Ankyra (Ankara) Antik Kenti
Ankaranın tarihi, Bronz çağındaki Hatti Uygarlığına kadar gitmektedir. İ.Ö. ikinci bin yılda Hititler bölgenin hakimi durumuna gelmiş ve onları sırası ile Frigyalılar,kale Lidyalılar ve Persler izlemiştir.İ.Ö. üçüncü yüzyılda, bir Kelt ırkı olan Galatlar Ankarayı başkent yapmış ve durduran, yol kesen anlamına gelen Ankyra adını vermişlerdir. Bu sözcüğün bugün Kalenin bulunduğu kayalık alandan dolayı düşünüldüğü ileri sürülmektedir.
Hitit döneminin küçük bir şehri olduğu bilinmekle birlikte, bu yörede bu döneme ait herhangi bir eser bulunmamıştır. Frig çağından sonra şehir sırasıyla Pers, Büyük İskender, Galat dönemlerini yaşamıştır. M.Ö. 25 yılında İmparator Augustus şehri Galatia Krallığıyla beraber Roma İmparatorluğuna bağlamıştır. VII. ve VIII. yüzyıllarda İslamiyetin doğuşuyla birlikte şehir Pers ve Arap akımlarına maruz kalmıştır.871-893 tarihleri arasında birkaç kez el değiştirir. 1127de şehir kesin olarak Türk egemenliği altına girer ve adı "Engüriye" olur. 1402de Yıldırım Bayazid ve Timurlenk arasındaki Ankara Savaşında şehir kısa bir süre Moğol egemenliği altına girmişse de1414de kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Ankaranın kurucusu ve kuruluşuna dair iki iddia bulunmaktadır. Birine göre, Ankaranın kurucusu Frig Kralı Gordiostur. Diğerine göre de onun oğlu Midastır. Hititler döneminde Ankara bir askeri garnizon olarak kullanılmışlar, daha sonra bu alanda Frigyalılar egemen oldular ve kenti kuraanadolu medeniyetleri müzesin da onlar oldu. M.O. 700den sonra kentin yeni hakimleri Lidyalılar olmuş, M.O. 547 tarihinden itibaren de iki yüzyıl kadar kent ve bölge Pers egemenliği altında kalmıştır.
M.O. 333 yılında Büyük İskender kenti, Makedon-Helen egemenliğine sokmuştur. Gordionun ünlü ve efsanevi kördüğümünü çözemeyince kılıcıyla kesen İskender, yörede bir süre daha kalmıştır. Ankara Kalesi de bu dönemde Anadoluya gelen Galatlar tarafından yapılmıştır.
M.O. 189 yılında Romalı Komutan Vulso, Galatları yenerek Ankarayı Roma egemenliğine almış ve kent uzun yıllar Roma egemenliği altında kalmıştır. Romalılar zamanında kente önemli yatırımlar yapılmıştır. Bugün Ankarada, Roma döneminden kalma hamam, tapınak, sur, agora, hipodrom, sütun, tiyatro gibi çok sayıda eser görülmektedir. Örneğin, Ulusta, Hükümet Meydanındaki Julianus sütunu bunlardan biridir. Roma İmparatoru Julianusun M.O. 362de Ankaradan geçişi anısına dikilen bu sütun, yivli taşlardan oluşmuş ve yaprak biçiminde bir taçla süslenmiştir. Yeri, bu yüzyılın başında, iki yüz metre kadar kuzeye taşınarak değiştirilmiştir. Halen kalıntıları bulunan Roma Hamamı, döneminin dünyadaki üç büyük hamamından biri olarak nitelendirilir. 1939da başlanan bir kazı sonunda ortaya çıkan, 12 külhanlı, dev boyutlardaki bu hamamın M.S. 2. yüzyıl sonu ile 3. yüzyıl başında yapıldığı bilinmektedir. Hamanadolu medeniyetleri müzesiamda, yılan tutan kocaman bir elin varlığı, yapının, Sağlık Tanrısı Asklepius adına inşa edildiğini düşündürmektedir. Hamamın ortaya çıkarılması amacıyla yapılan kazılarda Roma İmparatoru Caracalla ve annesi Julia Domna adına çıkarılmış çok miktarda sikkeye rastlanmıştır. Taş temeller üzerine oturan hamamın dış duvarları, dört sıra tuğlanın üs tüste konmasından oluşmaktadır. İç duvarlar ise mermerle kaplıdır. Kente 60 km. uzaktaki Elmadağdan taş borularla getirilen su, bu hamamla birlikte bütün mahallelere dağıtılıyordu.
Hacıbayram Camiinin yanında yer alan Augustus Tapınağı konusunda Prof. Dr. Akurgal şunları yazıyor: "Roma İmparatoru Augustus (M.Ö. 27-M.S. 14), ölümünden on altı ay önce Vesta Rahibelerine dört belge teslim eder. Bunlardan biri vasiyetnamesidir; ikincisi cenaze töreni hakkındaki buyruklarını, üçüncüsü imparatorluğun parasal ve askeri durumu ile ilgili kayıtlarını kapsamakta, dördüncüsü ise yaşadığı sürece yaptığı işleri (icraatı) anlatmakta idi. Bunlardan ancak sonuncusu, index rerumanadolu medeniyetleri müzesi bahçe kısmı gestarum, Ankara Augustus Tapınağının duvarlarında iki dilde, Latince ve Helence yazılmış olarak günümüze değin gelmiştir. Buna karşılık madenden iki levha üzerine yazılı olup Romada imparatorun mezarının önünde yer alan orijinal metin ise tamamen yok olmuştur. Güzel bir rastlantı sonucu Res Gestae Divi Augusti (yani tanrılaşmış Augustusun yaptığı işler) adını taşıyan bu kitabenin günümüze değin bilinen diğer iki kopyasına ait parçalar yine Anadoluda ele geçirilmiştir. Şimdi Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde saklanmakta olan bu parçalar Ankara Tapınağının bazı eksik bölümlerinin tamamlanmasında yardımcı olmuşlardır...
Augustusun uğraşılarını anlatan Latince metin, tapınağın Pronaos (ön oda) adı verilen iki yan duvarının iç yüzeylerinde yer almaktadır. Yazıt Hacıbayram Camiine yakın olan duvarın üstündeanadalo medeniyetleri müzesi hitit kaya kabartmaları halen okunaklı iri harfler halinde Re-rum gestarum divi Augusti (yani tanrılaşmış Augustusun icraatı) sözcükleri ile başlar ve duvarın büyük bir bölümünü kaplar. Latince yazıtın arkası, onun karşısında kalan duvarın iç yüzünde devam eder. Latince metnin Helence çevirisi ise bu duvarın, yani batı-doğu doğrultusundaki tapınak duvarının dış yüzündedir. 0 tarihlerde Ankarada konuşulan dil Helence olduğu için yazıtın Helenceye çevrilmesi gerekiyordu...
Eski tarih boyunca Ankaranın akropolisi (tepe kenti) Hacıbayram Camiinin bulunduğu yerde idi. Roma döneminde Ankara kenti, Roma ve Augustus Tapınağının bulunduğu bu kutsal tepenin etrafını çeviriyordu. Çankırı Caddesi üzerindeki Roma Hamamı, Kale dibindeki Roma Tiyatrosu ve Hisardaki Kalenin kendisi Roma kenti sınırlan içindeydi. Kentin kuzey ucu Radyoevine doğru uzanıyordu. Roma dönemi sikkelerindeki tasvirlerden ve yazıtlardan anlaşıldığına göre Ankarada Romalılardan önce Tanrı kadın Kybeleye (bereket tanrıçasına) ve Ay Tanrısı Mene tapılıyordu. Kybele, Çatalhöyükte gördüğümüz üzere, daha neolitik çağda, yani M.Ö. 7. ve 6. binlerde Anadolu halklarının başlıca Tanrısı olduğu gibi, Friglerin de en önemli Tanrısı idi. Men de bir Anadolulu Tanrı olup büyük olasılıkla Luvi kökenlidir. Ona özellikle Frigya ile Lydia bölgelerindeki yerli halklar tapınıyordu. Helenlerin Ay Tanrısı dişi olup adı Selene idi. Bununla beraber aynı bölgelerde yaşayan Helenler de Mene tapıyorlardı.
Augustus Tapınağında cephenin ve giriş yerinin Helen kutsal yapılarındaki gibi doğuya değil de, batıya dönük oluşu da burasının eski Anadolu geleneğine, yani Helenlerden önceki dönemlere ait bir tapınma yeri olduğuna işaret etmektedir... Bizans çağında Augustus ve Roma Tapınağını kiliseye dönüştüren Hıristiyanlar, cellanın (ortadaki büyük odanın) güney duvarında üç pencere açmışlar ve cella ile opisthodomosun (arka odanın) arasındaki duyan yıkarak orayı bir Krypta haline sokmuşlardır.
Türkler, Augustus ve Roma Tapınağına hiç dokunmadılar; ona saygı ve hoşgörü göstererek Hacıbayram Camiini kilisenin hemen yanı başında inşa ettiler. Kentin onarılıp güzelleştirildiği dönem olmuştur Roma dönemi. Hatta çılgın imparator Neron, Ankarayı Metropol yani Başkent ilan etmişti. Bu döneme ait yazıt ve sikkelerde Ankaranın başkent olduğu açıkça yazılıdır. Bir başka Roma İmparatoru Caracalla da, kenti çevreleyen surları onarmıştı.
Ankara Kalesinin eteklerinde bir bedesten ve iki hanın onarılıp müzeye dönüştürülmesiyle kazanılan çok değerli bir yapıda, taş devrine ait bulgulardan, anılan Roma dönemi kalıntılarına kadar pek çok eser sergilenmektedir. Bina bugün Anadolu Medeniyetleri Müzesi olarak düzenlenmiştir.
