DİRENÇ ÖLÇÜMLERİ VE YAPISI
Dirençler elektronik devrelerin vazgeçilmez elemanlaridir. Yaptiklari is ise devre içinde kullanilan diger aktif elemanlara uygun gerilimi temin etmektir. Elektronik devreler sabit bir gerilim ile çalisir ancak devrede kullanilan elemanlarin hepsi farkli gerilimlere ihtiyaç duyarlar. Iste bu anda dirençler devreye girer. Tüm devre içinde her eleman için farkli gerilimler kullanmak yerine uygun dirençler kullanilarak her elemana gereken gerilim dirençler üzerinde düsürülerek temin edilir.
Dirençler yapiminda kullanilan malzemeye göre ikiye ayrilir. Karbon dirençler ve Telli dirençler. Yine bu iki tip kendi arasinda ikiye ayrilir. Bunlar sabit dirençler ve ayarli dirençlerdir. Bunun yaninda bazi özel dirençler de vardir (Foto direnç, Termistör). Bunlar daha sonra açiklanacaktir.
Dirençlerin degerleri OHM ile ölçülür ve sembolüde W seklinde gösterilir. Direncin degeri büyüdükce Kiloohm (KW) veya Megaohm (MW) olarak ölçülmeye baslanir. Bir direncin degerinin ne oldugu üzerine dogrudan yazilabilecegi gibi en çok kullanilan yöntem olan renk kodlari ile üzerine kodlanabilirde. Dogrudan degeri üzerine yazilmis bir direncin degerini okumak çok kolaydir ancak renk kodlari ile kodlanmis bir direnci okumak için renk kodlarinin anlamlarini bilmek gerekir.
Genellikle dirençler üzerinde 4 veya 5 adet renk bandi bulunur. Bu renkler direnç üzerine kodlanirken renkler direncin bir tarafina daha yakin olarak yerlestirilir. Deger okumasi yaparkende renk bandinin kenara en yakin olanindan baslamak gerekir. Asagidaki sekiller 4 ve 5 renk ile kodlanmis bir direncin görüntüsünü vermektedir.
Dikkat ederseniz renkler sol taraftaki uca daha yakindir ve okumaya bu sol tarafa en yakin renkden baslanmalidir. 4 renkli dirençlerde 1 nci ve 2 nci bantlar sayiyi 3 ncü bant çarpani ve 4 ncü bant ise direncin toleransini verir.
5 renkli dirençlerde ise 1, 2 ve 3 ncü bantlar sayiyi 4 ncü bant çarpani ve 5 nci bant ise toleransi verir. 5 bantli dirençler genellikle daha hassas degerlere sahip dirençlerdir ve özel devreler için imal edilirler.
Aşağıdaki tabloda ise renklerin rakamsal karsiliklari verilmistir. Dirençlerde tolerans degeri olarak kullanilan renk kodlari o direncin hassasiyetini verir. Örnegin tolerans degeri olarak gümüs rengi kullanilmis ise o direnç +/- %10 toleransa sahiptir ve üzerine kodlanan degerin %10 üzeri veya %10 altinda olabilir demektir. Tolerans renginden hemen önce gelen renk kodu ise çarpan degerini verir. Bu deger kendisinden önce gelen sayi renk kodlarinin çarpilacagi degeri verir. Çarpan renk kodundan önce gelen bütün renk kodlari ise sayi degeridir. Bu renklerin karsilik geldigi rakamlar yan yana konur ve çarpan rengi ile çarpilarak direncin degeri bulunur.
Örnek :
1.Renk = Kahverengi
2.Renk = Siyah
3.Renk = Kirmizi
4.Renk = Altin
Sayi degeri olarak kahverengi 1, Siyah 0 olduguna göre sayi degeri 10, çarpan rengi olan 3. Renk kirmizi olduguna göre çarpan degeri 100'dür. Bu durumda direncin degeri 10 x 100 = 1000 Ohm yani 1 Kohm'dur. Tolerans rengi olan 4. Renkde altin rengi olduguna göre direnç +/- % 5 toleransa sahiptir. Yani degeri 950 ohm olabilecegi gibi 1050 ohm'da olabilir.
Dirençler paralel veya seri olarak birbirine baglandiklari takdirde degerleri degisir. Birbirine seri olarak bagli bir direnç grubunun degeri tüm dirençlerin degerlerinin toplamina esittir.
Paralel baglantida ise isler tamamen degismektedir. Öncelikle bilinmesi gereken konu paralel bagli dirençler grubunun yeni degerinin gruptaki en küçük dirençten daha küçük olacagidir. Eger paralel baglanacak dirençlerin tümünün degeri ayni ise olusacak yeni degeri bulmak için bir direncin degerinin toplam direnç sayisina bölünmesi yeterlidir. Yani 3 adet 10 Kohm'luk direnç paralel baglandiginda ortaya çikacak olan yeni deger; 10/3=3.3 Kohm'dur.
Farkli degerlerdeki dirençler paralel olarak baglandiginda ise sonucu bulmak için izlenecek yol su sekildedir; Öncelikle 1 sayisi tek tek paralel baglanacak tüm dirençlerin degerlerine bölünür, çikan degerler toplanir ve bu deger toplam direnç sayisi ile çarpilir. Daha anlasilir olmasi için bir örnekle anlatmak gerekirse;
Örnek :
Paralel baglanacak dirençler = 2.2 Kohm, 10 Kohm ve 100 Kohm olsun, Yapilacak islemler sirasi ile söyle;
1 / 2.2 = 0.45
1 / 10 = 0.1
1 / 100 = 0.01
Bu degerleri birbirleriyle toplarsak;
0.45 + 0.1 + 0.01 = 0.56
Simdi bu degeri toplam direnç sayisi ile çarparsak;
0.56 x 3 = 1.68 Kohm eder.
Resimde sirasi ile sabit ve ayarli bir direncin devre çizimlerinde kullanilan sekli görülmektedir.
Saglamlik Kontrolü :
Eger bir direncin saglamliginda süphe ediyorsaniz veya üzerindeki degeri okuyamiyorsaniz bu direnci ohm metrenin uygun konumunda uçlarin yönü farketmeksizin baglarsaniz ölçü aleti direncin degerini size gösterecektir. Direnç degeri küçüldükçe ohm metrede de düsük konum kullanilmalidir
Kondansatör ve Ölçümleri Yapisi :
Kondansatörler yapi itibari ile iki iletken plaka arasina bir yalitkan maddenin konulmasi ile olusan devre elemanlaridir. Kullanilan yalitkan maddenin türüne göre (hava, mika, seramik vb.) kondansatör isim alir. Devrelerde genellikle filtre elemani olarak veya sarj ve desarj özelligi kullanilir. Alternatif akimlari dogru akima çevirmek için kullanilan hayati elemanlardan biridir. AC akimin pozitif aninda sarj olur, AC akimin sifira düstügü ve negatif aninda ise üzerindeki yükü kulanarak bu farki kapatir ve çikista diger devre elemanlarininda (diyot vs.) yardimi ile DC akim elde edilir.
Ölçüm birimi Farat'tir ve Mikrofarat (mF), Pikofarat (pF), Nanofarat (nF) gibi alt katlari vardir. Genellikle mikrofarat ile gösterilen türleri elektrolitik kondansatör olarak adlandirilir ve arti,eksi kutuplarina sahiptir. Uygun voltajda ve yönde bir gerilim uygulanirsa bu degere sarj olur ve üzerinde tutar. Degeri ne kadar yüksek olursa o kadar uzun süreli bir sarja sahip olur. Pikofarat ve nanofarat degerliler ise genellikle arti-eksi kutuplari bulunmaz. Bunlara mercimek kondansatör denilmektedir. Sekil itibari ile bir mercimegi andirir.
Kondansatörlerin degerleri çogunlukla üzerine dogrudan yazilir. Renk kodu kullanilan kondansatörlerde vardir ancak bu renk kodlari dirençlerde oldugu gibi bir standarda sahip olmadigindan burada vermiyorum.
Elektrolitik kondansatörlerde deger açik bir sekile üzerine yazilir. 100 Mfd gibi. Ayrica hangi ucun arti hangi ucun eksi olduguda açik bir sekilde belirtilir. Bunlarinda yaninda yine anlasilir bir sekilde maximum kaç volt ile çalisabilecegide yazilmaktadir.
Mercimek kondansatörlerde ise bazi rakam kodlamalari kullanilir. Üzerinde 104, 472, 223 152 gibi degerler olan kondansatörlerde ilk iki rakam dirençlerde oldugu gibi sayiyi son rakam ise çarpani verir. Çikan sonuç pF'dir. 104 = 10 x 104 = 100.000 pF = 100nF olarak bulunur.
Bazilarinda ise 4n7, 3p3, 100n gibi degerler yazilir. Buradaki harfler kondansatörün birimini verir. p = Pikofarat, n = Nanofarat gibi. 100n = 100 nF. Eger bu harfler rakamlarin arasina yazilmis ise o zaman bu harf hem birimini hemde ondalik degere sahip oldugunu gösterir. 8n2 = 8.2 nF gibi.
Bir diger kodlama türüde .47, .068, .0056 gibi kodlamalardir. Burada sayilarin bas tarafinda bulunan nokta (.) isareti ondalik deger tasir ve gerçekte .47 = 0.47 anlamindadir. Çikan deger mF'dir. .0056 = 0.0056 mF = 5.6 nF olarak okunur.
Kondansatörlerde de aynen dirençlerde oldugu gibi seri ve paralel baglanti durumu vardir. Ancak burada hesaplamalar dirençlere göre tam ters olarak yapilir. Yani seri bagli kondansatörler paralel bagli dirençleri gibi hesaplanirken, paralel bagli kondansatörler seri bagli dirençler gibi hesaplanir. Paralel bagli kondansatörlerde sonuç tüm kondansatörlerin degerlerinin toplanmasi ile bulunur.
Yandaki resimde arti-eksi yön farki bulunmayan bir kondasatör ile arti ve eksi yönlere sahip bir elektrolitik kondansatörün devre çizimlerinde kullanilan sembolleri görülmektedir.
Saglamlik Kontrolü :
Elektrolitik kondansatörler ohm metre ile pek hassas olmasada ölçülebilirler. Ohm metrenin ölçü uçlari kondansatörün uçlarina rastgele baglanir. Bu durumda ohm metrenin ibresi önce aniden yükselir daha sonra yavas yavas düsmeye baslar. Uçlar ters çevirildiginde de ayni sekilde olmalidir. Büyük degerli kondansatörler (470 mF'dan büyük olanlar) ohm metrenin X1 kademesinde, küçük degerli kondansatörler ise (470 mF'dan küçük olanlar) ohm metrenin daha yüksek kademelerinde ölçülürse daha iyi sonuç alinir. Eger ölçü aleti hiç sapmiyorsa veya saptiktan sonra yerinde kaliyorsa kondansatör arizalidir. Eger kondansatörde bir sizinti varsa yani kismen arizali ise ibre sapar fakat düsmeye basladiginda tam sifira kadar inmez belli bir yerde kalir. Bu durumda bu kondansatör pek güvenilir degil demektir.
BOBİN yapısı ve sağlamlık kontrolu
Bir iletkenin ne kadar çok eğik ve büzük bir şekilde ise o kadar direnci artar. Bobin de bir silindir üzerine sarılmış ve dışı izole edilmiş bir iletken telden oluşur.
Bobine alternatif elektrik akımı uygulandığında bobinin etrafında bir manyetik alan meydana gelir. Aynı şekilde bobinin çevresinde bir mıknatıs ileri geri hareket ettirildiğinde bobind elektrik akımı meydana gelir. Bunun sebebi mıknatıstaki manyetik alanın bobin telindeki elektronları açığa çıkarmasıdır. Bobin DC akıma ilk anda direnç gösterir. Bu nedenle bobine DC akım uygulandığında bobin ilk anda yalıtkan daha sonra iletkendir. Bobine AC akım uygulandığında ise akımın yönü devamlı değiştiği için bir direnç göterir. Bobinin birimi "Henri" 'dir. Alt katları ise Mili Henri (mH) ve Mikro Henridir (uH). Elektronik devrelerde kullanılan küçük bobinlerin boşta duranları olduğu gibi nüve üzerine sarılmış olanlarıda mevcuttur. Ayrıca bu nüve üstüne sarılı olanların nüvesini bobine yaklaştırıp uzaklaştırarak çalışan ayarlı bobinlerde mevcuttur. Bobin trafolarda elektrik motorlarında kullanılır. Elektronik olarakta frekans üreten devrelerde kullanılır.
Transistör ve Ölçümleri Yapisi
Transistörler PNP ve NPN olmak üzere iki çesittir. Emiter, Kollektör ve Beyz olmak üzere 3 adet baglanti ucu vardir. En çok kullanilan yari iletken devre elemanidir ve devrelerde bir anahtar görevi görür. PNP transistörlerde kollektör eksi (-), Emiter arti (+) ve beyz ucuda emitere göre eksi (-), kollektöre göre arti (+) polarize alir. NPN tipinde ise durum tam tersidir.
Transistörler birbirlerini tetikleyecek sekilde baglandiginda akim kazanci elde edebilen devre elemanlaridir.
Yukaridaki sekiller PNP ve NPN tipi transistörlerin devre semalarinda kullanilan sembollerini göstermektedir.
Yukaridaki sekilde ise basit bir transistör devre semasi görülmektedir. Bu devrede anahtar kapatildiginda transistörün beyz ucu dogru polarize alacagindan transistör iletime geçecek ve emiter-kollektör arasi kisa devre olarak üzerinden akim geçmesini saglayacaktir. Böylece transistörün tetiklenmesi ile devredeki lamba yanmis olacaktir. Anahtar açildiginda transistörde yalitima geçecek ve lamba sönecektir.
Sağlamlık Kontrolü :
Ohm metrenin X1 konumunda veya yüksek güçlü transistör test ediliyorsa X1K konumunda siyah uç transistörün beyz ucuna kirmizi uç ise ilk önce emiter ucuna daha sonrada kollektör ucuna baglandiginda düsük direnç gösteriyor ve kirmizi uç beyz ucuna siyah uç ise önce kollektöre sonrada emitere baglandiginda yüksek direnç gösteriyorsa ayrica emiter-kollektör arasi ölçü aletinin her iki yönünde de yüksek direnç gösteriyorsa transistör saglamdir ve PNP tipidir.
Siyah uç transistörün beyz ucuna kirmizi uç ise ilk önce emiter ucuna daha sonrada kollektör ucuna baglandiginda yüksek direnç gösteriyor ve kirmizi uç beyz ucuna siyah uç ise önce kollektöre sonrada emitere baglandiginda düsük direnç gösteriyorsa ayrica emiter-kollektör arasi ölçü aletinin her iki yönünde de yüksek direnç gösteriyorsa transistör saglamdir ve NPN tipidir.
Diod ve Ölçümleri Yapisi :
Diod'lar bir yönde akim geçiren diger yönde akimi geçirmeyen devre elemanlaridir. Anot ve Katot uçlarina sahiptir. Her zaman Anoduna arti (+), Katoduna eksi (-) gerilim verildiginde iletime geçer, tersi durumda yalitkandir. Bu özelliginden dolayi AC gerilimi DC gerilime çevirmek için kondansatörler ile beraber kullanilan bir elemandir.
Diod'larin yapi malzemeleri Germanyum veya Silisyumdur. Silisyum diod'lar dogru yönde baglandigi taktirde 0.6 volt civarinda iletime geçerler geriye kalan gerilimi dogrudan üzerinden geçirir. Germanyum diod'lar ise 0.3-0.3 volt civarinda iletime geçer. Ac gerilimi DC gerilime çevirmek için silisyum diod kullanilir.
Ayrica voltaj ayarlamalarinda kullanilan zener diod'lar vardir ki bu diod'lar sabit bir voltaj degerinden fazlasini üzerinden geçirmez. Bu sekilde sabit ve kararli bir gerilime ihtiyaç duyan cihazlara gerekli gerilimi vermek amaciyla zener diod'lar ile regüle devreleri yapilir.
Diod'larin degerleri dogrudan üzerlerine yazilir. Zener diod'larda sabit voltaj degeri yazilirken diger diod'larda diod'un modeli yazilir. Mesela bir zener diod üzerinde 2v7 yaziyorsa bu 2.7V bir zener diod anlamina gelir. Diger diod'larda ise 1N4001, 1N4148 gibi diod'un modeli yazilir. Genellikle katot ucuna yakin tarafa bir çizgi konularak anot katot uçlarinin kolay bulunmasi saglanir.
Saglamlik Kontrolü :
Diod'lar iki amaçla ölçülür birincisi diodun saglam olup olmadigini anlamak için ikincisi ise uçlari belli olmayan diodun anot ve katot uçlarini tespit etmek için. Ölçü aletinin ohm metre konumunda kirmizi uç diodun bir ucuna siyah uç diger ucuna baglanir. Bu durumda eger ohm metre düsük direnç gösteriyorsa ölçü aletinin uçlari ters çevirilerek baglandiginda yüksek direnç göstermelidir. Eger bu sekilde bir ölçüm yaptiysaniz diod saglamdir ve düsük direnç okunan durumda kirmizi ucun bagli oldugu yer diodun anot ucudur. Eger her iki durumda da düsük direnç veya yüksek direnç okunuyorsa diod arizalidir.
Tristör ve Ölçümleri Yapisi :
Tristörler üzerinden sadece bir yönde akim geçmesini saglayan yari iletken bir devre elemanidir. PNPN yapidadir ve üzerinde üç adet uç bulunur. Bunlar katot, anot ve gate (tetikleme) uçlaridir. Iletken oldugu anda üzerindeki akimi katotdan anoda dogru geçirir. Gate ucu ise tristörün iletime geçirilmesi için kullanilir. Eger tristör katot gate'li ise pozitif gerilim ile tetiklenir. Anot gate'li tristörler ise katoda göre daha negatif bir gerilim verildiginden tetiklenirler.
Resimde Katot gate'li bir tristörün devre çizimlerinde kullanilan sekli görülmektedir.
Tristörler devre üzerinde kullanilirken anot ucuna pozitif katot ucunada negatif bir gerilim uygulanir. Bu durumda tristör yalitkandir ve üzerinden herhangi bir akim geçirmez. Tristörün iletime geçebilmesi için gate ucuna tristörün hassasiyetine bagli olarak küçük bir pozitif gerilim uygulamak gerekir. Artik tristör tetiklenmistir ve bu tetikleme islemi saniyenin binde birinde gerçeklesir. Tristör tetiklendiginde iç direnci yaklasik 0.2 ohm gibi bir degere düser.
Teorik olarak tristör bu sekilde tetiklenebilsede pratikte bu tetikleme islemi sonucunda tristör arizalanir çünkü tristörün üzerinden geçen akimi harcayacak ve tristörü koruyacak bir yük elemani bulunmamaktadir. Pratikte tristörün anot ucuna tristör üzerinden geçecek olan akimi üzerinde harcayacak bir yük elemani baglanmalidir. Bu eleman genellikle devrenin amacina uygun olarak bir lamba, motor veya buna benzer yük elemanidir.
Tristörlarin iki türlü çalisma sekli vardir. Birincisi DC akim ile çalistirmadir. Bu sekilde çalistirilan bir tristör dogru balantilar yapildiktan sonra gate ucuna verilecek tetikleme sinyali ile iletime geçer ve tetikleme sinyali ortadan kalksa bile iletkenligi devam eder. Tristörü iletimden çikarmak için devreye uygulanan gerilimin kesilmesi gerekir.
Ikinci yöntem ise AC akim ile çalistirmadir. Bilindigi üzere AC akim çift yönlü bir akimdir yani AC akim kaynaginin frekansina göre kaynaktan alinan akim bir süre pozitif bir sürede negatif akim olarak çikar. Iste bu çalistirma aninda tristörün anodu pozitif katoduda negatif pulsleri aldigi zaman gate ucuna bir tetikleme yapilirsa tristör bu puls boyunca iletime geçer. AC akim yön degistirdiginde ise tristör yalitkandir. Bu durum AC akimin frekansina göre çesitli hizlarda gerçeklesir. Örnegin AC akim 50 Hz ise tristörde saniyede 50 defa iletken ve yalitkan durumuna geçer. Bu sekil çalistirmada gate ucuna verilen tetikleme sinyali sürekli olmalidir aksi halde tristör AC akimin ilk yön degistirdigi anda yalitkan olur ve bir daha iletime geçmez.
Yapi olarak tristör iki adet transistörden olusan bir devre elemanidir. Detayina girmeden sadece bilgi vermek amaciyla tristörün transistörler ile yapilmis esdeger devresini asagidaki resimde veriyorum.
Saglamlik Kontrolü :
Tristörler ölçü alaetleri ile ölçülebilecegi gibi basit bir tristör kontrol devresi ilede ölçülebilir. Öncelikle bu sekilde yapilacak kontrol için gerekli yöntemi ve devre semasini vermek istiyorum.
Devrede yük olarak 12V ampül kullanilmistir. S1 anahtari kapatildiginda devreye 12V DC verilmis olur ancak tristör henüz iletken degildir ve lamba yanmaz. S2 anahtari kapatildiginda 1 Kohm'luk direnç ile düsürülen ve gate tetiklemesi olarak kullanilacak olan pozitif gerilim tristörün gate ucuna uygulanir. Bu durmda tristör gerekli tetikleme sinyalini aldigindan iletime geçecek ve yük üzerinden akimin akmasina izin verecektir. Su anda lamba yanmaktadir. Artik S2 anahtari açilsa bile tristör iletimde kalmaya devam edecektir. Tristörü iletimden çikarmak için S1 anahtari açilarak devre gerilimi kesilmelidir. S1 anahtari tekrar kapatildiginda lamba yine yanmayacaktir çünkü gate ucundan tetikleme voltaji veren S2 anahtari açiktir. Eger burada bahsedilenler dogru olarak gerçeklesiyorsa tristör saglamdir.
S1 anahtari kapatilir kapatilmaz lamba yaniyorsa veya gate ucuna tetikleme sinyali verildigi halde lamba yanmiyorsa tristör arizali demektir.
Bu devrede 12V DC yerine 12V AC kullanilmis olsaydi S1 anahtari kapatildiginda lamba yine yanmayacakti ve S2 anahtari kapatildiginda lamba yanacakti ancak burada bir fark var; S2 anahtari açildigi anda lamba sönecektir çünkü AC akimin ilk negatif palsinde tristör iletkenligini kaybedecektir. Lambanin sürekli yanmasi için S2 anahtarinin da sürekli kapali kalmasi gerekmektedir. AC akim kullanildiginda tristör AC akimin sadece pozitif palslerde iletime geçeceginden lamba DC akim kullanilan devreye göre daha sönük yanacaktir.
Ikinci yöntem olan ölçü aleti kullanarak tristörü ölçmek için ölçülecek bir tristör ve bir Ohm Metreye ihtiyaç vardir. Ölçü aleti X1 konumuna alinarak siyah ucu tristörün anoduna baglanir. Kirmizi uç ise katoda baglanir. Bu durumda ölçü aletinde herhangi bir deger okunmamasi gerekir. Eger düsük bir direnç veya kisa devre gözleniyorsa tristörün anot-katot arasi kisa devre olmus demektir ki bu da tristörün arizali oldugunu gösterir. Eger bu ölçümde bir hata yoksa simdi sira gate ucunun saglamligini ölçmeye geldi. Kirmizi ve siyah uçlar tristöre bagli iken siyah uç anotdan ayrilmadan ayni anda gate ucuna degdirildiginde tristör tetiklenmis olur ve ölçü aletinde çok düsük bir direnç hatta kisa devre görülür. Bu durumda tristör tetiklenmistir, anot-katot arasi iletken olmustur ve gate ucu saglamdir. Simdi gate ucuna degdirilen siyah uc ayrilir ve ölçü aletinde hala ayni sapmanin oldugu görülür. Bu da tristörün bir kez tetiklendikten sonra tetikleme kesilse bile iletimde kaldigini gösterir. Eger gate ucu ayrildiginda ölçü aletide yüksek bir direnç veya açik devre gösteriyorsa tritör arizalidir veya gate ucu degdirildigi halde ölçü aletinde bir sapma olmuyorsa tristör yine arizalidir.
Ölçü aletinin siyah ucu tristörün gate ucuna kirmizi ucuda katoda baglandiginda çok düsük bir direnç (40 Ohm civarinda) okunmali. Uçlar tes çevrildiginde ise maximum direnç (açik devre) okunmali. Ayrica Anot-Gate ve Anot-Katot ölçümleri her iki yönde de maximum direnç (açik devre) göstermelidir.
LED Yapisi :
Led'ler (Light Emiting Diode) yani isik yayan diyotlar yapi itibari ile elektrik enerjisini isiga çeviren kimyasal maddelerden olusurlar. Kullanilan kimyasal maddedin türüne göre farkli renkte isik verirler. Örnegin galyum fosfid kullanlan LED'ler yesil isik verir. Galyum fosfid'e oksijen ve çinko karistirilarak yapilan LED'ler kirmizi isik verir. Bunun yaninda Galyum arsenid kullanilarak yapilan led'ler ise kizil ötesi isik verirler. Led'lerin çalisma voltajlari içinde kullanilan maddeye göre degisiklik gösterir. Kizil ötesi isik veren bir led'in çalisma voltaji 1.4V iken yesil isik veren led'in çalisma voltaji 2.26V'dur.
Led'lerin bu çalisma gerilimi asildiginda içindeki kimyasal maddenin girecegi reaksiyondan dolayi led bozulur. Bu yüzden çalisma gerilimini asan bir voltaj uygulanacagi zaman uygun bir direnç ile led korunmalidir.
Led'ler genellikle endüstriyel ve amatör elektronik alaninda ikaz ve görsel efektler amaciyla kullanilir. Ayrica led'ler hem DC hemde AC gerilim ile çalisabilir.
Alttaki resimde LED'in devre çizimlerinde kullanilan sembolü görünmektedir.
Saglamlik Kontrolü :
Ohm metrenin içindeki pil kullanilarak led'lerin saglamlik kontrolü yapilabilir. Genellikle yeni bir led'de uzun bacak anot (+), kisa bacak katot (-) ucudur. Ohm metrenin kirmizi ucu katoda, siyah ucu anoda baglandiginda led'in isik vermesi gerekir.
Dirençler elektronik devrelerin vazgeçilmez elemanlaridir. Yaptiklari is ise devre içinde kullanilan diger aktif elemanlara uygun gerilimi temin etmektir. Elektronik devreler sabit bir gerilim ile çalisir ancak devrede kullanilan elemanlarin hepsi farkli gerilimlere ihtiyaç duyarlar. Iste bu anda dirençler devreye girer. Tüm devre içinde her eleman için farkli gerilimler kullanmak yerine uygun dirençler kullanilarak her elemana gereken gerilim dirençler üzerinde düsürülerek temin edilir.
Dirençler yapiminda kullanilan malzemeye göre ikiye ayrilir. Karbon dirençler ve Telli dirençler. Yine bu iki tip kendi arasinda ikiye ayrilir. Bunlar sabit dirençler ve ayarli dirençlerdir. Bunun yaninda bazi özel dirençler de vardir (Foto direnç, Termistör). Bunlar daha sonra açiklanacaktir.
Dirençlerin degerleri OHM ile ölçülür ve sembolüde W seklinde gösterilir. Direncin degeri büyüdükce Kiloohm (KW) veya Megaohm (MW) olarak ölçülmeye baslanir. Bir direncin degerinin ne oldugu üzerine dogrudan yazilabilecegi gibi en çok kullanilan yöntem olan renk kodlari ile üzerine kodlanabilirde. Dogrudan degeri üzerine yazilmis bir direncin degerini okumak çok kolaydir ancak renk kodlari ile kodlanmis bir direnci okumak için renk kodlarinin anlamlarini bilmek gerekir.
Genellikle dirençler üzerinde 4 veya 5 adet renk bandi bulunur. Bu renkler direnç üzerine kodlanirken renkler direncin bir tarafina daha yakin olarak yerlestirilir. Deger okumasi yaparkende renk bandinin kenara en yakin olanindan baslamak gerekir. Asagidaki sekiller 4 ve 5 renk ile kodlanmis bir direncin görüntüsünü vermektedir.
Dikkat ederseniz renkler sol taraftaki uca daha yakindir ve okumaya bu sol tarafa en yakin renkden baslanmalidir. 4 renkli dirençlerde 1 nci ve 2 nci bantlar sayiyi 3 ncü bant çarpani ve 4 ncü bant ise direncin toleransini verir.
5 renkli dirençlerde ise 1, 2 ve 3 ncü bantlar sayiyi 4 ncü bant çarpani ve 5 nci bant ise toleransi verir. 5 bantli dirençler genellikle daha hassas degerlere sahip dirençlerdir ve özel devreler için imal edilirler.
Aşağıdaki tabloda ise renklerin rakamsal karsiliklari verilmistir. Dirençlerde tolerans degeri olarak kullanilan renk kodlari o direncin hassasiyetini verir. Örnegin tolerans degeri olarak gümüs rengi kullanilmis ise o direnç +/- %10 toleransa sahiptir ve üzerine kodlanan degerin %10 üzeri veya %10 altinda olabilir demektir. Tolerans renginden hemen önce gelen renk kodu ise çarpan degerini verir. Bu deger kendisinden önce gelen sayi renk kodlarinin çarpilacagi degeri verir. Çarpan renk kodundan önce gelen bütün renk kodlari ise sayi degeridir. Bu renklerin karsilik geldigi rakamlar yan yana konur ve çarpan rengi ile çarpilarak direncin degeri bulunur.
Örnek :
1.Renk = Kahverengi
2.Renk = Siyah
3.Renk = Kirmizi
4.Renk = Altin
Sayi degeri olarak kahverengi 1, Siyah 0 olduguna göre sayi degeri 10, çarpan rengi olan 3. Renk kirmizi olduguna göre çarpan degeri 100'dür. Bu durumda direncin degeri 10 x 100 = 1000 Ohm yani 1 Kohm'dur. Tolerans rengi olan 4. Renkde altin rengi olduguna göre direnç +/- % 5 toleransa sahiptir. Yani degeri 950 ohm olabilecegi gibi 1050 ohm'da olabilir.
Dirençler paralel veya seri olarak birbirine baglandiklari takdirde degerleri degisir. Birbirine seri olarak bagli bir direnç grubunun degeri tüm dirençlerin degerlerinin toplamina esittir.
Paralel baglantida ise isler tamamen degismektedir. Öncelikle bilinmesi gereken konu paralel bagli dirençler grubunun yeni degerinin gruptaki en küçük dirençten daha küçük olacagidir. Eger paralel baglanacak dirençlerin tümünün degeri ayni ise olusacak yeni degeri bulmak için bir direncin degerinin toplam direnç sayisina bölünmesi yeterlidir. Yani 3 adet 10 Kohm'luk direnç paralel baglandiginda ortaya çikacak olan yeni deger; 10/3=3.3 Kohm'dur.
Farkli degerlerdeki dirençler paralel olarak baglandiginda ise sonucu bulmak için izlenecek yol su sekildedir; Öncelikle 1 sayisi tek tek paralel baglanacak tüm dirençlerin degerlerine bölünür, çikan degerler toplanir ve bu deger toplam direnç sayisi ile çarpilir. Daha anlasilir olmasi için bir örnekle anlatmak gerekirse;
Örnek :
Paralel baglanacak dirençler = 2.2 Kohm, 10 Kohm ve 100 Kohm olsun, Yapilacak islemler sirasi ile söyle;
1 / 2.2 = 0.45
1 / 10 = 0.1
1 / 100 = 0.01
Bu degerleri birbirleriyle toplarsak;
0.45 + 0.1 + 0.01 = 0.56
Simdi bu degeri toplam direnç sayisi ile çarparsak;
0.56 x 3 = 1.68 Kohm eder.
Resimde sirasi ile sabit ve ayarli bir direncin devre çizimlerinde kullanilan sekli görülmektedir.
Saglamlik Kontrolü :
Eger bir direncin saglamliginda süphe ediyorsaniz veya üzerindeki degeri okuyamiyorsaniz bu direnci ohm metrenin uygun konumunda uçlarin yönü farketmeksizin baglarsaniz ölçü aleti direncin degerini size gösterecektir. Direnç degeri küçüldükçe ohm metrede de düsük konum kullanilmalidir
Kondansatör ve Ölçümleri Yapisi :
Kondansatörler yapi itibari ile iki iletken plaka arasina bir yalitkan maddenin konulmasi ile olusan devre elemanlaridir. Kullanilan yalitkan maddenin türüne göre (hava, mika, seramik vb.) kondansatör isim alir. Devrelerde genellikle filtre elemani olarak veya sarj ve desarj özelligi kullanilir. Alternatif akimlari dogru akima çevirmek için kullanilan hayati elemanlardan biridir. AC akimin pozitif aninda sarj olur, AC akimin sifira düstügü ve negatif aninda ise üzerindeki yükü kulanarak bu farki kapatir ve çikista diger devre elemanlarininda (diyot vs.) yardimi ile DC akim elde edilir.
Ölçüm birimi Farat'tir ve Mikrofarat (mF), Pikofarat (pF), Nanofarat (nF) gibi alt katlari vardir. Genellikle mikrofarat ile gösterilen türleri elektrolitik kondansatör olarak adlandirilir ve arti,eksi kutuplarina sahiptir. Uygun voltajda ve yönde bir gerilim uygulanirsa bu degere sarj olur ve üzerinde tutar. Degeri ne kadar yüksek olursa o kadar uzun süreli bir sarja sahip olur. Pikofarat ve nanofarat degerliler ise genellikle arti-eksi kutuplari bulunmaz. Bunlara mercimek kondansatör denilmektedir. Sekil itibari ile bir mercimegi andirir.
Kondansatörlerin degerleri çogunlukla üzerine dogrudan yazilir. Renk kodu kullanilan kondansatörlerde vardir ancak bu renk kodlari dirençlerde oldugu gibi bir standarda sahip olmadigindan burada vermiyorum.
Elektrolitik kondansatörlerde deger açik bir sekile üzerine yazilir. 100 Mfd gibi. Ayrica hangi ucun arti hangi ucun eksi olduguda açik bir sekilde belirtilir. Bunlarinda yaninda yine anlasilir bir sekilde maximum kaç volt ile çalisabilecegide yazilmaktadir.
Mercimek kondansatörlerde ise bazi rakam kodlamalari kullanilir. Üzerinde 104, 472, 223 152 gibi degerler olan kondansatörlerde ilk iki rakam dirençlerde oldugu gibi sayiyi son rakam ise çarpani verir. Çikan sonuç pF'dir. 104 = 10 x 104 = 100.000 pF = 100nF olarak bulunur.
Bazilarinda ise 4n7, 3p3, 100n gibi degerler yazilir. Buradaki harfler kondansatörün birimini verir. p = Pikofarat, n = Nanofarat gibi. 100n = 100 nF. Eger bu harfler rakamlarin arasina yazilmis ise o zaman bu harf hem birimini hemde ondalik degere sahip oldugunu gösterir. 8n2 = 8.2 nF gibi.
Bir diger kodlama türüde .47, .068, .0056 gibi kodlamalardir. Burada sayilarin bas tarafinda bulunan nokta (.) isareti ondalik deger tasir ve gerçekte .47 = 0.47 anlamindadir. Çikan deger mF'dir. .0056 = 0.0056 mF = 5.6 nF olarak okunur.
Kondansatörlerde de aynen dirençlerde oldugu gibi seri ve paralel baglanti durumu vardir. Ancak burada hesaplamalar dirençlere göre tam ters olarak yapilir. Yani seri bagli kondansatörler paralel bagli dirençleri gibi hesaplanirken, paralel bagli kondansatörler seri bagli dirençler gibi hesaplanir. Paralel bagli kondansatörlerde sonuç tüm kondansatörlerin degerlerinin toplanmasi ile bulunur.
Yandaki resimde arti-eksi yön farki bulunmayan bir kondasatör ile arti ve eksi yönlere sahip bir elektrolitik kondansatörün devre çizimlerinde kullanilan sembolleri görülmektedir.
Saglamlik Kontrolü :
Elektrolitik kondansatörler ohm metre ile pek hassas olmasada ölçülebilirler. Ohm metrenin ölçü uçlari kondansatörün uçlarina rastgele baglanir. Bu durumda ohm metrenin ibresi önce aniden yükselir daha sonra yavas yavas düsmeye baslar. Uçlar ters çevirildiginde de ayni sekilde olmalidir. Büyük degerli kondansatörler (470 mF'dan büyük olanlar) ohm metrenin X1 kademesinde, küçük degerli kondansatörler ise (470 mF'dan küçük olanlar) ohm metrenin daha yüksek kademelerinde ölçülürse daha iyi sonuç alinir. Eger ölçü aleti hiç sapmiyorsa veya saptiktan sonra yerinde kaliyorsa kondansatör arizalidir. Eger kondansatörde bir sizinti varsa yani kismen arizali ise ibre sapar fakat düsmeye basladiginda tam sifira kadar inmez belli bir yerde kalir. Bu durumda bu kondansatör pek güvenilir degil demektir.
BOBİN yapısı ve sağlamlık kontrolu
Bir iletkenin ne kadar çok eğik ve büzük bir şekilde ise o kadar direnci artar. Bobin de bir silindir üzerine sarılmış ve dışı izole edilmiş bir iletken telden oluşur.
Bobine alternatif elektrik akımı uygulandığında bobinin etrafında bir manyetik alan meydana gelir. Aynı şekilde bobinin çevresinde bir mıknatıs ileri geri hareket ettirildiğinde bobind elektrik akımı meydana gelir. Bunun sebebi mıknatıstaki manyetik alanın bobin telindeki elektronları açığa çıkarmasıdır. Bobin DC akıma ilk anda direnç gösterir. Bu nedenle bobine DC akım uygulandığında bobin ilk anda yalıtkan daha sonra iletkendir. Bobine AC akım uygulandığında ise akımın yönü devamlı değiştiği için bir direnç göterir. Bobinin birimi "Henri" 'dir. Alt katları ise Mili Henri (mH) ve Mikro Henridir (uH). Elektronik devrelerde kullanılan küçük bobinlerin boşta duranları olduğu gibi nüve üzerine sarılmış olanlarıda mevcuttur. Ayrıca bu nüve üstüne sarılı olanların nüvesini bobine yaklaştırıp uzaklaştırarak çalışan ayarlı bobinlerde mevcuttur. Bobin trafolarda elektrik motorlarında kullanılır. Elektronik olarakta frekans üreten devrelerde kullanılır.
2-AKTİF DEVRE ELEMANLARI
Transistör ve Ölçümleri Yapisi
Transistörler PNP ve NPN olmak üzere iki çesittir. Emiter, Kollektör ve Beyz olmak üzere 3 adet baglanti ucu vardir. En çok kullanilan yari iletken devre elemanidir ve devrelerde bir anahtar görevi görür. PNP transistörlerde kollektör eksi (-), Emiter arti (+) ve beyz ucuda emitere göre eksi (-), kollektöre göre arti (+) polarize alir. NPN tipinde ise durum tam tersidir.
Transistörler birbirlerini tetikleyecek sekilde baglandiginda akim kazanci elde edebilen devre elemanlaridir.
Yukaridaki sekiller PNP ve NPN tipi transistörlerin devre semalarinda kullanilan sembollerini göstermektedir.
Yukaridaki sekilde ise basit bir transistör devre semasi görülmektedir. Bu devrede anahtar kapatildiginda transistörün beyz ucu dogru polarize alacagindan transistör iletime geçecek ve emiter-kollektör arasi kisa devre olarak üzerinden akim geçmesini saglayacaktir. Böylece transistörün tetiklenmesi ile devredeki lamba yanmis olacaktir. Anahtar açildiginda transistörde yalitima geçecek ve lamba sönecektir.
Sağlamlık Kontrolü :
Ohm metrenin X1 konumunda veya yüksek güçlü transistör test ediliyorsa X1K konumunda siyah uç transistörün beyz ucuna kirmizi uç ise ilk önce emiter ucuna daha sonrada kollektör ucuna baglandiginda düsük direnç gösteriyor ve kirmizi uç beyz ucuna siyah uç ise önce kollektöre sonrada emitere baglandiginda yüksek direnç gösteriyorsa ayrica emiter-kollektör arasi ölçü aletinin her iki yönünde de yüksek direnç gösteriyorsa transistör saglamdir ve PNP tipidir.
Siyah uç transistörün beyz ucuna kirmizi uç ise ilk önce emiter ucuna daha sonrada kollektör ucuna baglandiginda yüksek direnç gösteriyor ve kirmizi uç beyz ucuna siyah uç ise önce kollektöre sonrada emitere baglandiginda düsük direnç gösteriyorsa ayrica emiter-kollektör arasi ölçü aletinin her iki yönünde de yüksek direnç gösteriyorsa transistör saglamdir ve NPN tipidir.
Diod ve Ölçümleri Yapisi :
Diod'lar bir yönde akim geçiren diger yönde akimi geçirmeyen devre elemanlaridir. Anot ve Katot uçlarina sahiptir. Her zaman Anoduna arti (+), Katoduna eksi (-) gerilim verildiginde iletime geçer, tersi durumda yalitkandir. Bu özelliginden dolayi AC gerilimi DC gerilime çevirmek için kondansatörler ile beraber kullanilan bir elemandir.
Diod'larin yapi malzemeleri Germanyum veya Silisyumdur. Silisyum diod'lar dogru yönde baglandigi taktirde 0.6 volt civarinda iletime geçerler geriye kalan gerilimi dogrudan üzerinden geçirir. Germanyum diod'lar ise 0.3-0.3 volt civarinda iletime geçer. Ac gerilimi DC gerilime çevirmek için silisyum diod kullanilir.
Ayrica voltaj ayarlamalarinda kullanilan zener diod'lar vardir ki bu diod'lar sabit bir voltaj degerinden fazlasini üzerinden geçirmez. Bu sekilde sabit ve kararli bir gerilime ihtiyaç duyan cihazlara gerekli gerilimi vermek amaciyla zener diod'lar ile regüle devreleri yapilir.
Diod'larin degerleri dogrudan üzerlerine yazilir. Zener diod'larda sabit voltaj degeri yazilirken diger diod'larda diod'un modeli yazilir. Mesela bir zener diod üzerinde 2v7 yaziyorsa bu 2.7V bir zener diod anlamina gelir. Diger diod'larda ise 1N4001, 1N4148 gibi diod'un modeli yazilir. Genellikle katot ucuna yakin tarafa bir çizgi konularak anot katot uçlarinin kolay bulunmasi saglanir.
Saglamlik Kontrolü :
Diod'lar iki amaçla ölçülür birincisi diodun saglam olup olmadigini anlamak için ikincisi ise uçlari belli olmayan diodun anot ve katot uçlarini tespit etmek için. Ölçü aletinin ohm metre konumunda kirmizi uç diodun bir ucuna siyah uç diger ucuna baglanir. Bu durumda eger ohm metre düsük direnç gösteriyorsa ölçü aletinin uçlari ters çevirilerek baglandiginda yüksek direnç göstermelidir. Eger bu sekilde bir ölçüm yaptiysaniz diod saglamdir ve düsük direnç okunan durumda kirmizi ucun bagli oldugu yer diodun anot ucudur. Eger her iki durumda da düsük direnç veya yüksek direnç okunuyorsa diod arizalidir.
Tristör ve Ölçümleri Yapisi :
Tristörler üzerinden sadece bir yönde akim geçmesini saglayan yari iletken bir devre elemanidir. PNPN yapidadir ve üzerinde üç adet uç bulunur. Bunlar katot, anot ve gate (tetikleme) uçlaridir. Iletken oldugu anda üzerindeki akimi katotdan anoda dogru geçirir. Gate ucu ise tristörün iletime geçirilmesi için kullanilir. Eger tristör katot gate'li ise pozitif gerilim ile tetiklenir. Anot gate'li tristörler ise katoda göre daha negatif bir gerilim verildiginden tetiklenirler.
Resimde Katot gate'li bir tristörün devre çizimlerinde kullanilan sekli görülmektedir.
Tristörler devre üzerinde kullanilirken anot ucuna pozitif katot ucunada negatif bir gerilim uygulanir. Bu durumda tristör yalitkandir ve üzerinden herhangi bir akim geçirmez. Tristörün iletime geçebilmesi için gate ucuna tristörün hassasiyetine bagli olarak küçük bir pozitif gerilim uygulamak gerekir. Artik tristör tetiklenmistir ve bu tetikleme islemi saniyenin binde birinde gerçeklesir. Tristör tetiklendiginde iç direnci yaklasik 0.2 ohm gibi bir degere düser.
Teorik olarak tristör bu sekilde tetiklenebilsede pratikte bu tetikleme islemi sonucunda tristör arizalanir çünkü tristörün üzerinden geçen akimi harcayacak ve tristörü koruyacak bir yük elemani bulunmamaktadir. Pratikte tristörün anot ucuna tristör üzerinden geçecek olan akimi üzerinde harcayacak bir yük elemani baglanmalidir. Bu eleman genellikle devrenin amacina uygun olarak bir lamba, motor veya buna benzer yük elemanidir.
Tristörlarin iki türlü çalisma sekli vardir. Birincisi DC akim ile çalistirmadir. Bu sekilde çalistirilan bir tristör dogru balantilar yapildiktan sonra gate ucuna verilecek tetikleme sinyali ile iletime geçer ve tetikleme sinyali ortadan kalksa bile iletkenligi devam eder. Tristörü iletimden çikarmak için devreye uygulanan gerilimin kesilmesi gerekir.
Ikinci yöntem ise AC akim ile çalistirmadir. Bilindigi üzere AC akim çift yönlü bir akimdir yani AC akim kaynaginin frekansina göre kaynaktan alinan akim bir süre pozitif bir sürede negatif akim olarak çikar. Iste bu çalistirma aninda tristörün anodu pozitif katoduda negatif pulsleri aldigi zaman gate ucuna bir tetikleme yapilirsa tristör bu puls boyunca iletime geçer. AC akim yön degistirdiginde ise tristör yalitkandir. Bu durum AC akimin frekansina göre çesitli hizlarda gerçeklesir. Örnegin AC akim 50 Hz ise tristörde saniyede 50 defa iletken ve yalitkan durumuna geçer. Bu sekil çalistirmada gate ucuna verilen tetikleme sinyali sürekli olmalidir aksi halde tristör AC akimin ilk yön degistirdigi anda yalitkan olur ve bir daha iletime geçmez.
Yapi olarak tristör iki adet transistörden olusan bir devre elemanidir. Detayina girmeden sadece bilgi vermek amaciyla tristörün transistörler ile yapilmis esdeger devresini asagidaki resimde veriyorum.
Saglamlik Kontrolü :
Tristörler ölçü alaetleri ile ölçülebilecegi gibi basit bir tristör kontrol devresi ilede ölçülebilir. Öncelikle bu sekilde yapilacak kontrol için gerekli yöntemi ve devre semasini vermek istiyorum.
Devrede yük olarak 12V ampül kullanilmistir. S1 anahtari kapatildiginda devreye 12V DC verilmis olur ancak tristör henüz iletken degildir ve lamba yanmaz. S2 anahtari kapatildiginda 1 Kohm'luk direnç ile düsürülen ve gate tetiklemesi olarak kullanilacak olan pozitif gerilim tristörün gate ucuna uygulanir. Bu durmda tristör gerekli tetikleme sinyalini aldigindan iletime geçecek ve yük üzerinden akimin akmasina izin verecektir. Su anda lamba yanmaktadir. Artik S2 anahtari açilsa bile tristör iletimde kalmaya devam edecektir. Tristörü iletimden çikarmak için S1 anahtari açilarak devre gerilimi kesilmelidir. S1 anahtari tekrar kapatildiginda lamba yine yanmayacaktir çünkü gate ucundan tetikleme voltaji veren S2 anahtari açiktir. Eger burada bahsedilenler dogru olarak gerçeklesiyorsa tristör saglamdir.
S1 anahtari kapatilir kapatilmaz lamba yaniyorsa veya gate ucuna tetikleme sinyali verildigi halde lamba yanmiyorsa tristör arizali demektir.
Bu devrede 12V DC yerine 12V AC kullanilmis olsaydi S1 anahtari kapatildiginda lamba yine yanmayacakti ve S2 anahtari kapatildiginda lamba yanacakti ancak burada bir fark var; S2 anahtari açildigi anda lamba sönecektir çünkü AC akimin ilk negatif palsinde tristör iletkenligini kaybedecektir. Lambanin sürekli yanmasi için S2 anahtarinin da sürekli kapali kalmasi gerekmektedir. AC akim kullanildiginda tristör AC akimin sadece pozitif palslerde iletime geçeceginden lamba DC akim kullanilan devreye göre daha sönük yanacaktir.
Ikinci yöntem olan ölçü aleti kullanarak tristörü ölçmek için ölçülecek bir tristör ve bir Ohm Metreye ihtiyaç vardir. Ölçü aleti X1 konumuna alinarak siyah ucu tristörün anoduna baglanir. Kirmizi uç ise katoda baglanir. Bu durumda ölçü aletinde herhangi bir deger okunmamasi gerekir. Eger düsük bir direnç veya kisa devre gözleniyorsa tristörün anot-katot arasi kisa devre olmus demektir ki bu da tristörün arizali oldugunu gösterir. Eger bu ölçümde bir hata yoksa simdi sira gate ucunun saglamligini ölçmeye geldi. Kirmizi ve siyah uçlar tristöre bagli iken siyah uç anotdan ayrilmadan ayni anda gate ucuna degdirildiginde tristör tetiklenmis olur ve ölçü aletinde çok düsük bir direnç hatta kisa devre görülür. Bu durumda tristör tetiklenmistir, anot-katot arasi iletken olmustur ve gate ucu saglamdir. Simdi gate ucuna degdirilen siyah uc ayrilir ve ölçü aletinde hala ayni sapmanin oldugu görülür. Bu da tristörün bir kez tetiklendikten sonra tetikleme kesilse bile iletimde kaldigini gösterir. Eger gate ucu ayrildiginda ölçü aletide yüksek bir direnç veya açik devre gösteriyorsa tritör arizalidir veya gate ucu degdirildigi halde ölçü aletinde bir sapma olmuyorsa tristör yine arizalidir.
Ölçü aletinin siyah ucu tristörün gate ucuna kirmizi ucuda katoda baglandiginda çok düsük bir direnç (40 Ohm civarinda) okunmali. Uçlar tes çevrildiginde ise maximum direnç (açik devre) okunmali. Ayrica Anot-Gate ve Anot-Katot ölçümleri her iki yönde de maximum direnç (açik devre) göstermelidir.
LED Yapisi :
Led'ler (Light Emiting Diode) yani isik yayan diyotlar yapi itibari ile elektrik enerjisini isiga çeviren kimyasal maddelerden olusurlar. Kullanilan kimyasal maddedin türüne göre farkli renkte isik verirler. Örnegin galyum fosfid kullanlan LED'ler yesil isik verir. Galyum fosfid'e oksijen ve çinko karistirilarak yapilan LED'ler kirmizi isik verir. Bunun yaninda Galyum arsenid kullanilarak yapilan led'ler ise kizil ötesi isik verirler. Led'lerin çalisma voltajlari içinde kullanilan maddeye göre degisiklik gösterir. Kizil ötesi isik veren bir led'in çalisma voltaji 1.4V iken yesil isik veren led'in çalisma voltaji 2.26V'dur.
Led'lerin bu çalisma gerilimi asildiginda içindeki kimyasal maddenin girecegi reaksiyondan dolayi led bozulur. Bu yüzden çalisma gerilimini asan bir voltaj uygulanacagi zaman uygun bir direnç ile led korunmalidir.
Led'ler genellikle endüstriyel ve amatör elektronik alaninda ikaz ve görsel efektler amaciyla kullanilir. Ayrica led'ler hem DC hemde AC gerilim ile çalisabilir.
Alttaki resimde LED'in devre çizimlerinde kullanilan sembolü görünmektedir.
Saglamlik Kontrolü :
Ohm metrenin içindeki pil kullanilarak led'lerin saglamlik kontrolü yapilabilir. Genellikle yeni bir led'de uzun bacak anot (+), kisa bacak katot (-) ucudur. Ohm metrenin kirmizi ucu katoda, siyah ucu anoda baglandiginda led'in isik vermesi gerekir.
