HALICILIKLA İLGİLİ TANIM
HALICILIKLA İLGİLİ TEKNİKLER
HALICILIKLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
1. HALI:
Çözgü denilen bükülmüş yün, pamuk, veya ipek iplikle¬rinin halının boyuna yan yana dizilmesinden meydana gelen çözgü iskeletinin her çift teline; yün, ipek ve floş ipliğinden ilme (düğüm) ya¬pılarak sıra oluşturulması ve üzerine bir sıra yün veya pamuk ipliğin¬den atkı, (alt kalın, üst ince, döke) atılıp sıkıştırmak suretiyle, belirli bir desen karakteri ve hav yüksekliğine sahip olarak dokunan yaygıdır.
1.1. ÇÖZGÜ:
Halı tezgahının alt ve üst leventleri arasına, halı boyunca yatay, zemine dik ve birbirlerine paralel olarak çaprazlama geçirilen yün, pamuk ve ipekten bükülerek imal edilmiş ipliklerdir.
1.2. GÜCÜ:
Çözgü tellerini birbirine paralel bir şekilde halı kali¬tesine göre eşit olarak taksim eden, atkı atılırken istenilen açıklığı temin etmek için; arka ve ön tellerin birbirinden ayrılmasını sağlayan bir sistemdir.
1.3. ATKI:
Halının ilme sıraları arasına ve halının enine paralel olarak elle geçirilen, çözgü ile beraber halının zemin dokumasını oluşturan yün, pamuk veya ipek ipliğidir
Yurdumuzda imal edilmekte olan halılarda, genellikle alt atkı ve üst atkı olmak üzere iki atkı kullanılmaktadır.
A. ALT ATKI (KALIN ATKI-KALIN GAYAR) :
Halının ilme doku¬masının bir sırası bittikten sonra, halının enine olmak üzere ve halının kalitesine göre tespit edilmiş atkı ipliği, varangelen ağacı aşağıda iken çözgünün arasından geçirilerek düz bir şekilde çekilir ve kirkitle sıkış¬tırılır.
B. ÜST ATKI (İNCE ATKI-DÖKE-İNCE GAYAR):
Alt atkı atıl¬dıktan sonra, varangelen ağacı yukarı kaldırılarak ince atkı çözgünün arasından geçirilir. Kirkitle ilmelerin arasına yedirilerek kirkitle sıkıştı¬rılır.
Atkılar atıldıktan sonra, sıkıştırma ipi (patkı - baskı ipi) mutlaka kullanılmalıdır. Çünkü; sıkıştırma ipi kullanılmadığı takdirde, kirkit darbeleri bilhassa üst (ince) atkıyı kesebileceği gibi, her ilmeye de isabet etmeyeceğinden istenilen sıkıştırmayı yapamaz. Bu bakımdan, hangi halı tipi olursa olsun sıkıştırma ipi kullanmakta fayda vardır.
Bu sıkıştırma ipi, hak arasında "ağ ipi" tabir edilen, sentetik ip¬likten yapıldığı gibi. halıda kullanılan kalın atkı veya çözgü ipliğinden birkaç kat yapmak suretiyle bükülerek de elde edilebilir. Fakat, sente¬tik daha mukavim ve uzun ömürlü olduğu için, sıkıştırma ipi olarak sentetik ağ ipinin kullanılması daha ekonomiktir. Atkılar atıldıktan sonra "sıkıştırma ipi" çözgü arasından geçirilerek ve kirkitle bu ipin üzeri¬ne vurularak sıkıştırma işlemi yapılır.
1.4. İLME (DÜĞÜM):
Halı dokunurken yün, ipek veya floş ipliği¬nin, çözgünün her çift teline belirli bir biçimde yan yana bağlanarak sıralar oluşturan iplik düğümleridir.
1.5. HAV:
Hav, çözgü tellerine bağlanmış ilme adı verilen dü¬ğüm uçlarının belli uzunluklarda kesilmiş şeklidir.
1.6. SAÇAK:
Saçak, halının iki başında çözgü ipliklerinin kesil¬mesinden arta kalan uçlardır. Saçak boyu, halının ebadına göre de¬ğişmekle birlikte, genelde 10 cm. bırakılır.
1.7. ÇİTİ (ZİNCİR) :
Halının başlangıç ve bitim uçlarında kilim dokusuna paralel olarak, saçak dibinde çözgü veya atkı ipliğinden zincir şeklinde yapılan bir dokudur.
1.8. HALI KİLİMİ:
Halıda havlı dokumanın dağılmaması için, başlangıç ve bitim kısımlarında yapılan düz dokudur.
1.9. KENAR ÖRGÜSÜ:
Halı yanlarının sağlam olması için, ze¬min renginde ve iki katıl zemin ilme ipliğiyle yanlara örülen dar şerit kısımdır.
1.10.ETLİK (KIYI KOLONU):
Halı kiliminden sonra, bordürden evvel zemin renginde halı ebadına göre yapılan havlı dokumadır. Ha¬lının kenarlarını çevreler.
1.11. BORDUR:
Halının dört kenarının çevreleyen, etlik, dış sedef (küçük su), büyük su (enli kıyı) ve iç sedeften meydana gelen kışıma bordur denir. Dış ve iç sedefler bir yada birkaç tane olabilir.
1.12. ZEMİN (ORTA) :
Halının bordürle çevrelenen orta kısmı olup desenli veya düzdür.
HALICILIKLA İLGİLİ TEKNİKLER
HALICILIKLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
1. HALI:
Çözgü denilen bükülmüş yün, pamuk, veya ipek iplikle¬rinin halının boyuna yan yana dizilmesinden meydana gelen çözgü iskeletinin her çift teline; yün, ipek ve floş ipliğinden ilme (düğüm) ya¬pılarak sıra oluşturulması ve üzerine bir sıra yün veya pamuk ipliğin¬den atkı, (alt kalın, üst ince, döke) atılıp sıkıştırmak suretiyle, belirli bir desen karakteri ve hav yüksekliğine sahip olarak dokunan yaygıdır.
1.1. ÇÖZGÜ:
Halı tezgahının alt ve üst leventleri arasına, halı boyunca yatay, zemine dik ve birbirlerine paralel olarak çaprazlama geçirilen yün, pamuk ve ipekten bükülerek imal edilmiş ipliklerdir.
1.2. GÜCÜ:
Çözgü tellerini birbirine paralel bir şekilde halı kali¬tesine göre eşit olarak taksim eden, atkı atılırken istenilen açıklığı temin etmek için; arka ve ön tellerin birbirinden ayrılmasını sağlayan bir sistemdir.
1.3. ATKI:
Halının ilme sıraları arasına ve halının enine paralel olarak elle geçirilen, çözgü ile beraber halının zemin dokumasını oluşturan yün, pamuk veya ipek ipliğidir
Yurdumuzda imal edilmekte olan halılarda, genellikle alt atkı ve üst atkı olmak üzere iki atkı kullanılmaktadır.
A. ALT ATKI (KALIN ATKI-KALIN GAYAR) :
Halının ilme doku¬masının bir sırası bittikten sonra, halının enine olmak üzere ve halının kalitesine göre tespit edilmiş atkı ipliği, varangelen ağacı aşağıda iken çözgünün arasından geçirilerek düz bir şekilde çekilir ve kirkitle sıkış¬tırılır.
B. ÜST ATKI (İNCE ATKI-DÖKE-İNCE GAYAR):
Alt atkı atıl¬dıktan sonra, varangelen ağacı yukarı kaldırılarak ince atkı çözgünün arasından geçirilir. Kirkitle ilmelerin arasına yedirilerek kirkitle sıkıştı¬rılır.
Atkılar atıldıktan sonra, sıkıştırma ipi (patkı - baskı ipi) mutlaka kullanılmalıdır. Çünkü; sıkıştırma ipi kullanılmadığı takdirde, kirkit darbeleri bilhassa üst (ince) atkıyı kesebileceği gibi, her ilmeye de isabet etmeyeceğinden istenilen sıkıştırmayı yapamaz. Bu bakımdan, hangi halı tipi olursa olsun sıkıştırma ipi kullanmakta fayda vardır.
Bu sıkıştırma ipi, hak arasında "ağ ipi" tabir edilen, sentetik ip¬likten yapıldığı gibi. halıda kullanılan kalın atkı veya çözgü ipliğinden birkaç kat yapmak suretiyle bükülerek de elde edilebilir. Fakat, sente¬tik daha mukavim ve uzun ömürlü olduğu için, sıkıştırma ipi olarak sentetik ağ ipinin kullanılması daha ekonomiktir. Atkılar atıldıktan sonra "sıkıştırma ipi" çözgü arasından geçirilerek ve kirkitle bu ipin üzeri¬ne vurularak sıkıştırma işlemi yapılır.
1.4. İLME (DÜĞÜM):
Halı dokunurken yün, ipek veya floş ipliği¬nin, çözgünün her çift teline belirli bir biçimde yan yana bağlanarak sıralar oluşturan iplik düğümleridir.
1.5. HAV:
Hav, çözgü tellerine bağlanmış ilme adı verilen dü¬ğüm uçlarının belli uzunluklarda kesilmiş şeklidir.
1.6. SAÇAK:
Saçak, halının iki başında çözgü ipliklerinin kesil¬mesinden arta kalan uçlardır. Saçak boyu, halının ebadına göre de¬ğişmekle birlikte, genelde 10 cm. bırakılır.
1.7. ÇİTİ (ZİNCİR) :
Halının başlangıç ve bitim uçlarında kilim dokusuna paralel olarak, saçak dibinde çözgü veya atkı ipliğinden zincir şeklinde yapılan bir dokudur.
1.8. HALI KİLİMİ:
Halıda havlı dokumanın dağılmaması için, başlangıç ve bitim kısımlarında yapılan düz dokudur.
1.9. KENAR ÖRGÜSÜ:
Halı yanlarının sağlam olması için, ze¬min renginde ve iki katıl zemin ilme ipliğiyle yanlara örülen dar şerit kısımdır.
1.10.ETLİK (KIYI KOLONU):
Halı kiliminden sonra, bordürden evvel zemin renginde halı ebadına göre yapılan havlı dokumadır. Ha¬lının kenarlarını çevreler.
1.11. BORDUR:
Halının dört kenarının çevreleyen, etlik, dış sedef (küçük su), büyük su (enli kıyı) ve iç sedeften meydana gelen kışıma bordur denir. Dış ve iç sedefler bir yada birkaç tane olabilir.
1.12. ZEMİN (ORTA) :
Halının bordürle çevrelenen orta kısmı olup desenli veya düzdür.
