SANAYİNİN YAPISI VE GELİŞMESİ
Bir zamanlar imalat, birkaç aletin yardımıyla, başka güç kullanmadan elle yapılan şeyler demekti. Gerçekten de latince anlamında “el” (manus) ve “yapma” (factura) sözcükleri imalatın kökenini açıklar. Bu tür basit imalata genelde kullanılan terim ‘basit ev imalatı’dır.
Teknoloji ve kullanılan enerji kaynakları geliştikçe, imalat faaliyetleri de yapısını değiştirmiştir.
Sanayi faaliyetleri gerek söz konusu gelişme süreci içinde belirlenen aşamalar bakımından , gerekse günümüzde gözlenen tiplere göre başlıca 3 şekilde kabul edilebilir.
1. Ev yada ilkel sanayi
2. Atölye sanayi
3. Modern sanayi
Bütün bu imalat faaliyetlerinde, insanlar tarafından
· İster ev, atölye yada isterse fabrikada olsun bir tesiste hammaddeleri birleştirmesi,
· Hammaddelerin biçimini değiştirerek onların yararlılığını arttırması,
· Böylece daha değerli hale gelen malları başka yerlere göndermesi gerekir.
EV İMALATI
Başlıca özelliği yerel hammaddelerin el işçiliğiyle evde üretilmesi ve çoğunlukla yine evde tüketilmesi olan bu imalat türünde ender olarak yerel pazarlara satış da söz konusudur.
Ev imalatında ulaşım ve sermayenin belirleyici hiçbir etkisi yoktur. Kuşkusuz ticaret faaliyetleriyle de ilişkisi büyük boyutlarda değildir.
Ev imalatı hemen her toplumda en önce ortaya çıkan imalat şeklidir.
Ekonomik gelişme hızlandıkça ev imalatının önemi azalır. atölyeler ve –gerekli koşullar oluştuğunda- modern sanayi kuruluşları çoğalır.
Günümüzde Avrupa , Japonya ve kuzey amerika’da gerçek ev imalat tipi ortadan kalkmıştır. Yeryüzünün büyük bir kısmında ise hala yaygın durumdadır. Güney amerika’da andlarda, orta ve güneydoğu asya köy ve kasabalarında yaşayanların önemli bir bölümü, göçebelerin çoğu birçok maddeyi kendileri imal eder.
Ev imalatının en karakteristik tipinin yaygın olduğu ilkel toplumlar dışında, oldukça gelişmiş ülke ve bölgelerde de çok özel, değişik türlerine rastlamak mümkündür.
Tüm dünyada değişik yerel maddelere dayanan ev imalatı, böylece, modern sanayiyle birlikte yer alabilmektedir.
İsviçre ve almanya’nın bazı yerlerinde yaşayanların oyuncak imali, saat yapımı, fransa ve belçikada dantel örgüler, Türkiye ve iran’da el dokumacılığı bunların çeşitli örnekleridir.
Ayrıca bu imalat türünün önemli bir özelliği de çalışanların büyük ölçüde kadınlar olmasıdır.
ATÖLYE İMALATI
Usta işçilerin ‘atölye’ adı verilen binalarda toplanmalarıyla yaratılan bir faaliyet olan bu imalat tipi, birçok durumda ev imalatının gelişmesiyle ortaya çıkmıştır.
Ancak ev imalatındaki gibi hammaddenin yakından sağlanması ve üretimde yer alan ailelerin ihtiyaçlarının karşılanması burada söz konusu değildir.
İlk düzey olan ev imalatı sürecinde zamanla ihtiyaçların çeşitlenmesi, ve artmasına paralel olarak dış ilişkilerin genişlemesi, satış olanaklarının ortaya çıkması bu imalatın aile ihtiyacına cevap verme şeklindeki özelliğini değiştirerek bir “ek kazanç” haline gelmesine neden olur.
Bu imalat türü ne tam ‘ev imalatı’ yada ‘ilkel imalat’ nede tam anlamıyla ‘atölye imalatı’dır.
Şöyle bir sıralama bu tür sanayi faaliyetlerinin özellikleri ve ilişkilerinin belirlenmesinde yararlı olabilir:
1. Hammaddenin imalatın yer aldığı alan çevresinden sağlandığı ve satışın söz konusu olmadığı ‘ilkel imalat’.
2. Yavaş yavaş satışların başladığı, aynı zamanda hammaddenin de yakın çevrenin kontrolünden çıktığı ‘ilkel imalatın gelişmiş tipi’.
3. Hammaddeyi başka alanlardan sağlayabilen ve mamul maddeyi de başka bölgelere satabilen , imalatın evlerden çıkıp ‘atölye’ adı verilen yerlerde toplanmalarıyla ortaya çıkan ‘atölye tipi imalat’.
Atölye tipi imalat faaliyetleri dünyada çok yaygındır. ‘küçük sanayi’ adı da verilen bu tipin yaygın olmasında ve özellikle modern sanayinin gelişmiş olduğu ülkelerde varlığını sürdürebilmesinin nedenleri arasında bu küçük işletmelerin belirli sanayi kollarında ve belirli koşullar altında büyük sanayiyle rekabet edebilmeleri vardır.
Sanayi devrimiyle Avrupa ve kuzey amerikadaki atölyelerin çoğu fabrikalara dönüştüyse de kırsal alanlarda ve şehirlerde bazı özel sanayi kollarında ( Harris Tweed gibi kumaşların dokunmasında, giyim eşyası, takı vb. imalinde) hala rastlanmaktadır.
Bununla birlikte atölye tipi sanayi faaliyetleri en çok dünyanın gelişmekte olan bölgelerinde yaygın durumdadır.
Bu bölgelerde atölyeler
a. Modern sanayiyle ilişkili
b. Modern sanayiyle ilişkisiz olarak yer almışlardır.
Örneğin batı kolombiya’da panama şapkaları, yaylalarda halıcılık, paraguayda işlemecilik modern sanayiden ayrı olarak gelişmiştir.
Buna karşılık başka bazı yerlerde örneğin güney ve ğüneydoğu asyanın birçok yerinde atölye ve küçük çapta imalat faaliyetleri sanayileşmede yer almışlardır.
Atölye tipi imalatın yaygın olduğu bir başka alan da güneybatı asya’dır. Güneybatı asyanın herhangi bir şehrine gidildiğinde temel ekonomik faaliyetler bakımından şöyle bir dağılış düzeniyle karşılaşılır: kasabanın merkezi yada merkeze yakın kısımları, genellikle yerleşme yerinin ortasından geçen yolun iki tarafı dükkanlarla kaplanmıştır. “çarşı” adı verilen bu bölümde çeşitli imalat faaliyetleri dükkanlarla birlikte karışık yer almıştır. Daha büyük yerleşmelerde demirci esnafın bir sokakta, bakırcıların bir diğerinde, marangozların, dokumacıların ayrı ayrı sokaklarda yer aldığı görülür.
Atölye tipi sanayi tesislerinden sanayileşme programlarında da yararlanılmaktadır. Bunun en güzel örneği Japonya’dır. 1880 yıllarında sanayileşme hareketlerinin başladığı bu ülkede gerek hükümet gerekse sanayiciler hem imalatın hem de atölyelerin geliştirilmesine önem vermişlerdir.
Güney Asya ülkelerinden Hindistan’da devletin bilgisayar teknolojisine dayanan sanayiye yönelme yolundaki kararlılığına rağmen, çok büyük nüfus kitlesinin talepleri ancak atölye tipi faaliyetlerle karşılanabilmektedir.
FABRİKA İMALATI
Fabrika, içerisinde işlenmemiş veya yarı işlenmiş ürünün işçiler tarafından, makine, araç ve aygıtlar yardımıyla işlenerek tüketime hazır duruma getirildiği sanayi kuruluşudur.
Modern imalatın odak noktası artık, hammadde kaynağı olan bölgelerle, mamül maddelerin tüketileceği Pazar bölgeleri arasındaki bağlantıyı kuran fabrika olmuştur.
Karmaşık imalat tipi de denilebilecek, fabrikalarda sürdürülen modern sanayi faaliyetlerinde yalnızca üretim yöntemleri hem çeşitli hem karmaşık değil, aynı zamanda hammaddenin sağlanması ve üretilen maddelerin dağıtımı da çeşitli ve karmöaşıktır.
Atölyelerde olduğu gibi, fabrikalarda da işçiler bir arada çalışırlar. Fakat birbirlerinden ayrıdırlar ve görevleri özelleşmiştir:
Burada öne çıkan işbölümü hem çalışanlar arasında gerçekleşmiştir, hem de işi planlayanlarla çalışanlar arasında.
Modern imalat faaliyetlerini ilkel imalat tiplrinden ayıran en önemli faktörlerden birisi, buradaki imalat faaliyetlerinin başka çeşitli faaliyetlerle iç içe olmasıdır.
Bir zamanlar imalat, birkaç aletin yardımıyla, başka güç kullanmadan elle yapılan şeyler demekti. Gerçekten de latince anlamında “el” (manus) ve “yapma” (factura) sözcükleri imalatın kökenini açıklar. Bu tür basit imalata genelde kullanılan terim ‘basit ev imalatı’dır.
Teknoloji ve kullanılan enerji kaynakları geliştikçe, imalat faaliyetleri de yapısını değiştirmiştir.
Sanayi faaliyetleri gerek söz konusu gelişme süreci içinde belirlenen aşamalar bakımından , gerekse günümüzde gözlenen tiplere göre başlıca 3 şekilde kabul edilebilir.
1. Ev yada ilkel sanayi
2. Atölye sanayi
3. Modern sanayi
Bütün bu imalat faaliyetlerinde, insanlar tarafından
· İster ev, atölye yada isterse fabrikada olsun bir tesiste hammaddeleri birleştirmesi,
· Hammaddelerin biçimini değiştirerek onların yararlılığını arttırması,
· Böylece daha değerli hale gelen malları başka yerlere göndermesi gerekir.
EV İMALATI
Başlıca özelliği yerel hammaddelerin el işçiliğiyle evde üretilmesi ve çoğunlukla yine evde tüketilmesi olan bu imalat türünde ender olarak yerel pazarlara satış da söz konusudur.
Ev imalatında ulaşım ve sermayenin belirleyici hiçbir etkisi yoktur. Kuşkusuz ticaret faaliyetleriyle de ilişkisi büyük boyutlarda değildir.
Ev imalatı hemen her toplumda en önce ortaya çıkan imalat şeklidir.
Ekonomik gelişme hızlandıkça ev imalatının önemi azalır. atölyeler ve –gerekli koşullar oluştuğunda- modern sanayi kuruluşları çoğalır.
Günümüzde Avrupa , Japonya ve kuzey amerika’da gerçek ev imalat tipi ortadan kalkmıştır. Yeryüzünün büyük bir kısmında ise hala yaygın durumdadır. Güney amerika’da andlarda, orta ve güneydoğu asya köy ve kasabalarında yaşayanların önemli bir bölümü, göçebelerin çoğu birçok maddeyi kendileri imal eder.
Ev imalatının en karakteristik tipinin yaygın olduğu ilkel toplumlar dışında, oldukça gelişmiş ülke ve bölgelerde de çok özel, değişik türlerine rastlamak mümkündür.
Tüm dünyada değişik yerel maddelere dayanan ev imalatı, böylece, modern sanayiyle birlikte yer alabilmektedir.
İsviçre ve almanya’nın bazı yerlerinde yaşayanların oyuncak imali, saat yapımı, fransa ve belçikada dantel örgüler, Türkiye ve iran’da el dokumacılığı bunların çeşitli örnekleridir.
Ayrıca bu imalat türünün önemli bir özelliği de çalışanların büyük ölçüde kadınlar olmasıdır.
ATÖLYE İMALATI
Usta işçilerin ‘atölye’ adı verilen binalarda toplanmalarıyla yaratılan bir faaliyet olan bu imalat tipi, birçok durumda ev imalatının gelişmesiyle ortaya çıkmıştır.
Ancak ev imalatındaki gibi hammaddenin yakından sağlanması ve üretimde yer alan ailelerin ihtiyaçlarının karşılanması burada söz konusu değildir.
İlk düzey olan ev imalatı sürecinde zamanla ihtiyaçların çeşitlenmesi, ve artmasına paralel olarak dış ilişkilerin genişlemesi, satış olanaklarının ortaya çıkması bu imalatın aile ihtiyacına cevap verme şeklindeki özelliğini değiştirerek bir “ek kazanç” haline gelmesine neden olur.
Bu imalat türü ne tam ‘ev imalatı’ yada ‘ilkel imalat’ nede tam anlamıyla ‘atölye imalatı’dır.
Şöyle bir sıralama bu tür sanayi faaliyetlerinin özellikleri ve ilişkilerinin belirlenmesinde yararlı olabilir:
1. Hammaddenin imalatın yer aldığı alan çevresinden sağlandığı ve satışın söz konusu olmadığı ‘ilkel imalat’.
2. Yavaş yavaş satışların başladığı, aynı zamanda hammaddenin de yakın çevrenin kontrolünden çıktığı ‘ilkel imalatın gelişmiş tipi’.
3. Hammaddeyi başka alanlardan sağlayabilen ve mamul maddeyi de başka bölgelere satabilen , imalatın evlerden çıkıp ‘atölye’ adı verilen yerlerde toplanmalarıyla ortaya çıkan ‘atölye tipi imalat’.
Atölye tipi imalat faaliyetleri dünyada çok yaygındır. ‘küçük sanayi’ adı da verilen bu tipin yaygın olmasında ve özellikle modern sanayinin gelişmiş olduğu ülkelerde varlığını sürdürebilmesinin nedenleri arasında bu küçük işletmelerin belirli sanayi kollarında ve belirli koşullar altında büyük sanayiyle rekabet edebilmeleri vardır.
Sanayi devrimiyle Avrupa ve kuzey amerikadaki atölyelerin çoğu fabrikalara dönüştüyse de kırsal alanlarda ve şehirlerde bazı özel sanayi kollarında ( Harris Tweed gibi kumaşların dokunmasında, giyim eşyası, takı vb. imalinde) hala rastlanmaktadır.
Bununla birlikte atölye tipi sanayi faaliyetleri en çok dünyanın gelişmekte olan bölgelerinde yaygın durumdadır.
Bu bölgelerde atölyeler
a. Modern sanayiyle ilişkili
b. Modern sanayiyle ilişkisiz olarak yer almışlardır.
Örneğin batı kolombiya’da panama şapkaları, yaylalarda halıcılık, paraguayda işlemecilik modern sanayiden ayrı olarak gelişmiştir.
Buna karşılık başka bazı yerlerde örneğin güney ve ğüneydoğu asyanın birçok yerinde atölye ve küçük çapta imalat faaliyetleri sanayileşmede yer almışlardır.
Atölye tipi imalatın yaygın olduğu bir başka alan da güneybatı asya’dır. Güneybatı asyanın herhangi bir şehrine gidildiğinde temel ekonomik faaliyetler bakımından şöyle bir dağılış düzeniyle karşılaşılır: kasabanın merkezi yada merkeze yakın kısımları, genellikle yerleşme yerinin ortasından geçen yolun iki tarafı dükkanlarla kaplanmıştır. “çarşı” adı verilen bu bölümde çeşitli imalat faaliyetleri dükkanlarla birlikte karışık yer almıştır. Daha büyük yerleşmelerde demirci esnafın bir sokakta, bakırcıların bir diğerinde, marangozların, dokumacıların ayrı ayrı sokaklarda yer aldığı görülür.
Atölye tipi sanayi tesislerinden sanayileşme programlarında da yararlanılmaktadır. Bunun en güzel örneği Japonya’dır. 1880 yıllarında sanayileşme hareketlerinin başladığı bu ülkede gerek hükümet gerekse sanayiciler hem imalatın hem de atölyelerin geliştirilmesine önem vermişlerdir.
Güney Asya ülkelerinden Hindistan’da devletin bilgisayar teknolojisine dayanan sanayiye yönelme yolundaki kararlılığına rağmen, çok büyük nüfus kitlesinin talepleri ancak atölye tipi faaliyetlerle karşılanabilmektedir.
FABRİKA İMALATI
Fabrika, içerisinde işlenmemiş veya yarı işlenmiş ürünün işçiler tarafından, makine, araç ve aygıtlar yardımıyla işlenerek tüketime hazır duruma getirildiği sanayi kuruluşudur.
Modern imalatın odak noktası artık, hammadde kaynağı olan bölgelerle, mamül maddelerin tüketileceği Pazar bölgeleri arasındaki bağlantıyı kuran fabrika olmuştur.
Karmaşık imalat tipi de denilebilecek, fabrikalarda sürdürülen modern sanayi faaliyetlerinde yalnızca üretim yöntemleri hem çeşitli hem karmaşık değil, aynı zamanda hammaddenin sağlanması ve üretilen maddelerin dağıtımı da çeşitli ve karmöaşıktır.
Atölyelerde olduğu gibi, fabrikalarda da işçiler bir arada çalışırlar. Fakat birbirlerinden ayrıdırlar ve görevleri özelleşmiştir:
Burada öne çıkan işbölümü hem çalışanlar arasında gerçekleşmiştir, hem de işi planlayanlarla çalışanlar arasında.
Modern imalat faaliyetlerini ilkel imalat tiplrinden ayıran en önemli faktörlerden birisi, buradaki imalat faaliyetlerinin başka çeşitli faaliyetlerle iç içe olmasıdır.
