Avrupa Merkez Bankası
Avrupa Merkez Bankası (İngilizce: European Central Bank - ECB) avro alanı içinde bulunan 16 ülkenin para politikasını yönetmekle yükümlü olan dünyanın en önemli merkez bankalarından biridir. 1 Haziran 1998 tarihinde Almanya, Frankfurt genel merkez olmak üzere kurulmuştur. Banka'nın temel görevi, avronun alım gücünü korumak ve avro bölgesinde fiyat istikrarını sağlamaktır.
Bankanın simgesi
Avrupa Para Birliğine üye olan devletlerin ortak bir para otoritesidir ve Avrupa Birliği ülkelerinin milli merkez bankaları ile merkez bankalarının Avrupa sistemini kurar. Avrupa Birliği kapsamında kendi usulünü kuran bir organdır. Kişilik haklarıyla beraber uluslararası üstü bir kurumdur. 1998 yılında Avrupa ekonomisi ve para birliği kapsamında kurulmuştur. Merkezi ise Frankfurt’ta Euro kulesindedir.
Avrupa merkez bankasının işi ve görevleri 1992’de imzalanan Maastricht Anlaşması’nda çeşitli protokollerle düzenlenmiştir. Düzgün ve verimli bir çalışma için Avrupa Merkez Bankasının siyasi etkiden bağımsız olarak çalışması gerekmektedir.
Arka plan
Bir merkez bankası bankacılık sisteminin denetim ve bir ekonomide para arzının düzenlenmesinden sorumlu kurumdur. Avrupa Merkez Bankası, Euro alanında Frankfurt’taki merkeziyle bu görevi üstlenmiştir. Avrupa uyumu bağlamında, Avrupa topluluğunun bazı ülkeleri Euro’yu bazı ülkelerde ortak para birimi olarak tanıtmaya karar vermiştir. Tek bir para biriminin oluşturulmasında ortak para ve para politikası için koşullar oluşturulmalıydı. Bu amaçla merkez bankasının Avrupa sistemi kurulmuştur. Bu sistem içinde bütün devletlerin eski milli merkez bankaları ve yeni kurulan Avrupa Merkez Bankası bulunmaktadır.
Avrupa Birliği ülkelerinin tümü bu para birliğine katılmamıştır, Avrupa Merkez Bankası’nın yanı sıra ülkelerin milli merkez bankaları Euro ile tanıştı. Merkez Bankası Avrupa sistemi görevlerinin çoğunluğu Avrupa Merkez Bankası tarafından icra edilir. Ana hedefi ise fiyat istikrarıdır. Bu amaca saklı kalmak mümkündür, merkez bankası Avrupa sistemi içindeki genel ekonomik politikaları desteklemek zorundadır.
Tarihi
1951 - 1979
Avrupa içinde çıkan birçok savaştan sonra 1951 yılında Avrupa Kömür ve Çelik Birliği’nin kuruluşu ile yeni bir dönem başladı. 1957’de yapılan Roma Antlaşmasının Avrupa entegrasyonu yolunda bir adımı daha vardı. O zamanki hedef sendika ve ortak tarım pazarı idi; fakat para birliği için bu gerekli görülmedi. Bunun yanı sıra Bretton-woods sistemi ile iyi işleyen uluslararası para sistemi kuruldu. Parasal alanda bir grup, Avrupa Komisyonu Marjolin Memorandumu diye adlandırılan kuruluşta tartışılmıştır.
O zamanların Avrupa Ekonomi Topluluğunun üye ülkelerinin milli merkez bankalarının birlikte çalışmaları için ilk kurum 1964 yılında kurulan yönetim komitesidir. Avrupa para birliğinin tarihi 1970 yılında Werner Planı ile başlamıştır. Bu plan ilk kez bir Avrupa Para Birliği kurulması için sağlanmıştır. 1972 yılında bazı Avrupa devletlerinin kurları arasında kambiyo rayici ile Avrupa Döviz Kuru Mekanizması başlamıştır ve maksimum +/- 2,25 % varyasyona izin verilmiştir. 1979 yılında Avrupa para sistemi ile ilişkisi çözülmüş ve bu durum, hedefleri olan parasal birliğe yol açmıştır. Burada döviz kuru ile dalgalanmalar için bir bant genişliği kurulmuş, ulusal merkez bankaları bu müdahale yoluyla döviz piyasası ve döviz kurunu yedeklemek zorunda kalmıştır. Avrupa para sistemi için aitlik para birliğine kabul olunmak için bir ön koşuldu ve para sisteminin kurulması ile sona ermiştir.
1980 – 1999
Tek tip Avrupa senedi, parasal birliği hedeflemiş ve parasal konular da Avrupa Topluluğu’nun sorumluluğuna girmiştir. 1989 yılında, o zamanların komisyon başkanı Jacques Delors Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği temeline dayalı bir plan sunmuştur. 1991 yılında politik birliğin oluşumuyla paralel olan bir hükümet konferansında, para birliği için (AET) anlaşmasının değişmesiyle kurumsal bir yapı oluşmuştur. Merkez Bankası ve Avrupa Merkez Bankası Enstitüsünün yönetmeliği, Avrupa Para Değeri Kurumu’nun tüzüğüne ilişkin protokol, 1992’nin parçası olarak Avrupa Birliği antlaşmasında imzalandı. 1 Ocak 1994 yılında Avrupa Para Enstitüsünün kuruluşuyla, para birliğinin ikinci aşaması başlamıştır. Enstitünün görevleri, tek bir para politikası ve para biriminin uygulanması için ulusal merkez bankaları arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesi, Merkez Bankası Avrupa Sistemi’nin kurulması için hazırlık çalışmasının uygulanmasıdır. Kurum bir forum olarak para politikası için danışma imkânı sunar. İkinci aşama da yapılması gereken şey yönetim kurulunun hiçbir uluslararası Merkez Bankası ya da kamusal kuruluşa kredi vermemesi gerektiğidir. Bunların dışında, ikinci aşamanın sonuna kadar bütün merkez bankaları siyasi ve diğer tüm etkilerden bağımsız olmalıdır.
1995 yılının Aralık ayında Avrupa Konseyi, hangi hazırlık çalışmalarına dayalı bir işlem planı ve 1999 yılında adını teyit ettiren, şimdi “Euro” olarak adlandırılan yeni para birimini duyurdu. Avrupa Kur Enstitüsü yeni görev olarak döviz kuru mekanizması hazırlamayı destekledi. 1996 yılında, Avrupa Merkez Bankası üzerinde doğrudan etkisi olmayan, Euro istikrarı hedefiyle oluşturulan İstikrar ve Büyüme Paktı ortaya çıktı. 1998 yılının Mayıs ayında, Bakanlar Kurulu on bir devletin parasal birliğe katılma kriterlerine karar verdi. Bu ülkeler özellikle Belçika, Almanya, Finlandiya, Fransa, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Avusturya, Portekiz ve İspanya idi. Aynı zamanda yönetim kurulu Avrupa Merkez Bankası’nın önermek istediği bir kişi üzerinde anlaşmaya karar verdiler. 25 Mayıs’ta 1 Hazirandaki hükümetin etkisiyle atamalar gerçekleşti. Avrupa Merkez Bankası 1 Haziran 1998’de kurulmuş ve Avrupa Para Enstitüsünün hedefleri yerine getirilmiştir. Ekim ayında AMB para politikası stratejisini saptadı, bu strateji AMB‘ye istikrar, Euro’ya güven sağlamak yönünde şekillendi. 1999 yılında üçüncü ve son aşamayla tek bir para politikası uygulamasına ECB geçmiş oldu. 2002 yılının Ocak ayında son aşama gerçekleşti ve Euro ortak para birimi olarak kabul edildi.
1998 yılında Wim Duisenberg, Avrupa Merkez Bankasına başkan olarak seçilen Fransız Jean-Claude Trichet’e rakip oldu. Ayrıca, muhtemelen sekiz yıl görevde kalamayacağını açıkladı.
2000 yılından bu yana
AMB, 5 Ocak 2003 tarihinde, derin bir zihinsel sarsıntı geçiren bir kişi küçük bir uçakla AMB binasına bir saldırı düzenleyeceği tehdidini ortaya atınca tekrar dünya gündemine geldi. Birkaç saat için AMB tamamen tahliye edildi. Bu tiyatro oyunu kazasız bir şekilde sonuçlandı. 9 Temmuz 2003’te 68 yaşındayken Wim Duisenberg cumhurbaşkanlığına istifasını verdi. AB maliye bakanları isteğini reddedip 2003 yılının bahar ayına kadar görevde kalmasını istediler. 1 Kasın 2003’ten bu yana eski rakibi Jean Claude Trichet AMB’nin başkanı olarak halefi konumunda.
3 Haziran 2009’da 10 yıllık AMB tarihinde ilk kez uyarı grevi yapıldı. Çalışanlar Uluslararası ve Avrupa Kamu Hizmetleri Organizasyonu tarafından temsil edildi, Frankfurt’ta ana bina önünde bir araya geldiler ve yanlış işçi haklarına dikkat çekmek için 90 dakika beklediler, emeklilik değişikliklerine karşı bir aydan önceden karar verilmiş bir gösteri yürüyüşü yaptılar. Aynı zamanda AMB, sendika ile birlikte toplu görüşmeler için, banka tarafından şimdiye kadar reddedilen bir topluluğa kabul edilmiştir.
Görev ve hedefler
Bir ülkenin para politikasını yürüten Merkez Bankasının iki önemli hedefi vardır. Merkez Bankasının birinci/temel hedefi, fiyat istikrarını sağlamaktır. Bu hedef doğrultusunda Merkez Bankası para değerindeki büyük dalgalanmaları önlemekle görevlidir. Bu yolda enflasyon (enflasyon oranı) büyük öneme sahiptir. Merkez Bankasının ikinci hedefi ise ülkede istikrarlı konjonktürsel bir gelişim oluşturmaktır. Para politikasının bu önemli alt hedefi durgunluktan kaçınmayı amaçlar. Konjonktürsel gelişim, milli ekonomi kapasitesinin tam olarak kullanılmasıyla ölçülür. Merkez Bankası kredi fiyatlarını yükselterek ya da düşürerek (belirleyici faiz oranını değiştirmek) bu hedefleri takip ederler, yani ekonomiye nüfuz ederler. Böylece Merkez Bankası hem enflasyonu hem de konjonktürsel gelişimi etkiler. Avrupa Merkez Bankaları Sistemi (AMBS), Avrupa Merkez Bankası ve temel organlarının hedefleri ve görevleri Avrupa Topluluğu Kuruluş Sözleşmesinde açıkça belirtilmiştir. Avrupa Topluluğu sözleşmesi tutanağının da eklendiği Avrupa Merkez Bankaları Sistemi ve Avrupa Merkez Bankası ana sözleşmesinde, bu ödev ve görevlerden bir kaçının açıklaması yer almaktadır. Öncelikli hedef Avro Bölgesinde fiyat düzeyi konusundaki istikrardır; bir başka hedef ise yüksek iş dereceleri ve devamlı büyüme amacıyla Avrupa Topluluğundaki ekonomik politikanın desteklenmesidir. Bu da fiyat istikrarı tehlikeye düşmedikçe gerçekleştirilir.
Anlaşmanın 105.maddesinin 2. fıkrasına göre temel ödevler:
* Para politikasının belirlenmesi ve uygulanması
* Döviz alım satımının sağlanması
* Üye ülkelerin para kaynaklarının yönetimi (Portföy yönetimi)
* Milli ekonomideki para dolaşımı, özellikle de sorunsuz işleyen bir ödemeler sistemi teşviki
Avrupa Merkez Bankasının diğer görevleri:
* Avro banknotlarının ihraç izni, ulusal merkez bankaları aracılığıyla ihracın bizzat gerçekleştirilmesi
* Kredi kuruluşlarını denetleme, finans piyasası istikrarını kontrol etme
* Topluluk ve ulusal makamların danışmanlığı, diğer uluslararası kurumlar ve Avrupa kurumlarıyla işbirliği
* Görevini yerine getirebilmesi için gererken istatistiksel bilgilerinin toplanması
* Merkez Bankası bilançosunun hazırlanması
Organlar
Katılımcı ülkelerin ulusal Merkez Bankaları da nihai organlardır. Bunlar Avrupa Merkez Bankaları Sisteminin kontrolündedir. Burada ulusal hükümetlerin talimatlarından bağımsızlık ve sadece Avrupa Merkez Bankasına bağlılık önemlidir. AMB bu konsey ve gelişmiş konsey ile karar alma organına sahip iken, direktörlük makamı bir icra organı işlevini görmektedir.
Diğer AB dillerinde bankanın adı
* Almanca: Europäische Zentralbank
* Bulgarca: Европейска централна банка
* Katalanca: Banc Central Europeu
* Çekçe: Evropská Centrální Banka
* Danca: Den Europæiske Centralbank
* Flemenkçe: Europese Centrale Bank
* Estonca: Euroopa Keskpank
* Fince: Euroopan Keskuspankki
* Makedonca:Европска централна банка
* Yunanca: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα
* Macarca: Európai Központi Bank
* İrlandaca: Banc Ceannais na hEorpa
* İtalyanca: Banca Centrale Europea
* Letonyaca: Eiropas Centrālā Banka
* Litvanyaca: Europos Centrinis Bankas
* Maltaca: Bank Ċentrali Ewropew
* Sırpça: Европска централна банка
* Fransızca: Banque Centrale Européenne
* Lehçe: Europejski Bank Centralny
* Portekizce: Banco Central Europeu
* Romence: Banca Centrală Europeană
* Slovakça: Európska Centrálna Banka
* Slovence: Evropska Centralna Banka
* İspanyolca: Banco Central Europeo
* İsveççe: Europeiska Centralbanken
* Türkçe: Avrupa Merkez Bankası
* Hırvatça: Europska Središnja Banka
* Almanca: Europäische Zentralbank
* Bulgarca: Европейска централна банка
* Katalanca: Banc Central Europeu
* Çekçe: Evropská Centrální Banka
* Danca: Den Europæiske Centralbank
* Flemenkçe: Europese Centrale Bank
* Estonca: Euroopa Keskpank
* Fince: Euroopan Keskuspankki
* Makedonca:Европска централна банка
* Yunanca: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα
* Macarca: Európai Központi Bank
* İrlandaca: Banc Ceannais na hEorpa
* İtalyanca: Banca Centrale Europea
* Letonyaca: Eiropas Centrālā Banka
* Litvanyaca: Europos Centrinis Bankas
* Maltaca: Bank Ċentrali Ewropew
* Sırpça: Европска централна банка
* Fransızca: Banque Centrale Européenne
* Lehçe: Europejski Bank Centralny
* Portekizce: Banco Central Europeu
* Romence: Banca Centrală Europeană
* Slovakça: Európska Centrálna Banka
* Slovence: Evropska Centralna Banka
* İspanyolca: Banco Central Europeo
* İsveççe: Europeiska Centralbanken
* Türkçe: Avrupa Merkez Bankası
* Hırvatça: Europska Središnja Banka
