Ayrı yazılan birleşik kelimeler
1. Etmek, edilmek, eylemek, kılmak, kılınmak, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller herhangi bir' ses düşmesine veya türemesine uğramazsa ayrı yazılır:
alt etmek, arz etmek, azat etmek, boş olmak, dans etmek, el etmek, göç etmek, ilan etmek, kabul etmek.
2. Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.
a. Hayvan türlerinden birinin adıyla kurulanlar:
ada balığı, ardıç kuşu, ağustos böceği, at sineği, deniz yılanı, ok yılanı, su yılanı; Ankara keçisi.
b. Bitki tüllerinden birinin adıyla kurulanlar:
ayrık otu, ateş çiçeği, avize ağacı, altın kökü, dağ elması, yer elması; çalı dikeni, köpek üzümü.
UYARI: Çiçek dışında anlamlar' taşıyan baklaçiçeği (renk), narçiçeği (renk), suçiçeği (hastalık); ot dışında anlamlar' taşıyan ağızotu (barut), sıçanotu (arsenik); ses düşmesine uğramış olan çöreotu ve yaygın bir' biçimde gelenekleşmiş olan semizotu, dereotu bitişik yazılır.
c. Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler:
alçı taşı, arap sabunu, kahve dolabı, vurmalı çalgılar, yapma çiçek.
ç. Yol ve ulaşımla ilgili birleşik kelimeler:
Arnavut kaldırımı; çevre yolu, denizyolu, havayolu, karayolu, keçi yolu; köprü yol.
d. Durum, olgu ve olay bildiren sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler:
açık oturum, açık öğretim, ana dili, ay tutulması, baş ağrısı, baş belası, baş dönmesi, çıkış yolu.
e. Bilim ve bilgi sözleriyle kurulan birleşik kelimeler:
anlam bilimi, dil bilimi, edebiyat bilimi, gök bilimi, halk bilimi, ruh bilimi, toplum bilimi, toprak bilimi.
f. Yuvar ve küre sözleriyle kurulan birleşik kelimeler:
göz yuvarı, hava yuvarı, ısı yuvarı, ışık yuvarı, renk yuvarı, yer yuvarı; hava küre, ışık küre, su küre.
g. Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler:
bohça böreği, beyaz peynir; Adana kebabı, inegöl köftesi, ezogelin çorbası, mercimek çorbası.
ğ. Gök cisimleri:
Çoban Yıldızı, Kervan Yıldızı, Kutup Yıldızı, kuyruklu yıldız; gök taşı, hava taşı, meteor taşı.
h. Organ veya organ yerine geçen sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler:
patlak göz, aşık kemiği, serçe parmak, azı dişi, safra kesesi; çatma kaş, takma kirpik, takma kol.
ı. Benzetme yoluyla insanın bir' niteliğini anlatmak üzere bitki, hayvan ve nesne adlarıyla kurulan birleşik kelimeler:
çetin ceviz, eski kurt, sarı çıyan, sağmal inek; ağır top, eksik etek, eski toprak, eski tüfek, kara maşa, sapsız balta.
i. Zamanla ilgili birleşik kelimeler:
bağ bozumu, gece yarısı, gün ortası, hafta başı, hafta sonu
ada balığı, ardıç kuşu, ağustos böceği, at sineği, deniz yılanı, ok yılanı, su yılanı; Ankara keçisi.
b. Bitki tüllerinden birinin adıyla kurulanlar:
ayrık otu, ateş çiçeği, avize ağacı, altın kökü, dağ elması, yer elması; çalı dikeni, köpek üzümü.
UYARI: Çiçek dışında anlamlar' taşıyan baklaçiçeği (renk), narçiçeği (renk), suçiçeği (hastalık); ot dışında anlamlar' taşıyan ağızotu (barut), sıçanotu (arsenik); ses düşmesine uğramış olan çöreotu ve yaygın bir' biçimde gelenekleşmiş olan semizotu, dereotu bitişik yazılır.
c. Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler:
alçı taşı, arap sabunu, kahve dolabı, vurmalı çalgılar, yapma çiçek.
ç. Yol ve ulaşımla ilgili birleşik kelimeler:
Arnavut kaldırımı; çevre yolu, denizyolu, havayolu, karayolu, keçi yolu; köprü yol.
d. Durum, olgu ve olay bildiren sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler:
açık oturum, açık öğretim, ana dili, ay tutulması, baş ağrısı, baş belası, baş dönmesi, çıkış yolu.
e. Bilim ve bilgi sözleriyle kurulan birleşik kelimeler:
anlam bilimi, dil bilimi, edebiyat bilimi, gök bilimi, halk bilimi, ruh bilimi, toplum bilimi, toprak bilimi.
f. Yuvar ve küre sözleriyle kurulan birleşik kelimeler:
göz yuvarı, hava yuvarı, ısı yuvarı, ışık yuvarı, renk yuvarı, yer yuvarı; hava küre, ışık küre, su küre.
g. Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler:
bohça böreği, beyaz peynir; Adana kebabı, inegöl köftesi, ezogelin çorbası, mercimek çorbası.
ğ. Gök cisimleri:
Çoban Yıldızı, Kervan Yıldızı, Kutup Yıldızı, kuyruklu yıldız; gök taşı, hava taşı, meteor taşı.
h. Organ veya organ yerine geçen sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler:
patlak göz, aşık kemiği, serçe parmak, azı dişi, safra kesesi; çatma kaş, takma kirpik, takma kol.
ı. Benzetme yoluyla insanın bir' niteliğini anlatmak üzere bitki, hayvan ve nesne adlarıyla kurulan birleşik kelimeler:
çetin ceviz, eski kurt, sarı çıyan, sağmal inek; ağır top, eksik etek, eski toprak, eski tüfek, kara maşa, sapsız balta.
i. Zamanla ilgili birleşik kelimeler:
bağ bozumu, gece yarısı, gün ortası, hafta başı, hafta sonu
3. -r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en sıfat-fiil ekleriyle kurulan sıfat tamlaması yapısındaki birleşik kelimeler ayrı yazılır:
bakar kör, çalar saat, çıkar yol, döner sermaye, güler yüz, koşar adım, yazar kasa, yeter sayı; çıkmaz sokak
4. Renk sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuş isim tamlaması yapısındaki renk adları ayrı yazılır:
bal rengi, duman rengi, gümüş rengi, portakal rengi, saman rengi; ateş kırmızısı, boncuk mavisi
5. Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan sıfatlar ayrı yazılır:
açık mavi, açık yeşil, kara sarı, kirli sarı, koyu mavi, koyu yeşil
6. Yer adlarında kullanılan batı, doğu, güney, kuzey, güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu, aşağı, oıta, yukarı, iç, yakın, uzak kelimeleri ayrı yazılır:
Doğu Anadolu, Batı Trakya, Orta Anadolu, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Orta Asya, Orta Doğu, Yakın Doğu, Uzak Doğu, Güneybatı Anadolu, iç Asya, iç Anadolu, Aşağı Ayrancı, Yukarı Ayrancı
7. Kişi adlarından oluşmuş mahalle, bulvar', cadde, sokak, ilçe, köy vb. yer ve kuruluş adlarında sondaki unvanlar' hariç, şahıs adları ayrı yazılır:
Yunus Emre Mahallesi; Gazi Mustafa Kemal Bulvarı; Ziya Gökalp Bulvarı; Nene Hatun Caddesi; Fevzi Çakmak Sokağı, Cemal Nadir Sokağı; Koca Mustaf apaşa; Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi, Sultan Ahmet Camii, Sütçü imam Üniversitesi
8. Dış, iç, öte, sıra sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır:
ahlak dışı, çağ dışı, din dışı, kanun dışı, olağan dışı, yasa dışı; ceviz içi, hafta içi, yurt içi; fizik ötesi, kızıl ötesi, morötesi, sınır ötesi; aklı sıra, ardı sıra, peşi sıra, yanı sıra
9. Somut olarak yer belirten alt ve üst sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır:
deri altı, su altı, toprak altı, yer altı (yüzey); arka üstü, baş üstü, böbrek üstü bezi, tepe üstü (trafikte)
10. Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük, küçük, sağ, sol, peşin, bir', iki, tek, çok, çift sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır:
alt yazı; üst kat, ana bilim dalı, ön söz, art niyet, arka teker, yan cümle, karşı görüş, iç savaş, dış borç, dış hat, ortakulak, büyük anne, küçük harf, sağ açık, sol açık, peşin fikir, bir gözeli, iki anlamlı, tek eşli, çok düzlemli, çift kanatlılar
Teşekkürler konu için.
