Geleneksel Türk Halk Müziğinde Ağızlar
Geleneksel Halk Müziğimizi, diğer ulusların halk müziklerinden ayıran bir başka önemli unsur da dildir. Dilin şivedeki söyleyiş değişiklikleriyle oluşmuş küçük kollarına ağız denir. Lehçe: Bir dilin tarihi, siyasi sebeplerden dolayı ses, yapı v söz dizimi özellikleriyle ayrılan kolu,
Şive: Söyleyiş özelliği Ağız. Ağız kavramı şive ile eşdeğer görülür.
Uzun Hava Türlerinde Ağız Özellikleri
a)Hoyratlar ve Doğu –Güney Doğu Anadolu Ağızlar
Hoyrat, Doğu Güneydoğu Anadolu’da; Erzurum, Erzincan, Diyarbakır, Elazığ, Şanlıurfa ve Irak Türklerinin yaşadığı Kerkük’te çok yaygın olan uzun hava türüdür.
b)Gurbet Havaları ve Ege Agzı
Ege bölgesine has uzun hava türlerinin genel adı “gurbet havaları”dır. Gurbet, sıla özlemi, ayrılık gibi konuları işleyen bu türe, özellikle Teke Yöresi diye anılan bölgede rastlanır. Konuşma dili Ege ve Akdeniz bölgelerinin özelliğini göstermekle beraber, Burdurun da kendine özgü bir konuşma uslubu vardır.
Örnek
Adını da sevdiğim Avşar beyleri
Size de bir vezirlik yakışıp duru
Topla dizgini tanı kendini
Karşında düşmanlar bakışıp duru.
c)Bozlaklar ve Orta Anadolu Ağızları
İç Anadolu ve Güney Anadolu Toroslar’da yaygın olan ve Avşar, Türkmen oymaklarına ait olduğu bilinen bu türe verilen ad, ses vermek ve bağırmak anlamına gelen bozlamak kelimesinden gelmektedir. Bozlaklar Avşar ve Türkmen ağzıyla seslendirilirler.
Örnek ( Kırşehir-Neşet Ertaş)
Aman ak ellerin sala sala yar
Nasıl getireyim seni ele ben
Ben bir şahin olsam bir Balaban
Taksam çırnağıma gitsem çöle ben
d)Mayalar ve Harput Ağzı
Mayalar doğu ve güneydoğu Anadolu’da yaygın olan bir uzun hava türüdür. Özellikle Erzurum, Harput, Eğin, Sivas, Diyarbakır, Erzincan’da mayalara rastlanılmaktadır.
Örnek (Elazığ-Cıgalı Maya)
Ah balan, süsen açmış sümbül açmaz gül ağlar
Ah yavru,gül dalına bülbül konmuş ah ey zar ağlar
Ah yavru, benim gönlüm melül mahzun ey kan ağlar
Ah, gülü neden cananımdan ayırdı
Hele hele yar yar yarey
Canan yar ey yar ah ey
Gülüm neni neni neni vay
Cananımdan ah ah eh ayrıldım
e)Barak Havaları ve Antep Barak Ağzı
Barak Türkmenlerine özgü bir uzun hava türüdür. Barak Türkmen köyleri Gaziantep Oğuzeli ilçesi ile Ş.Urfa’nın Akçakale ilçesi arasındadır. Özel uslup ve tavır özelliği arz eder. Kelimeleri peşpeşe, süratli okunarak ezgi üzerinde uzun ve devamlı gırtlak titreşimi ile tiz perdelerde fazlaca gezinti yapılır.
Örnek(Gaziantep)
Aman, evinin önünde oturmuş gine yetmiyesice de benim yoluma bakar
Aman, senin de bakışın da gine şu Antep’i yakar
Al yanak üstünde de gine yetmiyesice baharın gülleri kokar
Vallah, gine yıktun yuvamı da gençliğine doymayasasın oy oy
Elbeyli(İlbeyli) ağzı olarak anılan ağza yine Gaziantep yöresine yerleşen Türk boyuna ait ağızları ifade etmektedir.
f)Malatya Arguvan Ağzı
Malatya iline bağlı Arguvan ilçesi ve bu ilçeye bağlı bazı köylerde icra edilen yöresel bir ağızdır bu ezgilere Bağlama sazı ve tezenesiz çalım şekli olan pençe yada şelpe adı verilen teknikle icra edilir. Konuları sevda, gurbet, ölüm, ayrılık, hasret yoksullukturç
Örnek:
Bir gün bu dünyadan göçüp gidersem
Boşa gider göz yaşların ağlama
Yok, olur benliğim çürürse beden
Boşa gider göz yaşların ağlama.
Çamşıhı ağzı, Çamşıhı, sivas’ arasında bulunan Divrik’e bağlı köydür. Buraya ait mahalli ağız olup, Malatya-Arguvan ile yakınlık arzeder.
ÖrnekLSivas-Yıldızeli)
Asrı gurbet harab etmiş köyümü
Bülbül gidip baykuş konmuş gel hele
Ben ağayım ben paşayım diyenler
Kapıları kilitlemişler gel hele
Gel hele de kömür gözlüm gel hele
Gel helede dudu dilim gel hele
KIRIK HAVA TÜRLERİNDE AĞIZ ÖRNEKLERİ
a)Acem(Azerbaycan) Azeri ağzı:
Azeri türkülerimizde kullanılan ağız özelliği, Doğu Oguzca(Kuzey ve Güney Azerbaycan lehçesi) olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ay gız adan amandır
Hoş bahışın yamandır
Dünen gece söz verdin balamü
Bu geceki tamamdır
Gaşın gözün, şirin sözün
Aldı yazıh canımı
Men sene heyran, sencana kurban
Ay hanım hanım, sen menim canım
Men seni alım, dağlara kaçım bu gece
b)Bar ağzı
Erzurum ve yöresi müzik ve oyun folklorunda bir tür adı da olan “bar” kelimesi, bar oynarken söylenen türkülerde ağız özelliği olarak da karşımıza çıkıyor.
c)Karadeniz ağzı
Karadeniz türküleri, özellikle söz unsurunun öne çıkmasıyla dikkat çekicidir.
Örnek:
Çayelinden öteye giderum yali yali
Giderum yali yali, giderum yali
d)Rumeli Ağzı
Rumeli ağzının hakim olduğu türkülerde, mısra aralarında “yar aman, bre gibi mısralara rastlanır. Yörede sıkca kullanılan sözcükler. Açan(madem), çaylemek(ağlamak), daylemek(sağlamak), erkes(herkes), hurmak (vurmak), macır(muhacir), uremeli(Rumeli), Sülman(Süleyman), oş(hoş)
Geleneksel Halk Müziğimizi, diğer ulusların halk müziklerinden ayıran bir başka önemli unsur da dildir. Dilin şivedeki söyleyiş değişiklikleriyle oluşmuş küçük kollarına ağız denir. Lehçe: Bir dilin tarihi, siyasi sebeplerden dolayı ses, yapı v söz dizimi özellikleriyle ayrılan kolu,
Şive: Söyleyiş özelliği Ağız. Ağız kavramı şive ile eşdeğer görülür.
Uzun Hava Türlerinde Ağız Özellikleri
a)Hoyratlar ve Doğu –Güney Doğu Anadolu Ağızlar
Hoyrat, Doğu Güneydoğu Anadolu’da; Erzurum, Erzincan, Diyarbakır, Elazığ, Şanlıurfa ve Irak Türklerinin yaşadığı Kerkük’te çok yaygın olan uzun hava türüdür.
b)Gurbet Havaları ve Ege Agzı
Ege bölgesine has uzun hava türlerinin genel adı “gurbet havaları”dır. Gurbet, sıla özlemi, ayrılık gibi konuları işleyen bu türe, özellikle Teke Yöresi diye anılan bölgede rastlanır. Konuşma dili Ege ve Akdeniz bölgelerinin özelliğini göstermekle beraber, Burdurun da kendine özgü bir konuşma uslubu vardır.
Örnek
Adını da sevdiğim Avşar beyleri
Size de bir vezirlik yakışıp duru
Topla dizgini tanı kendini
Karşında düşmanlar bakışıp duru.
c)Bozlaklar ve Orta Anadolu Ağızları
İç Anadolu ve Güney Anadolu Toroslar’da yaygın olan ve Avşar, Türkmen oymaklarına ait olduğu bilinen bu türe verilen ad, ses vermek ve bağırmak anlamına gelen bozlamak kelimesinden gelmektedir. Bozlaklar Avşar ve Türkmen ağzıyla seslendirilirler.
Örnek ( Kırşehir-Neşet Ertaş)
Aman ak ellerin sala sala yar
Nasıl getireyim seni ele ben
Ben bir şahin olsam bir Balaban
Taksam çırnağıma gitsem çöle ben
d)Mayalar ve Harput Ağzı
Mayalar doğu ve güneydoğu Anadolu’da yaygın olan bir uzun hava türüdür. Özellikle Erzurum, Harput, Eğin, Sivas, Diyarbakır, Erzincan’da mayalara rastlanılmaktadır.
Örnek (Elazığ-Cıgalı Maya)
Ah balan, süsen açmış sümbül açmaz gül ağlar
Ah yavru,gül dalına bülbül konmuş ah ey zar ağlar
Ah yavru, benim gönlüm melül mahzun ey kan ağlar
Ah, gülü neden cananımdan ayırdı
Hele hele yar yar yarey
Canan yar ey yar ah ey
Gülüm neni neni neni vay
Cananımdan ah ah eh ayrıldım
e)Barak Havaları ve Antep Barak Ağzı
Barak Türkmenlerine özgü bir uzun hava türüdür. Barak Türkmen köyleri Gaziantep Oğuzeli ilçesi ile Ş.Urfa’nın Akçakale ilçesi arasındadır. Özel uslup ve tavır özelliği arz eder. Kelimeleri peşpeşe, süratli okunarak ezgi üzerinde uzun ve devamlı gırtlak titreşimi ile tiz perdelerde fazlaca gezinti yapılır.
Örnek(Gaziantep)
Aman, evinin önünde oturmuş gine yetmiyesice de benim yoluma bakar
Aman, senin de bakışın da gine şu Antep’i yakar
Al yanak üstünde de gine yetmiyesice baharın gülleri kokar
Vallah, gine yıktun yuvamı da gençliğine doymayasasın oy oy
Elbeyli(İlbeyli) ağzı olarak anılan ağza yine Gaziantep yöresine yerleşen Türk boyuna ait ağızları ifade etmektedir.
f)Malatya Arguvan Ağzı
Malatya iline bağlı Arguvan ilçesi ve bu ilçeye bağlı bazı köylerde icra edilen yöresel bir ağızdır bu ezgilere Bağlama sazı ve tezenesiz çalım şekli olan pençe yada şelpe adı verilen teknikle icra edilir. Konuları sevda, gurbet, ölüm, ayrılık, hasret yoksullukturç
Örnek:
Bir gün bu dünyadan göçüp gidersem
Boşa gider göz yaşların ağlama
Yok, olur benliğim çürürse beden
Boşa gider göz yaşların ağlama.
Çamşıhı ağzı, Çamşıhı, sivas’ arasında bulunan Divrik’e bağlı köydür. Buraya ait mahalli ağız olup, Malatya-Arguvan ile yakınlık arzeder.
ÖrnekLSivas-Yıldızeli)
Asrı gurbet harab etmiş köyümü
Bülbül gidip baykuş konmuş gel hele
Ben ağayım ben paşayım diyenler
Kapıları kilitlemişler gel hele
Gel hele de kömür gözlüm gel hele
Gel helede dudu dilim gel hele
KIRIK HAVA TÜRLERİNDE AĞIZ ÖRNEKLERİ
a)Acem(Azerbaycan) Azeri ağzı:
Azeri türkülerimizde kullanılan ağız özelliği, Doğu Oguzca(Kuzey ve Güney Azerbaycan lehçesi) olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ay gız adan amandır
Hoş bahışın yamandır
Dünen gece söz verdin balamü
Bu geceki tamamdır
Gaşın gözün, şirin sözün
Aldı yazıh canımı
Men sene heyran, sencana kurban
Ay hanım hanım, sen menim canım
Men seni alım, dağlara kaçım bu gece
b)Bar ağzı
Erzurum ve yöresi müzik ve oyun folklorunda bir tür adı da olan “bar” kelimesi, bar oynarken söylenen türkülerde ağız özelliği olarak da karşımıza çıkıyor.
c)Karadeniz ağzı
Karadeniz türküleri, özellikle söz unsurunun öne çıkmasıyla dikkat çekicidir.
Örnek:
Çayelinden öteye giderum yali yali
Giderum yali yali, giderum yali
d)Rumeli Ağzı
Rumeli ağzının hakim olduğu türkülerde, mısra aralarında “yar aman, bre gibi mısralara rastlanır. Yörede sıkca kullanılan sözcükler. Açan(madem), çaylemek(ağlamak), daylemek(sağlamak), erkes(herkes), hurmak (vurmak), macır(muhacir), uremeli(Rumeli), Sülman(Süleyman), oş(hoş)
