Bitkisel Dokular

Çok hücreli canlılarda belirli görevleri yapmak için özelleşmiş, şekil ve yapı bakımından birbirine benzer hücrelerden oluşan, hücre gruplarına doku denir. Dokular birleşerek organları meydana getirir. Dokuları inceleyen bilim dalına doku bilimi ya da histoloji denir. Canlılardaki doku çeşitleri bitkisel dokular ve hayvansal dokular olmak üzere ikiye ayrılır. Bitkilerin kök, gövde, yaprak ve çiçek gibi organları dokular tarafından oluşur. Bitkisel dokular hücrelerin çoğalma yeteneğine göre bölünür ve bölünmez doku olmak üzere iki kısımda incelenir.

BÖLÜNÜR (MERİSTEM, SÜRGEN) DOKU : Hücreleri sürekli olarak bölünen doku çeşitidir. Bitkilerin kök ve gövdelerinin ucunda yer alır. Dokuyu oluşturan hücrelerin bölünmesi sayesinde bitkinin büyüme ve gelişmesi sağlanır. Bölünür doku hücreleri küçük yapılı, büyük çekirdekli, bol sitoplazmalı, ince çeperli, küçük kofulludur, metabolizmaları hızlıdır.

Çeperleri ince olduğu için bulunduğu yere esneklik sağlar. Kök ve gövdenin ucunda bulunan uç meristem , bitkinin uzamasını sağlar. Kök ve gövdede bulunan, bitkinin enine büyümesini sağlayan dokuya kambiyum dokusu denir. Kambiyum dokusu sayesinde bitkilerin yaşları hesaplanabilir. Bitkilerin kambiyum dokusunda, sonbahar ve ilkbahar mevsimlerine göre farklı büyüklükte hücreler oluşur. Bir sonbahar ve bir ilkbahar mevsiminde oluşan hücrelerden meydana gelen halkalara, yaş halkaları denir.

Bölünür Doku Hücrelerinin Görevleri :

• Bitki gövdesinin boyuna uzamasını sağlar.
• Bitki kökünün toprakta uzama ve yayılmasını sağlar.
• İlkbaharda yeni yaprak ve çiçekleri oluşturur.
• Tomurcuklar açılarak yeni dalları oluşturur.
• Çok yıllık bitkilerin gövdesinin kalınlaşmasını sağlar.
• Gövdenin dışındaki mantar tabakasını oluşturur.

BÖLÜNMEZ (DEĞİŞMEZ) DOKU : Bölünmez dokular, bölünür doku hücrelerinin bölünme yeteneklerini kaybetmeleri sonucunda oluşur. Bölünmez doku hücreleri, küçük çekirdekli, az sitoplazmalı, kalın çeperli, büyük kofulludur, metabolizmaları yavaştır. Çeperleri kalın olduğu için bulunduğu organa sertlik kazandırır. Bitkinin hemen hemen her yerinde bulunurlar. Bölünmez dokular, yapı ve görevlerine göre beş bölümde incelenir. Bunlar; koruyucu doku, temel doku, destek doku, iletim doku ve salgı dokudur.

1. KORUYUCU DOKU : Bitkilerin kök, gövde, yaprak ve meyvelerinin üzerini örten dokuya koruyucu doku denir. Bu doku, kalın çeperli ve klorofilsizdir. Hücrelerinde klorofil maddesi taşımadığı için fotosentezle besin üretemez. İhtiyaç duyduğu besinleri diğer dokulardan alırlar. Koruyucu doku, bitkinin iç kısmındaki ince çeperli hücrelerden oluşan dokuları dış etkilerden korur. Koruyucu doku, epidermis doku ve mantar doku olmak üzere iki kısımda incelenir.

Epidermis Doku : Otsu ve odunsu bitkilerin kök, dal, meyve ve yapraklarının üzerindeki koruyucu yapıya denir. Epidermis doku hücreleri canlıdır. Epidermisin üzeri epidermis hücreleri tarafından salgılanan kütin maddesinin oluşturduğu kütikula tabakasıyla örtülüdür. Kütikula tabakası mumsu , saydam bir yapıya sahip olduğundan ışığı geçirirken, su ve su buharını geçirmez..

Bu sayede su kaybını önlerken, fotosentezin oluşumuna katkıda bulunur. Mumsu tabaka üzüm tanelerinde kolayca fark edilebilir. Kütikul tabakası, kurak bölgelerde kalın, nemli ve sulak bölgelerde incedir. Bitkinin toprak üstündeki bölgelerini örten epidermde stomalar (gözenekler) bulunur. Stomalar, fotosentez, solunum ve terleme olayları ile ilgili gaz alışverişini sağlar.

Mantar Doku : Çok yıllık bitkilerin kök, ve gövdeleri üzerinde bulunan yapıya denir. Mantar doku hücreleri ölüdür. Bitkiyi sıcak ve soğuk gibi dış etkenlerden korur.

Koruyucu Doku Hücrelerinin Görevleri :

• İçteki dokuları dış etkilere karşı korur.
• Kara bitkilerinin aşırı su kaybını önler.
• Topraktan su alınmasını sağlar.
• Bazı salgı maddelerinin atılmasını sağlar.
• Yaprak ve gövdedeki stomaları oluşturarak gaz alışverişini sağlar.
• Gövdenin çevresindeki mantar tabakasını oluşturarak, sıcak, soğuk, mikrop, darbe gibi dış etkilerden diğer dokuları korur.

2. TEMEL (PARANKİMA) DOKU : Kök, gövde ve yapraklardaki diğer bitki dokularının etrafını doldurur ve dokuları birbirine bağlar. Temel dokunun hücreleri, canlı, ince çeperli, büyük kofullu ve bol sitoplazmalıdır.

Temel Doku Hücrelerinin Görevleri :

• Bitkilerin klorofil taşıyan yeşil kısımlarını oluştururlar.
• Dokular arası madde iletimini sağlar.
• Kök, gövde, meyve ve tohumlarda su, hava ve besin depolarlar.
• Gaz alışverişini sağlar
• Fotosentez ve solunum yapar.

3. DESTEK DOKU : Bitkiye diklik, dayanıklılık, desteklik sağlar.

Destek Dokunun Görevleri:

• Ayva, armut, elma gibi meyvelere sertlik kazandırma.
• Tohumların sert kabuklarının oluşmasını sağlama.
• Yaprak, dal ve çiçeklerin temel iskeletlerini oluşturma.
• Odunsu bitkilerin sert liflerini oluşturma.

4. İLETİM DOKU : Basit ve küçük yapılı bitkiler dışında tüm bitkilerde bulunur. Bitkide madde iletiminde görevlidir. Besin ve su taşıyan iletim borularından oluşur. Taşıdığı maddelere göre odun ve soymuk borusu olmak üzere iki çeşittir.

Odun Borusu : Kökten, gövde ve yapraklara doğru topraktan aldığı su ve mineralleri iletir.

Soymuk Borusu : Kök ile gövde arasında, fotosentez ürünlerini iletir.

Bitkisel dokuların yapısı ve görevleri hakkında detaylı bilgi vermişsiniz. Bitkilerin büyümesini ve gelişmesini sağlayan meristem dokusundan, kök, gövde ve yaprakların korunmasını sağlayan koruyucu doku ve diğer dokulara kadar birçok farklı dokunun önemi vurgulanmış. Ayrıca bitkilerin hayati fonksiyonlarını yerine getirmesinde görevli olan temel, destek, iletim ve salgı dokuları da incelenmiş. Bu bilgilerle bitkisel dokuların önemi ve çeşitliliği hakkında geniş bir bakış sunulmuş. Teşekkürler!