Atfetme (Yükleme) Kuramı
Fritz Heider bu kuramın kavramlarını ortaya atan ilk psikologlardan biridir. Heider'e göre bütün insanlarda iki temel güdü vardır.
Bunlar çevremizdeki dünyaya ilişkin tutarlı parçaları birbirine uyuşan bir görüş oluşturma ve çevremizi kontrol etme güdüleridir.
Bu güdülerden herbirini doyurmanın gereklerinden biri nasıl davranacaklarını kestirebilme yeteneğidir. Eğer insanların nasıl davranacaklarını kestiremezsek bizi çevreleyen dünyaya ilişkin görüşümüz rastlantısal şaşırtıcı tutarsız ve düzensiz olur.
Başka insanların davranışları hakkında kestirmeler yapmak çevremizdekilere ilişkin kararlı ve tutarlı bir görüş için gereklidir.
Bireylerin nasıl davranacaklarını kestirebilmek için onların kişiliklerine güdülerine heyecanlarına ve tutumlarına ilişkin bir yargı oluşturabilmeye gereksinim duyarız. Çevremizde olup bitecekleri kestirebilmek ve kontrol edebilmek için başka insanların kişisel eğilimlerine ilişkin her türden yargıda bulunmaya gereksinimimiz vardır.
Atfetme kuramının temel fikri nedir?
Bu kuram insanların davranışlarının altında yatan nedenleri anlama isteğini vurgular. Bir bireyin davranışı ya o kişiye ait özelliklerinden ya da o bireyin içinde bulunduğu çevresel koşullardan kaynaklanır. Kişisel özellikler sonucu oluşan davranışlar kişisel özelliğe dayalı yükleme süreçlerini çevre koşulları sonucu oluşan davranışlar da çevresel koşullara dayalı yükleme süreçlerini ortaya çıkarır.
Kelley (1976) bireylerin çok nedenli görünen durumlarla karşılaştıklarında yaptıkları yüklemeleri açıklayan bir araştırma yapmıştır. Kelley bireylerin davranışlarının altında yatan nedenlerle ilgili olarak karar verirken üç ayrı çeşit bilgiden yararlanıldığını belirtmiştir.
Bu bilgiler;
■ Görüş Birliği
■ Tutarlılık
■ Ayırt edicilik şeklinde sınıflandırılmıştır.
Şimdi bunları kısaca inceleyelim:
Görüş Birliği: Bir kimsenin davranışıyla ilgili karar verirken ilk baktığımız şey bu davranışın her gün rastlanan olağan davranış mı yoksa ender görülen davranışlardan biri mi olduğu konusunda görüş birliğine varmaktır.
Tutarlılık: Bir kimsenin davranışı hakkında karar verirken o kişinin ne kadar tutarlı davrandığı kanısında yargıya varmamız gerekir. Tutarlı davranışlar benzer durumlarda tekrar tekrar ortaya çıkar. Biz hem kendimizin hem de başkalarının tutarlılıklarını gözlemeye çalışırız.
Ayırt Edicilik: Yalnız belirli bir durumda çıkan davranış ayırt edicidir. Bir çok durumlarda çıkarsa ayırt ediciliğin düşük olduğu söylenir. Örneğin öğretmen bütün sınıftaki çocuklara mı gülümsüyor yoksa yalnızca size mi?
Fritz Heider bu kuramın kavramlarını ortaya atan ilk psikologlardan biridir. Heider'e göre bütün insanlarda iki temel güdü vardır.
Bunlar çevremizdeki dünyaya ilişkin tutarlı parçaları birbirine uyuşan bir görüş oluşturma ve çevremizi kontrol etme güdüleridir.
Bu güdülerden herbirini doyurmanın gereklerinden biri nasıl davranacaklarını kestirebilme yeteneğidir. Eğer insanların nasıl davranacaklarını kestiremezsek bizi çevreleyen dünyaya ilişkin görüşümüz rastlantısal şaşırtıcı tutarsız ve düzensiz olur.
Başka insanların davranışları hakkında kestirmeler yapmak çevremizdekilere ilişkin kararlı ve tutarlı bir görüş için gereklidir.
Bireylerin nasıl davranacaklarını kestirebilmek için onların kişiliklerine güdülerine heyecanlarına ve tutumlarına ilişkin bir yargı oluşturabilmeye gereksinim duyarız. Çevremizde olup bitecekleri kestirebilmek ve kontrol edebilmek için başka insanların kişisel eğilimlerine ilişkin her türden yargıda bulunmaya gereksinimimiz vardır.
Atfetme kuramının temel fikri nedir?
Bu kuram insanların davranışlarının altında yatan nedenleri anlama isteğini vurgular. Bir bireyin davranışı ya o kişiye ait özelliklerinden ya da o bireyin içinde bulunduğu çevresel koşullardan kaynaklanır. Kişisel özellikler sonucu oluşan davranışlar kişisel özelliğe dayalı yükleme süreçlerini çevre koşulları sonucu oluşan davranışlar da çevresel koşullara dayalı yükleme süreçlerini ortaya çıkarır.
Kelley (1976) bireylerin çok nedenli görünen durumlarla karşılaştıklarında yaptıkları yüklemeleri açıklayan bir araştırma yapmıştır. Kelley bireylerin davranışlarının altında yatan nedenlerle ilgili olarak karar verirken üç ayrı çeşit bilgiden yararlanıldığını belirtmiştir.
Bu bilgiler;
■ Görüş Birliği
■ Tutarlılık
■ Ayırt edicilik şeklinde sınıflandırılmıştır.
Şimdi bunları kısaca inceleyelim:
Görüş Birliği: Bir kimsenin davranışıyla ilgili karar verirken ilk baktığımız şey bu davranışın her gün rastlanan olağan davranış mı yoksa ender görülen davranışlardan biri mi olduğu konusunda görüş birliğine varmaktır.
Tutarlılık: Bir kimsenin davranışı hakkında karar verirken o kişinin ne kadar tutarlı davrandığı kanısında yargıya varmamız gerekir. Tutarlı davranışlar benzer durumlarda tekrar tekrar ortaya çıkar. Biz hem kendimizin hem de başkalarının tutarlılıklarını gözlemeye çalışırız.
Ayırt Edicilik: Yalnız belirli bir durumda çıkan davranış ayırt edicidir. Bir çok durumlarda çıkarsa ayırt ediciliğin düşük olduğu söylenir. Örneğin öğretmen bütün sınıftaki çocuklara mı gülümsüyor yoksa yalnızca size mi?
