Alay Oyunu Ve Havaları
Bu oyunu kızlar düğünlerde ve düğün dağıldıktan sonra toplaşıp oynarlar. Oğlanı ve kızı yermek veya övmek oyun sözlerinin hedefini teşkil eder. Gündüzleri açık hava düğününden dağılan kızlar, onar on beşer toplaşırlar, karşı karşıya geçerler. Aralarında beş metrelik mesafe bulunur. Sıralar elele tutuşmuşlardır. Bir taraf oğlan tarafı, öbür dizi kız tarafıdır. Önce oğlan tarafı bir ağızdan söylemeye başlamak suretiyle türkülü muhavere sürer.
Oğlan Tarafı:
A alaylar, a bulaylar temeli bozuk alaylar
İçinizde bir güzel var onu isteriz
Kız Tarafı:
A alaylar, a alaylar, çengen (Çingene) alaylar
O güzelin, o hanımın adını bildirin
Oğlan Tarafı:
A alaylar, a bulaylar, Dalaman sürgünü
O hanımın, o güzelin adı Fadime'dir
Kız Tarafı:
A alaylar, a bulaylar, çingen alaylar
Nideceksiniz, nideceksiniz, biz o güzeli size vermeyiz
Oğlan Tarafı:
A alaylar, e bulaylar, o güzeli oğlumuza almak isteriz.
Bundan sonra kız tarafının kızları yine türküyle o istenen kızı övmeye ve oğlanı yermeye çalışırlar. Oğlan tarafının kızları da aynı şekilde mukabele ederek, kızı yerip oğlanı yükseltirler. Epey süren bu çekişmelerin heyecanı sonunda gene barışırlar ve kızı oğlana alırlar. Bu karşılıklı şarkılarda çok defa irtical de yer alır. Yer ve duruma göre kelime veya cümleler değiştirilir. Değişmeleri grup başlarındaki en iyi söyleyen güzel sesliler idare ederler. İşte kız tarafı isteğe cevap veriyor:
Kız Tarafı:
Karanfil katar katır
Ucu sulara batar
Sizin tembel oğlunuz
Baba eline bakar
Oğlan Tarafı:
Camilerde direk ister
Söylemeğe yürek ister
Sizin çirkin kızınız
Kapularda börek ister
Kız Tarafı:
Deniz gibi tekneli
Üstüne güller ekmeli
Sizin cavur (gavur) oğlunuz
Nesine zahmet çekmeli
Oğlan Tarafı:
Bahçelerde gül ağacı
Dibindedir ilacı
Sizin deli kızınız
Karabiberden acı
Kız Tarafı:
Ateş düştü Tavas'a
Şevki (şavkı) vurdu boğaza
Biz kızımız vermeyiz
Kekik yağcı kavaza
Oğlan Tarafı:
Ak kapı kara kapı
Yeşil billurun sapı
Siz kızınız vermezsen
Sürünsün kapı kapı
Kız Tarafı:
Bürümcek kumaş dokumam
Ben cahilim okumam
Aşı karanfil duruken
Deli şebboyu sokunmam
Oğlan Tarafı:
Bahçede koca yemiş
Dalları yere değmiş
Sizin çirkin kızınızın
Kulağını keme (fare) yemiş
Kız Tarafı:
Ocak başında kutu
İçinde dolu koku
Kızımız altın topu
Oğlunuz keme bo..
Oğlan Tarafı:
Bacanın altı yemiş
Günden yanı erimiş
Otuz iki meyve içinde
En tatlısı yar imiş
Kız Tarafı:
Ateş düştü kamışa
Su neylesin yanmışa
Sizin güzel oğlunuz
Kızımıza yanmışa
Alayı alın düze
Görüşelim yüz yüze
Arada sevgi varmış
Kızı verdik biz size
Bazı oyunlarda iki taraf uyuşamaz. Şarkı boyunca her nağmede adım adım birbirlerine yaklaşarak en sonunda kapışırlar. Alınmak istenen kız o sırada sıvışıp bir ağaca çıkıverir. Bu sefer her iki taraf kızları o ağacın altında toplaşırlar. Ağaç ne ağacı ise ona göre bir ağızdan mesela:
İğde dalı gevrek olur, basmamak ister
Kızın gönlü yüksek olur, yasmamak ister
Türkülerini söyleyerek oyuna böylece son verilir.
Gidiş gelişlerde yürüyüşleri türkünün tartımına göre mümkün mertebe âhenktar olursa da belirli ayak tertibatı yoktur. Ahenktarlık, baştakilerin adımına yakıştırılır. Sevimli ve güler yüzlü kalınmak esastır. Düğün münasebetiyle süslenmiş bulundukları da unutulmasın. Bazen toplaşmış epey seyircileri de olduğ unutumasın.
Seyhan'ın Karaisalı kazasından Kuzgun, Çakallı ve Kaş oba köylerindeki Alay Oyunu, Halaylar zümresindendir. Mücavir köylerde aynı oyuna Halay adıyla tesadüf edilmesi Alay kelimesinden maksadın Halay olduğu anlaşılıyor. Davul zurnayla yürütülür.
İzmir'in Karaburun kazasında yarı sportif oyunlardan sayılarak yapılan bir Alay Oyunu vardır. Düğün ve bayramlarda delikanlılarca bir oyunbaşının idaresinde bazı işaretlerle Zeybek tarzında oynanır. Toplu oyundur. Aynı yerde bir de kızlara mahsus Alay Oyunu vardır, fakat Halaylar zümresinden sayılamaz.
Kütahya bölgesindeki Alay adlı oyundan maksat Halay'dır.
Bilecik ilinin Bozöyük ilçesinden Oklubalı köyünde göçmen sekeneden ayrı olan asıl yerlinin Alay Oyunu adındaki biricik oyunu Halaylar zümresinden değildir. Zira çift çift yürütülüp, tef ve zillimaşa eşliğiyle, türküsünü yalnız bu çalgıcılar söyleyerek ve yalnız kadınlarca kendi aralarında oynanır.
Ankara ilinin mesela Ayaş'ın Çağa köyünde bir Alay Oyunu bayramlarda kızlarca şarkılı olarak toplu halde yürütülür. Bu, kadın Halaylarından kalma sayılabilir.
Bu oyunu kızlar düğünlerde ve düğün dağıldıktan sonra toplaşıp oynarlar. Oğlanı ve kızı yermek veya övmek oyun sözlerinin hedefini teşkil eder. Gündüzleri açık hava düğününden dağılan kızlar, onar on beşer toplaşırlar, karşı karşıya geçerler. Aralarında beş metrelik mesafe bulunur. Sıralar elele tutuşmuşlardır. Bir taraf oğlan tarafı, öbür dizi kız tarafıdır. Önce oğlan tarafı bir ağızdan söylemeye başlamak suretiyle türkülü muhavere sürer.
Oğlan Tarafı:
A alaylar, a bulaylar temeli bozuk alaylar
İçinizde bir güzel var onu isteriz
Kız Tarafı:
A alaylar, a alaylar, çengen (Çingene) alaylar
O güzelin, o hanımın adını bildirin
Oğlan Tarafı:
A alaylar, a bulaylar, Dalaman sürgünü
O hanımın, o güzelin adı Fadime'dir
Kız Tarafı:
A alaylar, a bulaylar, çingen alaylar
Nideceksiniz, nideceksiniz, biz o güzeli size vermeyiz
Oğlan Tarafı:
A alaylar, e bulaylar, o güzeli oğlumuza almak isteriz.
Bundan sonra kız tarafının kızları yine türküyle o istenen kızı övmeye ve oğlanı yermeye çalışırlar. Oğlan tarafının kızları da aynı şekilde mukabele ederek, kızı yerip oğlanı yükseltirler. Epey süren bu çekişmelerin heyecanı sonunda gene barışırlar ve kızı oğlana alırlar. Bu karşılıklı şarkılarda çok defa irtical de yer alır. Yer ve duruma göre kelime veya cümleler değiştirilir. Değişmeleri grup başlarındaki en iyi söyleyen güzel sesliler idare ederler. İşte kız tarafı isteğe cevap veriyor:
Kız Tarafı:
Karanfil katar katır
Ucu sulara batar
Sizin tembel oğlunuz
Baba eline bakar
Oğlan Tarafı:
Camilerde direk ister
Söylemeğe yürek ister
Sizin çirkin kızınız
Kapularda börek ister
Kız Tarafı:
Deniz gibi tekneli
Üstüne güller ekmeli
Sizin cavur (gavur) oğlunuz
Nesine zahmet çekmeli
Oğlan Tarafı:
Bahçelerde gül ağacı
Dibindedir ilacı
Sizin deli kızınız
Karabiberden acı
Kız Tarafı:
Ateş düştü Tavas'a
Şevki (şavkı) vurdu boğaza
Biz kızımız vermeyiz
Kekik yağcı kavaza
Oğlan Tarafı:
Ak kapı kara kapı
Yeşil billurun sapı
Siz kızınız vermezsen
Sürünsün kapı kapı
Kız Tarafı:
Bürümcek kumaş dokumam
Ben cahilim okumam
Aşı karanfil duruken
Deli şebboyu sokunmam
Oğlan Tarafı:
Bahçede koca yemiş
Dalları yere değmiş
Sizin çirkin kızınızın
Kulağını keme (fare) yemiş
Kız Tarafı:
Ocak başında kutu
İçinde dolu koku
Kızımız altın topu
Oğlunuz keme bo..
Oğlan Tarafı:
Bacanın altı yemiş
Günden yanı erimiş
Otuz iki meyve içinde
En tatlısı yar imiş
Kız Tarafı:
Ateş düştü kamışa
Su neylesin yanmışa
Sizin güzel oğlunuz
Kızımıza yanmışa
Alayı alın düze
Görüşelim yüz yüze
Arada sevgi varmış
Kızı verdik biz size
Bazı oyunlarda iki taraf uyuşamaz. Şarkı boyunca her nağmede adım adım birbirlerine yaklaşarak en sonunda kapışırlar. Alınmak istenen kız o sırada sıvışıp bir ağaca çıkıverir. Bu sefer her iki taraf kızları o ağacın altında toplaşırlar. Ağaç ne ağacı ise ona göre bir ağızdan mesela:
İğde dalı gevrek olur, basmamak ister
Kızın gönlü yüksek olur, yasmamak ister
Türkülerini söyleyerek oyuna böylece son verilir.
Gidiş gelişlerde yürüyüşleri türkünün tartımına göre mümkün mertebe âhenktar olursa da belirli ayak tertibatı yoktur. Ahenktarlık, baştakilerin adımına yakıştırılır. Sevimli ve güler yüzlü kalınmak esastır. Düğün münasebetiyle süslenmiş bulundukları da unutulmasın. Bazen toplaşmış epey seyircileri de olduğ unutumasın.
Seyhan'ın Karaisalı kazasından Kuzgun, Çakallı ve Kaş oba köylerindeki Alay Oyunu, Halaylar zümresindendir. Mücavir köylerde aynı oyuna Halay adıyla tesadüf edilmesi Alay kelimesinden maksadın Halay olduğu anlaşılıyor. Davul zurnayla yürütülür.
İzmir'in Karaburun kazasında yarı sportif oyunlardan sayılarak yapılan bir Alay Oyunu vardır. Düğün ve bayramlarda delikanlılarca bir oyunbaşının idaresinde bazı işaretlerle Zeybek tarzında oynanır. Toplu oyundur. Aynı yerde bir de kızlara mahsus Alay Oyunu vardır, fakat Halaylar zümresinden sayılamaz.
Kütahya bölgesindeki Alay adlı oyundan maksat Halay'dır.
Bilecik ilinin Bozöyük ilçesinden Oklubalı köyünde göçmen sekeneden ayrı olan asıl yerlinin Alay Oyunu adındaki biricik oyunu Halaylar zümresinden değildir. Zira çift çift yürütülüp, tef ve zillimaşa eşliğiyle, türküsünü yalnız bu çalgıcılar söyleyerek ve yalnız kadınlarca kendi aralarında oynanır.
Ankara ilinin mesela Ayaş'ın Çağa köyünde bir Alay Oyunu bayramlarda kızlarca şarkılı olarak toplu halde yürütülür. Bu, kadın Halaylarından kalma sayılabilir.
