Anket Nedir? Nasıl Hazırlanır? Anket Hazırlanırken Nelere Dikkat Edilmelidir?

Anket: Belli kişilerin ya da grupların bir konu üzerindeki duygu, düşünce ve deneyimlerini anlamak için belli bir plana göre hazırlanmış olan soru listeleridir.

Anket geçerliliği ve güvenilirliği düşük olmasına rağmen kolay, ucuz oluşu ve çok sayıda kişiden kısa sürede bir çok konuda görüş olma olanağının bulunuşu nedeniyle en çok kullanılan tekniklerden biridir. Anket, çeşitli alanlarda olduğu gibi rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinde de geniş bir biçimde kullanılmaktadır. Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinde anket yardımıyla öğrencilerin kimliği, ev ve aile yaşamı, sağlık durumu, eğitsel ve mesleki planları, okul içi ve okul dışı etkinlikleri, çalışma alışkanlıkları v.b. konularda bilgi alınabilir ve öğrencilerin belli konularda tavır ve kanıları öğrenilebilir.

Bir anketin amacına uygun olarak kullanışlı ve güvenilir bir biçimde hazırlanması kuşkusuz, bu konuda bilgili ve tecrübeli olmayı gerektirir. Anket geliştirilirken çeşitli kaynaklardan yararlanmak ve özellikle uzman kanısına başvurmak ve diğer yetkililerin görüşünü almak uygun olur.

Anket Sorularının Hazırlanışı

Ankette araştırmacı ile kaynak kişi arasındaki tek iletişim sorulardır. Bu nedenle sorular, her türlü yanlış anlamaları önleyecek nitelikte olmalıdır. Sorular ya “açık uçlu” ya da “kapalı uçlu” dur. Açık uçlu sorular için serbest cevaplar verilir. Kaynak kişi, genel sınırlar içinde soruyu istediği kapsam ve derinlikte ve kendi anlatımı ile cevaplama serbestliğine sahiptir. “Üniversite sınavları hakkında ne düşünüyorsunuz ?”gibi. Oysa kapalı uçlu sorularda, cevap seçenekleri de önceden geliştirilip sorularla birlikte verilmektedir. “Medeni durumunuz nedir?” sorusu için: ( )1.Evli ( ) 2.Bekar, ( ) 3. Dul seçenekleri gibi. Böylece ankete katılan kişi kendisine uygun olan cevabı seçer. Kolayca anlaşılabileceği gibi kapalı uçlu soruların üç önemli yararı vardır. Cevaplamada istenene davet etmesi, kaynak kişi için cevaplama kolaylığı sağlaması ve araştırmacı için değerlendirme (cevapları sayısallaştırma ve çözümleme) kolaylığı vermesidir.

Açık uçlu soruların hem değerlendirmesi hem de cevaplandırılması daha zordur. Zorunlu olmadıkça açık uçlu soru hazırlanmamalıdır.

Soruların kapalı ya da açık uçlu hazırlanması büyük ölçüde konu edilen değişkene bağlıdır. Cevap seçeneklerin “tümüyle” bilindiği durumlarda, kapalı uçlu sorular tercih edilmelidir.

Anketin Hazırlanması ve Uygulanmasında Dikkat Edilecek Hususlar

1) Önce anketin konusu, amacı, anketi cevaplayacak olanların nitelikleri ve düzeyleri tespit edilmelidir.
2) Ankete; cevaplama güvenliğini ve katılım onanını yüksek tutmak için amacı, elde edilecek bilgilerin nerede kullanılacağını belirten bir açıklama konulmalıdır.
3) Anket konusunun, açık uçlu (doldurmalı) veya kapalı uçlu (seçmeli) sorulardan hangisiyle dile getirilmesinin daha uygun olacağı incelenerek soruların türü belirlenir. Bu işlem yapılırken, kapalı uçlu soruların kolay yanıtlandığı, elde edilen bilgilerin ayırımının ve gruplanmasının daha kolay ve hata oranının az olduğu da göz önünde tutulur. Kimi zaman bu iki soru tipini birlikte kullanmak daha yararlı olabilir.
4) Anketteki sorular gruplandırılır ve genelden özele doğru sıralanır. Örneğin; ”Liseden sonra öğreniminizi sürdürmek istiyor musunuz?” biçimindeki bir soru “Liseyi bitirdikten sonra hangi okula gitmek istiyorsunuz?” sorusunda önce gelmelidir.
5) Anketin uzunluğu, anketi cevaplayanın fazla zamanını almayacak biçimde ayarlanır. Ankette yazılı kaynaklardan edinilebilecek bilgilerle ilgili sorular sormaktan kaçınılır.
6) Anketin hazırlanmasında her sorunun incelenen konu ile ilgili olmasına, açık, anlaşılır bir dille yazılmasına ve soruların konunun tümünü içermesine özen gösterilir.
7) Anketin geçerlik derecesinin yüksek olmasına çalışılır. Geçerliği yükseltmek için uzmanlardan, bu konuda bilgisi olanlardan yararlanılır. Bu sağlanamazsa, anketi yanıtlayanların bir bölümü ile görüşme yapılarak elde edilen veriler, anket sonuçlarıyla karşılaştırılması da geçerliği denetleme yollarından biridir.
8 ) Kimi anketler, asıl gruba verilmeden önce, ön deneme amacıyla bir gruba uygulanarak, geçersiz sorulardan arındırılır.

Araştırmacı, ilgililerin anket sorularına verdikleri cevaplara, önce kararlaştırmış olduğu istatistiksel teknikleri uygular ve elde ettiği bulguları yorumlayarak önerilerini belirler.

Anketin Değerlendirilmesi ve Yorumlanması

Rehberlik ve Psikolojik danışma hizmetlerinde anket tekniği ile toplanan bilgilerin değerlendirilmesi ve yorumlanmasında birey hakkında başka yollardan toplanan bilgilerden el altında bulundurulması gerekir. Yani anket sonuçlarının yalnız değerlendirilip yorumlandığı gibi diğer tekniklerle birlikte de değerlendirilip yorumlanabilir.

Anketin Avantajları

1. Geniş kitlelere kısa sürede uygulanabilir, fazla zaman gerektirmez.
2. Büyük gruplar üzerinde bir anda uygulama imkanı verir.
3. Diğer tekniklere göre fazla masraf gerektirmez, ekonomiktir.
4. İmzasız da yazılabileceği için kişi cevapları hiç çekinmeden yazar. Bu da anketin diğer tekniklerden bir üstünlüğüdür.
5. Cevaplar sorunun hemen altında yazılı olarak yer aldığı için cevaplayıcı cevaplamada zorluk çekmez.
6. Fazla araç ve gerece ihtiyaç olmadan hazırlanır ve uygulanır.
7. Her yaştaki kişiler için anket hazırlanıp uygulanabilir.

Anketin Dezavantajları

1. Sorulara ayrı kişilerce ayrı anlamlar verilmesi anketin bir dezavantajıdır.
2. Cevapların ne derece bilinçli ve içtenlikle verildiği bilinmediğinden yazılanların geçerliliği şüphelidir.
3. Açık uçlu sorularda verilen cevapların anlaşılması güç olabilir.


[ALINTI]

Bilimsel araştırmalarda kişilerden bilgi toplamak için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bunlar arasında en sık olarak kullanılanlardan birisi de anket (soru formu) uygulamaktır.
Anket; kişilerden çeşitli konularda, planlı ve standart biçimde bilgi almak için geliştirilmiş olan ve özellikle epidemiyolojik ve sosyolojik araştırmalarda sıklıkla kullanılan bir yöntemdir.(1) Sosyolojik araştırmalarda temel veri kaynağı olan anket, tıp alanındaki araştırmalarda daha çok klinik ve laboratuar muayeneleri ile elde edilen bulgulara ek bilgi toplamak amacı ile kullanılmaktadır. Anket yöntemi ile elde edilen bilgiler yardımı ile

a) Bağımlı ve bağımsız değişkenler arasında ilişki olup olmadığı araştırılır,
b) Önemli bağımsız değişkenlerin neler olduğu belirlenir,
c) Bu bilgiler ışığında yeni varsayımlar (hipotezler) oluşturulur ve yeni araştırmalar planlanır.(1)

Uygulama Biçimlerine Göre Anket Yapma Yöntemleri (1):

1. Yüz-yüze anket yapma: Anket formunda bulunan sorular, bu konuda eğitilmiş bir kişi (anketör) tarafından sorulur ve alınan yanıtlar forma kaydedilir.
2. Posta aracılığı ile anket yapma ya da kendi kendine uygulama: Kişiler kendilerine bir biçimde ulaştırılan anket formunu, kendileri doldurarak ilgili yere ulaştırırlar.

Bu ulaştırma işlemleri posta yolu ile yapılırsa, posta aracılığı ile anket uygulanmış olur.
3. Telefonla anket yapma: Sorular anketör ya da araştırmacı tarafından telefonla sorulur ve alınan yanıtlar yine anketörün elindeki anket formuna kaydedilir.
4. Gözlem altında anket yapma: Araştırmacı ya da anketörün de bulunduğu bir ortamda, anket formları kişilere dağıtılır ve nasıl uygulanacağı açıklanır. Kişiler anket formlarını kendileri uygularlar ve forma kaydederler.
Bu dört anket yönteminin çeşitli özelliklerine göre karşılaştırılması Tablo 1′de sunulmuştur.(1)

Anket Formunun Planlanması Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler (2):
- Araştırma sonunda ulaşmak istediğiniz konuların bir listesini yapın. Bunlardan hangilerini anket uygulayarak elde edebileceğinizi belirleyin.
- Anket formu ile ulaşmayı planladığınız bilgilerin bir yerlerde halen bulunmakta olup olmadığını araştırın.
- Araştırmanın amaçları ile ilgisi olmayan hiçbir soruya anket formunda yer vermeyin. Anket formunuza “bunu da bilmek iyi olur” düşüncesi ile soru eklemeyin.
- Sorulardan elde edeceğiniz her bilginin nerede kullanılacağını belirleyin. (Elde edeceğiniz bilgilerin frekansını mı, yüzdesini mi, sınır değerlerini mi kullanacaksınız?)
- Hazırlayacağınız anket formuna, ankete katılacakların gözü ile bakmaya çalışın. (Sorular makul ve kabul edilebilir mi, sorular kişilerin özel yaşamlarını ihlal eder nitelikte mi, katılımcılar soruları yanıtlamak isterler mi v.b. gibi…)(2)

Anket Formu İle Elde Edilebilecek Bilgiler

Anket formu uygulanarak elde edilebilecek bilgiler dört gruba ayrılabilir. Anket formu bu bilgi türlerinden birisini elde etmeye yönelik olarak hazırlanabileceği gibi değişik kombinasyonlar da tek bir anket formunda kullanılabilir.
a) Bilgi Düzeyi (kişiler ne biliyor?): Bilgi düzeyi soruları çok çeşitli biçimlerde hazırlanabilir.(2) Örneğin:
- Çocuklarda en sık ölüme neden olan ev içi kaza tipi aşağıdakilerden hangisidir? (Çoktan seçmeli)
- En etkili zayıflama yöntemi egzersizdir. (Doğru/Yanlış)
- Buzdolabının en uygun sıcaklığı ……… santigrad derecedir.(Boşluk doldurma)
b) Tutum ve görüşler: Kişilerin algıları, görüşleri ve düşünme biçimleri gibi psikolojik durumlar hakkındaki bilgilerdir. Sorular geçmiş, şimdiki zaman ya da gelecek hakkında olabilir. (2) Örneğin:
- Kendine güven duygusunun desteklenmesi, yetişkinlerdeki madde bağımlılığının azaltılmasında etkili olabilir mi?
- Et fiyatlarının düşürülmesinin, et tüketimini artıracağına inanıyor musunuz?
- Gelecek beş yıllık dönemde, ülkemizin karşılaşacağı en büyük sağlık sorunu sizce ne olacaktır?
c) Davranış (Kişiler ne yapıyor?): Geçmişte ya da şu anda insanların belirli bir konuda ne yaptıkları ya da gelecekte ne yapmayı planladıkları konusunda sorulan sorulardır.(2)
Örneğin:
- Beslenme konusunda herhangi bir kitap okudunuz mu?
- Bugüne kadar hazımsızlık sorunu nedeniyle bir hekime başvurdunuz mu?
- Yılda kaç kez ishal olursunuz?
d) Özellikler (kişiler kimlerdir, ne/lere sahiptirler): İnsanların kişisel ya da demografik özellikleri (yaş, eğitim, meslek, gelir gibi) hakkındaki sorulardır.(2)
Örneğin:
- Şu anda nerede yaşıyorsunuz?
- Kaç çocuğunuz var?
- Evinize bir ayda giren toplam para ne kadardır?

Soruların Hazırlanması Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler (2):

İstenilen bilgilere ulaşmak ve tüm katılımcılar tarafından anlaşılabilmek, soruların hazırlanmasındaki en büyük sıkıntılardandır. Sorular hazırlanırken aşağıda belirtilen üç madde özellikle göz önünde bulundurulmalıdır.
1. Hedef kitlenin eğitim düzeyi ve diğer özellikleri,
2. Anket formunun amacı,
3. Soruların anket formu içerisinde nasıl sıralanacağı.
Yukarıdaki maddeler ışığında, soruların hazırlanması sırasında dikkat edilmesi gereken belli başlı özellikler aşağıda sıralanmıştır (2):
- Kullanacağınız sözcükler basit olsun: Soruların hazırlanmasında kullanılan sözcükler hedef kitlenin konuşma özelliklerine, eğitim ve bilgi düzeyine uygun olsun, ancak onları küçümser tarzda basit tümce kurmayın. Kullandığınız sözcüklerin birden fazla anlamının olmamasına dikkat edin.
- Sorularda kısaltma, yabancı deyim ve argo kullanmayın.
- Genel anlam taşıyan sorular sormayın, sorularınız hep özel ve sınırları belirli olsun. Örneğin; “geçen yıl” yerine, “1999 yılı içerisinde” ya da “son 12 ay içerisinde” deyimini kullanın.
- Kullanacağınız sözcükler farklı biçimde anlaşılabilecek özellikte olmasın. Örneğin; yanıt şıklarında “düzenli olarak”, “sık sık”, “daha yaşlı” gibi ifadeler kullanmayın, bunların yerine “günde üç kez”, “46-50 yaş arası” gibi ifadeler kullanın.
- Anket formuna gerekli olabilecek tüm açıklamaları ekleyin.
- Kişilere anımsamaları çok zor olacak sorular sormayın. Örneğin; “1999 yılı içerisinde kaç kez tansiyonunuzu ölçtürdünüz?” yerine, “1999 yılı içerisinde tansiyonunuzu hangi sıklıkla ölçtürdünüz?” diye sorun ve yardımcı olabilecek yanıt şıkları hazırlayın. (Haftada 1-2 kez, ayda 1-2 kez gibi…)
- Kişilerce özel hayatlarına müdahale şeklinde algılanabilecek soruları sorarken, soruları ve seçenekleri biraz yumuşatın. Örneğin gelir durumunu ya da kullanılan doğum kontrol yöntemini soruyorsanız, yanıt şıklarının geniş aralıklı olmasına (Her şıkkın birden fazla seçenekten oluşmasına…) dikkat edin. Bu tür soruları boşluk doldurma tarzında sormayın.
- Yanıtlaması zor olacak ya da zaman alacak sorular sormayın. Örneğin; “Aşağıdaki sağlıkla ilgili 15 sözcüğü önem sırasında göre sıralayın.”, “Son yedi gün içerisinde yediğiniz yiyecekleri yazın.” gibi sorulardan kaçının.
- Yanıt şıklarınızda yalnızca bir doğru yanıt olmasına dikkat edin. Örneğin “Şeker hastalığı hakkındaki bilgilerinizi nereden edindiniz?” diye sorarsanız ve yanıt şıklarına “arkadaş”, “aile”, “hekim”, “televizyon”, “gazete” gibi seçenekler koyarsanız birden fazla yanıt şıkkı ile karşılaşabilirsiniz.
- Katılımcılar hakkında tahmin yürütür tarzda sorular sormayın. Örneğin; “Kaç çocuğunuz var?” yerine “Çocuğunuz var mı? Varsa kaç tane?” biçiminde sorular sorun.
- Soru sorarken “bias”lardan kaçının: Kişilere taraflı / yönlendirici soru sorarsanız, kişiler gerçekte olmadığı halde sizin yönlendirdiğiniz biçimde yanıt verebilirler. Yönlendirme farklı biçimlerde olabilir:
a) Katılımcının belirli bir davranış biçimini göstermesi gerektiği hissettirildiğinde,
b) Yanıt şıkları dengesiz ve birbirinden çok farklı ya da hep aynı yönde olduğunda,
c) Duygusal yönü (pozitif ya da negatif yönde) kuvvetli olan “serbestlik”, “hümanizm”, “çocuk sevgisi”, “adaletlilik” gibi sözcüklerin kullanılması. (Örneğin; katılımcılara, “Siz yanınızda çalışanların sağlık sorunları karşısında adaletli davranır mısınız?” ya da “Çocukları sever misiniz?” gibi sorular sormayın.)
- Aynı soru içerisinde birden fazla soru sormayın.
- Yanıt şıklarını anlaşılabilir ve mantıklı bir biçimde düzenleyin.
- Sorularınız tam cümlelerden oluşsun.
- Her sorunun ve yanıt şıklarının başına numara ya da harf koyun, diğer işaretlerden kaçının.

Soru Tipleri

Anket formunda kullanılacak sorular açık uçlu ya da kapalı uçlu olabilir.

Açık Uçlu Sorular: Soru sonunda katılımcının yanıtı için yeterli bir boşluk bulunur. Kişilere kendi yanıtlarını yazma fırsatı sağlanmış olur, ancak katılımcının daha çok çaba ve zaman harcamasını gerektirir. Ayrıca bu tür sorularda çok farklı yanıtlarla karşılaşılabilir ve analiz güç olabilir.

Kapalı Uçlu Sorular: Sorudan sonra yanıtlar sıralanır ve katılımcı yanıtlardan bir ya da birkaçını seçer. Bu tür sorular daha uyumlu ve düzenli sonuçların alınmasını sağlar, ancak unutulmaması gereken bir konu, katılımcıların verdiği yanıtların sizin bilgi düzeyinizle ve yanıt şıkkı olarak belirlediklerinizle sınırlı olacağıdır.

Açık Uçlu Soru Tipleri
En kolay soru hazırlama yöntemi olmakla birlikte yanıtların farklılığı ve sonuçta yapılacak olan analizlerin zorluğundan dolayı sınırlı miktarda kullanılması önerilmektedir.(2) En sık kullanılan biçim sorudan sonra yanıt için uygun bir boşluk bırakmaktır. Diğer bir açık uçlu soru şöyle olabilir:
- “Aşağıdaki temel besin öğelerinin içerdikleri kalori miktarlarını yazınız:
a) Şeker ……….kalori
b) Yağ ……….kalori
c) Protein ……….kalori”
Ayrıca açık uçlu sorular birden fazla seçeneğin olabileceği sorular için son derece uygundurlar: “Beslenme konusundaki bilgilerinizi nerelerden edindiniz?” gibi… Açık uçlu sorular genelde anket formunun son sorusunu oluştururlar ve “Yukarıda belirttiklerinize eklemek istediğiniz hususlar var mı?” biçimde olur ve ek bilgi sağlamayı amaçlarlar.

Kapalı Uçlu Soru Tipleri
Kapalı uçlu soruların çok çeşitli tipleri vardır. Başlıcaları aşağıda sıralanmıştır:

1. İki seçenekli yanıtlar: En basit yanıt formatıdır. Seçenekler “Doğru / Yanlış”, “Evet / Hayır”, “Katılıyorum / Katılmıyorum” olabilir. Örneğin;
“Bebek doğar doğmaz emzirilmelidir. a) Doğru b) Yanlış”
Bu tip sorular genelde bir konudaki soru grubunun ilk sorusu olurlar. Verilen yanıta göre katılımcı izleyen sorulardan bazılarına yanıt verir. Ancak bu tür sorularda az da olsa katılımcının yönlendirilme olasılığı vardır.

2. En iyi yanıt: Verilen yanıt şıkları arasından yalnızca bir tanesinin seçilmesi istenir. Eğer bütün yanıtlar sıralanabiliyorsa, en ideal soru tiplerinden birisidir.

3. Ölçekli (dereceli) yanıtlar: Katılımcılardan yanıt şıkkında verilen
cetvelden kendilerine en uygun olan değeri seçmeleri istenir. Örneğin;

Bu tür sorularda dört ya da beş seçenek bulunmasının en iyi sonuç verdiği, daha çok seçeneğin katılımcıyı zorladığı görülmektedir.

4. Sıralı seçenekler:
Bu tür sorular genelde katılımcının olaya ya da görüşe katılımını, hemfikir olma derecesini ya da bir olayı / davranışı gerçekleştirme durumunu ölçmek için kullanılır.
Örneğin; “ Hangi sıklıkla yoğurt yersiniz?
1. Her öğün
2. Günde 1 öğün
3. Haftada 2-3 kez
4. Ayda 2-3 kez
5. Daha seyrek”
“Doktorunuzun beslenme alışkanlıklarınızı yeniden düzenlemenizi istemesi halinde tutumunuz nasıl olur?
1. Kesinlikle karşı çıkarım
2. Hafif bir direnç gösteririm
3. Çok sevinirim.”

5. “Diğer, Lütfen Belirtin”: Soruları verilen yanıt şıkları dışında yanıtların olabileceği düşünülüyorsa, son seçenek olarak “diğer” seçeneği eklenir ve arkasından “Lütfen belirtin” ifadesi ile katılımcının yanıtı yazması istenir. Bu soru tipinin en önemli avantajı sorunun yanıtsız kalma olasılığını en aza indirmesidir. Ancak soru formu hazırlanmadan önce bu tür yanıtların nasıl değerlendirileceği düşünülmelidir, çünkü genelde bu tür yanıtlar sınıflandırılamadığından işlenmemiş veri olarak kalırlar.

6. Grup halindeki seçenekler: Birden fazla soruyu tek bir soru haline
getirmede kullanılabilir. Örneğin:

7. Eşleştirme Seçenekleri:
Katılımcıdan sütun halinde verilen seçenekleri birbirleriyle eşleştirmesi istenir. Örneğin:
Aşağıdaki besin kaynaklarını ve besin öğelerini birbirleriyle eşleştiriniz.
Besin Kaynakları Besin Ögeleri
1. Sığır eti
( ) a. Karbonhidrat
2. Beyaz ekmek ( ) b. Yağ
3. Zeytinyağı ( ) c. Protein

8. Birden fazla seçeneği olan yanıtlar: Katılımcıdan kendisine uyan tüm seçenekleri işaretlemesi istenir. Yerden ve zamandan tasarruf sağlar. Ancak liste çok uzatılırsa katılımcı tüm seçenekleri okumayabilir.
Örneğin;
“Hangi sporları yaparsınız?
1. Futbol 2. Basketbol 3. Masa tenisi
4. Kort tenisi 5. Yüzme 6. Koşu
7. Diğer (Lütfen belirtin):…………………….”

9. Liste şeklinde yanıtlar: Katılımcı listedeki ifadelerden kendine
uyanları seçebilir.
Örneğin;
“Aşağıda belirtilenlerden sizi en iyi tanımlayan üç ifadeyi boşluklara yazınız.
1-………………….. a) Heyecanlı
2-………………….. b) Hırslı
3-………………….. c) Neşeli
d) İdealist
e) Hayalperest”

10. Sıralama istenen seçenekler:
Çok seçenekli bir soru tipidir. Liste halinde verilen seçeneklerin belirtilen koşullara göre sıralanması istenir. Örneğin;
“Aşağıda belirtilen konulardan hangileri hakkında bilgi sahibi olmak istiyorsunuz? Lütfen önem sırasına göre belirtin. ”
a) Şeker hastalığında ayak bakımı
b) İnsülin enjeksiyon yöntemleri
c) Şeker hastalığının yakın ve uzak dönemdeki zararları
d) Şeker hastalığında uyulması gereken diyetler
e) Kan şekeri ölçüm cihazları hakkında bilgi
1-……………………………………………
2-……………………………………………
3-……………………………………………

Anket Formunun Düzenlenmesi (3,4,5):
Katılımcılara sorulacak sorular seçildikten sonra sıra anket formunun hazırlanmasına gelmiştir. Anket formunun görünüşü, uzunluğu ve soruların hangi sırayla yazılacağı dikkat harcanması gereken başlıca konulardır. Bir anket formu göze hoş görünmeli ve kolayca doldurulabilmelidir. Anket formunu düzenlenmesi sırasında yararlı olacak bazı ipuçları şöylece sıralanabilir:
- Anket formuna, uyguladığınız anketin amacını ve sonuçların ne şekilde değerlendirileceğini açıklayan bir giriş cümlesi ile başlayın. Eğer mektupla anket uyguluyorsanız, bu açıklamaları daha uzun hazırlayın ve anketin kapak sayfası olarak düzenleyin.
- İlk sorunuz çok kolay, ilginç ve anketin amacıyla ilişkisi çok belirgin olsun. İlk sorunuz kesinlikle açık uçlu ya da uzun olmasın.
- Sizce önemli olan ve kesinlikle yanıt almak istediğiniz soruları anket formunun başlarına yazın.
- Aynı konudaki sorular birbirinin peşi sıra olsun. Önce genel sorularla başlayın, sonra özel konulara girersiniz.
- Aynı konudan söz eden soruların aynı soru tipinde olmasını sağlayın. Örneğin, katılımcının hipertansiyon tedavisi hakkında neler bildiğini ölçen soruların bir kısmı doğru/yanlış, bir kısmı çoktan seçmeli, bir kısmı açık uçlu olmasın, olanaklıysa, hepsi aynı tip olsun.
- Anket hazırlanırken genelde uyulmayan bir yaklaşım olmakla birlikte, profesyonelce hazırlanmış anketlerde, demografik sorular (Yaş, cinsiyet, gelir durumu gibi…) formun en son kısmına bırakılır.
- Formu kolay okunabilir bir yazı tipinde bastırın.
- Sorunun yarısı diğer bir sayfada olmasın. Aynı şekilde yanıt şıkları da bölünmesin.
- Sorular, yanıtlar ve açıklamalar kolayca birbirinden ayrılabilsin. Örneğin; açıklamalar italik ve koyu, sorular normal cümle düzeninde, yanıt şıkları da büyük harflerle olsun.
- Yanıt şıkları olanaklıysa yan yana değil, alt alta olsun. Bu daha kolay okunabilir bir formattır.
- Her sorunun sonunda parantez içerisinde sorunun nasıl yanıtlanacağını belirtin; “Yalnızca birini işaretleyin”, “Birden fazla şıkkı işaretleyebilirsiniz”, “Size uygun olan şıkları daire içine alın” gibi. Bu tür açıklamaları anket formunun başında belirtmekten kaçının.
- Soruların arasına katılımcının ilgisini çekebilecek tümce koyun. Bu tümceler yeni bir konuda soruların ya da yeni bir sayfanın başlayacağını belirtmek ya da soruların sıkıcılığını gidermek amacıyla eklenebilir.
Örneğin:
- “Şimdi de size, çalıştığınız işyeri ile ilgili bazı sorular sormak istiyoruz.”
- “Bu anket formunun diğer bir amacı da sizlerden gelecek bilgilerle hastalarımıza ulaştırdığımız hizmeti iyileştirmektir.”
- “Bu son sayfamızdaki birkaç soru sizleri daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır.”
Soruların hepsinin katılımcıların tümü tarafından yanıtlanması gerekli olmayabilir ve yanıtlanamayacak nitelikte olabilir. Böyle durumlarda sorulacak sorularla katılımcı yanıtlaması gereken sorular konusunda yönlendirilmelidir. Ancak bu yönlendirme görsel olarak etkili bir biçimde yapılmalıdır.
Örneğin;
“Hipertansiyon hastalığınız için sürekli kullandığınız bir ilaç var mı?
1- Yok (Eğer ilaç kullanmıyorsanız 14. soruya geçiniz.)
2- Var”

Öntest (Anket Formunun Denenmesi)
Öntest (pretest) anket formunun hazırlanmasında vazgeçilemez bir aşamadır. Anket formunun dizaynından sonra yapılması gerekenler şöyle sıralanabilir:
- Anket formunu önce çalışma arkadaşlarınıza okutun ve değerlendirmeleri dikkate alın.
- Öntest için hedef kitlenizdekilere benzer özellikteki kişiler seçin.
- Öntest uygulanırken, anket formunun uygulanması sırasında nasıl bir yöntem seçilecekse aynı davranılmalıdır.
- Önteste katılanların anket formu ve sorular hakkındaki eleştiri ve görüşlerini alın.
- Anket formu ile elde ettiğiniz bilgilerin yeterli olup olmadığını değerlendirin.
- Elde ettiğiniz bilgilerin analizini yapın ve istediğiniz sonuçlara ulaşılıp ulaşılamayacağını değerlendirin.
- Yukarıda sayılanların ışığında anket formunu yeniden gözden geçirin ve son biçimini verin.
Çoğu araştırmacı için sıkıcı bir formalite olan öntest gerçekleştirildiğinde araştırmacı şu sorulara yanıt bulabilmelidir:
- Her soru ölçmesi gereken parametreyi ölçebiliyor mu?
- Katılımcılar sözcüklerin hepsini anlayabiliyorlar mı?
- Katılımcıların hepsi soruları aynı biçimde anlayabilmiş mi?
- Kapalı uçlu soruların yanıt şıklarının her biri katılımcılar tarafından işaretlenmiş mi? (ya da hiç işaretlenmeyen yanıt şıkkı var mı?)
- Anket formu katılımcıları formu yanıtlamaya teşvik ediyor mu? (form katılımcıların hoşuna gitti mi)
- Yanıtlanamayan soru var mı?
- Anket formu katılımcıları belirli bir doğrultuda yanıt vermeye yönlendiriyor mu? (bias var mı)
İyi hazırlanmış bir soru formu, toplumsal tabanlı çalışmaların başarısı için temel koşullardan birisidir. Kötü hazırlanmış anketlerden elde edilen verilerin bilimsel olarak güvenilirliği olmayacağı gibi toplumdaki hedef kitleyi de rahatsız edecek ve gelecekte yapılacak soru formuna dayalı çalışmalara katılımın azalmasına yol açacaktır.


Dr. Recai Oğur (Uzm.; GATA Halk Sağlığı AD, Ankara)
Dr. Ömer Faruk Tekbaş (Doç.; GATA Halk Sağlığı AD, Ankara)
Kaynaklar
1- Tezcan S. Epidemiyoloji: Tıbbi Araştırmaların Yöntem Bilimi Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı Yayın No: 92/1. Ankara. 1992
2- Powell ET Questionnaire Design: Asking Questions with a purpose. Program development and Evaluation. G3658-2.University of Winconsin -Extension. Texas. 1998.
3- Walonick DS. Survival Statistics StatPac Inc. Minneapolis. 1997.
4- Dillman DA. Mail and Telephone Surveys: The Total Design Method. New York. John Wiley and Sons, Inc. 1978.
5- Salant P Dilman DA. How to Conduct Your Own Survey New York. John Wiley and Sons, Inc. 1994.
Kaynak: sted . 2003 . cilt 12 . sayı 9 . 336-337-338-339-340