fünun içinde yer almayan Ahmet Rasim, öğrencilik yıllarında saltanata karşı çıkan şair ve yazarlara özenerek şiirler de yazdı. Daha sonra yazıya yöneldi. Ama şiiri bırakmadı. Muallim Naci etkisindeki şiirlerini "Leyla Feride" takma ismiyle Musavver Malumat dergisinde yayınlattı.

Döneminin tüm edebiyat ve siyasi tartışmalarından uzak kaldı. Benimsediği gerçekçi-gözlemci çizgide yazılarını sürdürdü. Kısa, canlı cümlelere, yaygın ve güncel deyimlere dayanan arı bir İstanbul Türkçesi ile yazdı. Darüşşafaka'daki öğrencilik döneminde Zekaî Dede'den müzik dersleri aldı. Çoğunun güftesi kendisine ait 60 kadar şarkı besteledi. Bu şarkılardan 40 kadarı günümüze ulaştı.


ESERLERİ:

ROMAN-ÖYKÜ:

İlk Sevgili (1891)
Afife (1894)
Güzel Eleni (1893)
Meyl-i Dil (1897)
Bir Sefilenin Evrak-ı Metrukesi (1893)
Sevda-yı Sermedi (1897)
Gam-ı Hicran (1898)
Ülfet (1900)
Hamamcı Ülfet (1922)
İki Günahkar (1922)

ANI-FIKRA-BİYOGRAFİ-MEKTUP:

Eşkâl-i Zaman (fıkra, 1918)
Gülüp Ağladıklarım (anı, 1926)
Muharrir, Şair, Edip (Biyografiler 1924)
Cidd-ü Mizah (Biyografiler, 1920)
Şehir Mektupları (4 cilt, 1910-1911)
Falaka (Anı, 1927)
Fuhş-i Atik (Anı, 1922)
Gecelerim (Anı, 1896)
Ramazan Sohbetleri (Anı, 1913)
Ömr-i Edebi (4 cilt Anı, 1897-1900)
Romanya Mektupları (Anı-gezi, 1916)
İlk Büyük Muharrirlerden Şinasi (Biyografi, 1927)

TARİH:

Küçük Tarih-i İslam (1890)
Küçük Tarih-i Osmani (1891)
Resimli ve Haritalı Osmanlı Tarihi (4 cilt, 1910-1912)
İki Hatıra Üç Şahsiyet (1916)
İstibdattan Hakimiyet-i Milliyeye (2 cilt, 1926)

Kendine özgü bir üslupla kaleme aldığı eserleri geniş bir okur kitlesi tarafından okunan, mutlakiyet, meşrutiyet ve cumhuriyet dönemlerine tanıklık etmiş bir yazardır. 50 yılı bulan yazı hayatında farklı edebi türlerde ve çok sayıda eser verdi. Dönemin İstanbul hayatının ayrıntıları üzerinde durduğu fıkralarıyla tanındı[1].3.ve 4. Dönem TBMM’de İstanbul milletvekili olarak yer aldı. Tanınmış bestekar Osman Nihad Akın’ın dedesidir.


Yaşamı

1864’te İstanbul'da Fatih’in Sarıgüzel mahallesinde dünyaya geldi. Babası Menteşeoğulları'ndan Kıbrıslı Bahaeddin Efendi, annesi Nevbahar Hanım’dır. Babası kendisi doğmadan evvel ailesini terk ettiği için Nevbahar Hanım onu tek başına yetiştirdi. 1875 yılında başladığı Darüşşafaka'da edebiyatla tanıştı. Bu okulda bestekâr Mehmet Zekai Dede’den müzik dersleri de aldı. Kendi çabasıyla Fransızca öğrendi. Eğitimini 1883 yılında birincilikle bitirdi.

Okulu bitirdikten sonra diğer Darüşşafaka mezunları gibi Posta ve Telgraf Nezareti'nde memur oldu. Bu kurumda kısa bir süre kâtiplik yaptı. Memuriyet hayatının ilk aylarında Sadberk Hanım ile evlendi; 1902’de eşinin ölümüne kadar süren bu evlilikten dört oğlu, iki kızı oldu.

Memuriyet hayatını benimsemeyen ve hayatını yazar olarak kazanmak isteyen Ahmet Rasim’in ilk yazısı Ahmet Mithat Efendi’nin Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yayımlandı. Bu, “Yolcu” başlıklı bir tercüme yazı idi. Ardından dönemin ünlü gazetecisi Baba Tahir vasıtasıyla Ceride-i Havadis’te fenni konularla ilgili yazı ve tercümeler yayımlamaya başladı. Bir süre Mekteb-i Behrami adlı okulda ve Komonto Musevi okulunda öğretmenlik yaptı. Ahmet Mithat’tan gördüğü teşvik sayesinde 1885’ten sonra kendisini tamamen gazeteciliğe verdi.

Yayın hayatına 1891’de başlayan Servet-i Fünun dergisinde fen konularındaki yazılarının yanında, tefrik halinde romanlarını da çıkarma imkanı buldu. Leyal-i Izdırap, Meşak-ı Hayat ve Afife burada yayınlandı. Ancak Servet-i Fünun yazarlarının genel edebi çizgisini benimsemedi. O, Ahmet Cevdet Paşa ve Ahmet Mithat Efendi’nin doğu ve batı edebiyatının olumlu yanlarını sentez haline getirmeyi amaçlayan edebi anlayışını benimsemişti

1908’de Hüseyin Rahmi ile birlikte 37 sayı süren “Boşboğaz ile Güllâbi” adlı bir mizah gazetesi çıkaran Ahmet Rasim, gazeteciliği Malumat, Sabah, Sebat, Güneş, Maarif, Resimli Gazete, Mecmuai Ebüzziya, Türk Yurdu, Yeni Mecmua, Resimli Ay, İkdam, Boşboğaz, Basiret, Tasvir-i Efkar, Vakit, Akşam, Cumhuriyet gazete ve dergilerindeki yazılarıyla sürdürdü. Bunun yanında Gülşen, Sebât, Hamiyyet, Şafak, Servet, Tanîn, Envâr-ı Zekâ, Maarif, Resimli Gazete, Hazine-i Fünûn, Mektep, Pul, Fen ve Edep, İrtika, Surâ-yı Ümmet, Donanma, Resimli Kitap, Musavver, Muhit gibi dergilere gerçek adıyla, Hanımlara Mahsus Malûmât’ta ise “Leyla Feride" adını kullanarak yazılar göndermistir.

1898'de Alman İmparatoru II. Wilhelm'in Suriye gezisi sırasında Malûmat gazetesi tarafından Suriye'ye, 1916'da da Sabah gazetesince harp muhabiri olarak Romanya cephesine gönderildi.

Bu arada okullar için yazdığı tarih, dil bilgisi, imlâ ve aritmetik gibi çeşitli konulardaki eser¬lerini kitap halinde bastırdı. Menâkıb-ı İslâm adlı kitabı dolayısıyla II. Abdülhamit'ten Mecîdî nişanı aldı. Şiir, hikaye ve roman alanlarında eserler verdiyse de onu günümüze ulaştıran "Şehir Mektupları", "Eşkâl-i Zaman", "Cidd-ü Mizah", "Gülüp Ağladıklarım" gibi inceleme, araştırma ve gözleme dayanan yazıları oldu.

Müzik alanında da eserler veren sanatçı, besteleri de kendisine ait olan pek çok şarkı sözü yazdı. Yakın dostu müzisyen Tatyos Efendi’nin bestelediği uşşak makamındaki “Bu akşam gün batarken / Sakın geç kalma, erken gel” dizeleri ile başlayan güftesi günümüze kadar gelen eserlerindendir.

1927'de Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’in referansıyla İstanbul milletvekili oldu[2] ve TBMM'nin üçüncü ve dördüncü dönemlerinde milletvekilliği yaptı. Ancak sağlık sorunları yüzünden meclis oturumlarına bile katılmadı. 1932'de Heybeliada'daki evinde hayatını yitirdi, Heybeliada’daki Abbaspaşa Mezarlığı’na gömüldü.

İstanbul Fatih Karagümrük'te 1938-1939 öğretim yılında kurulan Karagümrük Ortaokulu'nun adı 1965-1966'da Ahmet Rasim Ortaokulu olarak değiştirilmiştir. Okul 1988-1989'dan itibaren Ahmet Rasim Lisesi adını almıştır.


Başlıca eserleri

Roman ve Hikâyeleri
İlk Sevgi (1890), Bir Sefilenin Evrak-ı Metrukesi (1891), Güzel Eleni (1891), Mesakk-ı Hayat (1891), Leyâl-i Izdırap (1891),Mehalik-i Hayat (1891), Endise-i Hayat (1891), Meyl-i Dil (1891), Tecârib-i Hayat (1891), Afife (1892),Mektep Arkadasım (1893), Tecrübesiz Ask (1893), Numune-i Hayal (1893), Biçare Genç (1894), Gam-ı Hicran (1896), Sevda-yı Sermedî (1895), Asker Oglu (1897), Nâkâm (1897), Ülfet (_kinci basılısı Hamamcı Ülfet adıyladır.) (1898), Belki Ben Aldanıyorum (1909), İki Güzel Günahkâr (1922), İki Günahsız Sevda (1923)

Hatıraları
Gecelerim (Daha sonra Ömr-i Edebî III’te yer almıstır.) (1894), Eski Maceralardan Fuhs-i Atik, 2 c., (1922), Muharrir, Sair, Edip (1924), Falaka (1927)

Mensur Siirleri
O Çehre (1893), Kitabe-i Gam, 3 c., (1897-98)

Fıkralar ve Makaleler
Külliyat-ı Say ü Tahrir: Makalât ve Musahabat, 2 c., (1909), Külliyat-ı Say ü Tahrir: Menakıb-ı _slâm, 2 c., (1909-10), Sehir Mektupları, 4 c., (1912-1913), Tarih ve Muharrir (1913), Cidd ü Mizah (1920), Eskâl-i Zaman (1918), Gülüp Agladıklarım (1924), Muharrir Bu Ya (1926)

Tarihle İlgili Kitapları
Arapların Terakkiyat-ı Medeniyesi, 2c., (1888), Tarih-i Muhtasar-ı Beser (1887), Eski Romalılar 3 c., (1887-1889), Terakkiyat-ı _lmiye ve Medeniye (1887), Resimli ve Haritalı Osmanlı Tarihi,4 c., (1910-1912), İki Hatırat, Üç Şahsiyet (1916), İstibdattan Hakimiyet-i Milliyeye, 2 c., (1924)

Seyahat Yazıları
Romanya Mektupları (1917)

Monografi
Matbuat Tarihine Medhal: İlk Büyük Muharrirlerden Şinasi (1927)

Tercümeleri
Edebiyat-ı Garbiyeden Bir Nebze (1886), Cümel-i Hikemiye-i Ecnebiye (1886), Cizvit Tarihi (1887), Ezhâr-ı Tarihiye (1887), Ürani (1891), İki Damla Gözyaşı (1894), Mathilde Laroche (1894), La Dame aux Camelias (1895), Karpat Dağlarında (1896), Mızıkacı Yanko ve Kamyonka (1899,) Neside-i Ruh (1899) Ohlan Karısı (1900), Kaptan Jipson (1902), Madam Hardiber (1903), Asya Kumsallarında (1904)

Okul Kitapları
Yeni Usul Sarf-ı Farisî (1888), Küçük Tarih-i _slâm (1889), Küçük Tarih-i Osmanî, 2 c., (1889), Yeni Usul Muallim-i Sarf, 3 c., (1889), Osmanlı Tarihi (1890), Hesab-ı Tedricî (1890), _mlâ-yı Osmanî (1890), Müptedi (Sadece adı biliniyor), Hesap Kitabı, 2 c., (1893), Sarf-ı İptidaî (1894), Küçük Hıfzıssıhhha (1894), Amelî ve Nazarî Talim-i Lisan-ı Osmanî (1895), Elifba (1903), Elifbadan Sonra (1903), Yeni Usul Muhtasar Sarf-ı Türkî (1907), Resimli Küçük Tarih-i Osmanî (1913), Yeni Sarf Dersleri II (1924), Doğru Usul Kıraat III (1927)

Diğer Eserleri
Bedayi-i Keşfiyat ve İhtiraat-ı Beşeriyeden Fonograf (1885), Elektrikiyet-i Sakine (1885), Cümel-i Hikemiye-i Osmaniye (1886), Elektrik (1887), Teşekküli Cihan Hakkında Fikr-i İcmalî (1887), Garaib-i Âdat-ı Akvam (1887), Hazine-i Mekâtip yahut Mükemmel Münseat (1889), Ömr-i Edebî, 4 c., (1897-1900),Hanım (1910)