Gaydanın Tarihçesi
Gayda, kamıştan yapılan çift düdüklü ve tulumdan oluşan, tiz ses çıkaran nefesli bir çalgıdır. İskoçların, Trakyalıların, Bulgar ve Makedonların geleneksel milli çalgısıdır. İskoçların gaydası ve İrlanda savaş gaydası bu çalgının en tanınmış türleridir.
Gayda, bir çok kültürde bilindiği gibi, kuzeydoğu Anadolu’da Türkçe olarak tulum, Rumca’da dankiyo, Lazca’da guda, Latince’de tsimpona isimleriyle geçmektedir. Çalındığında daima pes ses çıkaran ek boruya sahip olmayan türlerinin yanı sıra Balkanlar’da ve Trakya’da gayda ismiyle bilinir. Bu estrüman, 20. Yüzyılın başlarında Macaristan’da yapılan, meleyen keçi isminde bir türü ile de bilinmektedir. Bu çalgıda körük kısmı kol altına yerleştirilir. Oğlak derisi kullanılarak yapılan tulumun şişirilmesi için, tulumun içine hava doldurulur. Tek kamışı olan kıvrımlı borudan, dem sesinde daima pes ses çıkarır. Tulum, çifte bedende bulunan çift kamışla üfleme yapılır.
Tulumda melodik çalmak için, buna imkan sağlayan kamışın üzerinde delikler vardır. Fransa’nın Bretanya isimli bölgesinde koyun derisinden yapılan basit ve sade bir gayda çeşididir. İlk başta üfleme borusundan tulumun içine hava üflenerek tulum şişirilir. Peşinden dem borusu vasıtasıyla bedeni seslendirmek için bu hava dolu tulum sıkıştırılır. Bu tarz gayda türlerine Avrupa, Asya ve Afrika’nın her yerinde rastlamak mümkündür. Bu eski tulumların sesleri, İskoç gaydalarından kolayca ayırt edilebilmektedir.
Dünya üzerinde pek çok kültürde var olan gayda ya da tulum, İskoçya gibi bazı ülkelerin milli çalgısı olarak görülmektedir. İskoçlar, düğünlerde, resmi geçit törenlerinde ve milli bayramlar gibi aktivitelerde sürekli olarak kullanırlar. Gayda hem sürekli tiz ve pes sesler verdiği gibi, ağır tempoda ve hızlı tempoda melodiler çıkarılabilen bir çalgı türüdür.
Gayda kamıştan yapılmış çift düdük ve tulumdan oluşan tiz sesli nefesli bir enstruman adı olup Trakyalı Bulgar Makedon ve İskoçların milli çalgısıdır. İskoç Gaydası İrlanda Savaş Gaydası en tanınmış modelleridir. Kuzeydoğu Anadolu'da tulum (Türkçe)dankiyo (Rumca) tsimpona(Latince) guda (Lazca) adlarıyla bilinen sürekli pes ses veren ek boruya (İngilizce drone)sahip olmayan çeşitlerinin yanısıra Trakya ve Balkanlar da gayda adıyla bilinmektedir.