Genel olarak bilim dallarının kendilerine özgü derleme metotlarının olduğu bilinmektedir. Bu sebeple folklorun çok önemli bir dalı olan halk oyunlarının derlenmesinde de kullanılan bir takım metotlar mevcuttur. Ancak kullanılan metotlar ne olursa olsun önemli olan o metodu kullanacak olan kişi, yani derlemecidir.
Metot, başarılı bir derleme yapabilmenin şartlarından sadece birisidir. Metottan daha önemli olan şey derlemecinin kişiliğidir. Onun bu işe olan eğilimi, merakı ve karakteri yapacağı işin başarısı ile doğru orantılıdır. Bu etkenler yeteri kadar uygun değilse sadece varolan metot ve teknikleri kullanarak başarılı bir derleme yapmak mümkün değildir.
Halk oyunları derlemesi yapmak isteyen bir derlemecinin bu amacını gerçekleştirmesi için, halk oyunlarının icra edildiği alanlar göz önüne alındığında, önünde var olan birkaç sayıda seçenek mevcuttur.
1. Sahada doğal ortamında düğün, sünnet ve belli amaçlarla düzenlenen eğlenceler
2. Planlanmış, bir amaca yönelik gösteri, festival ve benzeri faaliyetler
3. Yarışmalar.
Bunlardan en önemlisi çok titiz bir çalışma gerektiren saha derlemesidir. Saha derlemesi; bir derleyicinin evinden veya memleketinden uzakta, kaynak kişiler arasında yaşamak suretiyle belli bir süre devam eden bir çalışma şeklidir. Bu nedenle karşılaşılabilecek her türlü ortama ayak uydurmak derleme yapacak kişinin şahsi özellikleriyle doğrudan ilgilidir.
Sahada folklor derleme metotları yazarı Dr. Goldsteine göre herkes bir miktar derlemede bulunabilir; ama herkes sahada derleme yapamaz. Bu sözden de yola çıkarak biz, bu bildirimizde iyi bir derlemecide olması gereken özellikleri tek tek sıralayarak derlemecinin derlemedeki rolünü ve önemini ortaya koymaya çalışacağız. Bu güne kadar halk oyunları derlemelerinde edinilen tecrübeler de bu çalışmanın kaynağını oluşturacaktır.
Bir milletin en önemli değerlerinin başında kültür varlıkları gelir, özellikle halk kültürüne ait değerler dinamik yapısıyla insanlığımıza orijinal karakter kazandırır. Halk kültürümüzün kendisi demek olan folklorumuz bütün konuları ile bu bakımdan önemlidir. Çok zengin kaynaklara sahip olan halk oyunlarımız da gerek ülkemizde gerekse uluslararası alanda sanat ve bilim çevrelerinde büyük ilgi görmektedir. Halk oyunlarının sağlıklı bir şekilde araştırılması, incelenmesi, değerlendirilmesi, bilim ve sanatın emrine sunulması için bu işleri yapacak olan kadroların gerekli eğitim ve tecrübeden geçerek derlemeciliği bir meslek olarak görmesi zorunludur.
Arşivciler, kütüphane araştırmacıları,ve incelemeciler folklor biliminin genişlemesine önemli katkılarda bulunmuşlardır. Fakat folklorun her alanında olduğu gibi halk oyunları alanında da en önemli katkıyı halk kültürü malzemesini ve verilerini toplayan derleyiciler yapmışlardır. Folkloru ve dolayısıyla halk oyunlarını meslek edinmiş yalnız bununla uğraşan kişilerin sayısı arttıkça, halk oyunları malzemelerini derlemek ve onlar üzerinde incelemeler yapmak bu alanlarda en doğru ve en sağlıklı bilginin elde edilmesini sağlayacaktır. Özellikle halk oyunlarının sahnelenmesinin günümüzde geldiği boyut, kaynak malzemenin önemini arttırmıştır. Günümüzde genel olarak folklorcu hem bir derleyici, hem bir kütüphane araştırıcısı, hem bir incelemeci, hem de bir uygulayıcıdır. Derlemeciler kendi tecrübeleri ile araştırmalarını topladıkça hata yapma olasılığı düşmektedir. Eğer çağdaş folklor bilimi çalışmalarının amacı, bir bilimsel disiplin oluşturmaksa bunu gerçekleştirirken her adımda bilimsel bir davranış içinde olmak gerekir. Bu bilimsel davranışı gösterecek olan kişi de derlemecinin kendisidir.
Folklorcu sadece derlemiş olmak için derlemeye girişemez. Derlemecilik hafta sonlarında ya da tatillerde hoşça vakit geçirten bir tecrübe olmaktan öte bir iş olmalıdır. Belli hedefleri olmadan başlatılmış bir derlemecilik sıradan, düzensiz, baştan savma, zaman, para ve enerjiyi boşa harcayan bir iş olacaktır.
DERLEMECİNİN KİŞİLİĞİ
1-İyi bir derlemecide olması gereken ilk özellik yaptığı işi sevmek ve araştırmanın her safhasında aynı ciddiyet ve kararlılıkla çalışılması gerektiğini bilmektir.
2-Bilimsel folklor araştırmasının ilk safhasında derleyici en küçük bir ayrıntıyı dahi, gözden geçirmesi gerektiğinin bilincine sahip olmalıdır. alan çalışmasının temeli, birtakım sorun veya sorunların derleyici tarafından dikkatli ve açık bir şekilde ortaya konması ve çözümü için yapılması gerekenlerin hemen yapılmasıdır. Bu safhada genel folklor teorisi ve halk oyunları üzerine bilgisi, derleyiciye hangi sorunların çözüm gerektirdiğini gösterecek ve alan çalışmasının ne şekilde yürütüleceğini belirleyecektir. Derleyici alana gittikten sonra ön hazırlık sırasında gözden geçirilmiş olması gereken bir çok ayrıntı ve sorunla baş etmek için geç kalmış sayılabilir bu nedenle Problemler ortaya konduktan sonra derleyici, alan çalışmasının yapılacağı yere,çalışma için gerekli zamana, derlenecek malzeme ve verilerin çeşitlerine, ilgili malzeme ve verilerin toplanması için uygulanacak teknik ve yöntemlere ve kendisinin gereken çalışmayı yürütecek yetenekte olup olmadığına karar vermek için durumu incelemelidir. Sorunun ortaya konması ve önceden üzerinde düşünülmesi, kişi kendi değerlendirmesini yapsa bile, saha derlemesinin başarısı için bir garanti değildir, ancak hata yapma olasılığını en aza indirecektir.
3-Başarılı derleyicilikte en önemli unsur, derleyicilerin kaynak kişileri, yaşantılarının bir parçası olmuş folklor malzemelerini vermeye razı etme yeteneğidir. Derlemeci araştırmasında hangi metodu kullanırsa kullansın alanda çalışma metodolojisini mekanik olarak öğrenmekle projesinde başarıya ulaşacağını sanma yanılgısına düşmemelidir.
4-Derlemeci yeni durumlara ve alışkın olmadığı davranış biçimleri olan yeni insanlara uyabilme yeteneğine sahip olmalıdır. Çünkü yukarıda da belirtildiği gibi Saha derlemesi; bir derleyicinin evinden veya memleketinden uzakta, kaynak kişiler arasında yaşamak suretiyle belli bir süre devam eden bir çalışma şeklidir. Derlemeci yeni yerler görme ve yeni insanlarla tanışmayı gerektiren bu çalışma biçimini sevmeli ve her şartta seyahat etmeyi seviyor olmalıdır.
5-Derlemeci her zaman kıvrak zekalı olmalı ve olaylara göre karar verme yetisine sahip olmalıdır. Derleme yapılan yerde ilişki kurmanın kesin ve belli bir yöntemi yoktur. Çok değişik durumlar ile karşılaşılabilir. Kaynak kişi yada kişiler her zaman aynı tepkiyi vermezler, kimisi çok istekli kimisi de isteksiz olabilir. Kişisel etkenler bu ilişkilerin kurulmasında birinci derecede önemlidir. Akıllı, toplum ve kişilerle çabuk kaynaşabilen duyarlı bir kişi kendini amacına ulaştırabilecek ilişkileri kurma yollarını bulabilecektir. Derleyici topluluğa ayak bastığı andan itibaren, her hareketi ilişki kurma sürecinin bir parçasıdır. İlişkileri kurma biçimi, kendi kişiliği hakkındaki bilgisi ve kaynak kişilerin kişiliğine ulaşabilme yeteneğine bağlı olacaktır.
6-Derlemeci kişilik olarak güvenilir olmalıdır. Derleme yapılacak alanda başarılı olmanın şartlarından biri de kaynak kişilerle iyi ilişkiler kurmaktır. Kaynak kişi yada kişileri derlemecinin incelemelerine izin vermeye itecek şey, ikisi arasındaki gelişecek karşılıklı saygı ve güvendir. Alandaki başarı, her şeyden çok kaynak kişilerle derleyici arasındaki dostluk ve anlayışa bağlıdır. Derleyici olanakları elverdiğince toplumdaki faaliyetlerin bir çoğuna bir zorlama havası doğurmadan katılarak kaynak kişilerle tutarlı, düzeyli toplumsal bağlar kurarak onların güvenini kazanacak köklü ilişkiler kurma yolunda çalışmalıdır. Derlemecinin orada bulunduğu süre içinde etrafına karşı olan davranışları, konuşmaları, bir takım olaylarda verdiği tepkiler ve bu gibi benzeri durumlar onun kişiliğini ele verecek ve bölge insanının ona güvenip güvenmemesini sağlayacaktır. Güven sağladığı taktirde derlemesindeki başarı oranı artacaktır.
7-Derlemeci, toplumun üyeleri ile ilişki kumaya çalışırken kişisel meselelerde kaynak kişilerin özel yaşantılarına karışmamaya dikkat etmelidir. Ayrıca aralarında gerginlik olan grupların dışında kalmaya özen göstermelidir. Kaynak kişilerle çok fazla samimi olmak da çalışmanın başarısını olumsuz yönde etkileyebilir.
8-Derlemeci dili iyi kullanmalı ve konuşkan olmalıdır. Başarılı bir derlemenin şartlarından biri kaynak kişilerle iyi ilişkiler kurmaktır demiştik. İyi ilişkiler kurmanın yolu da dili iyi kullanarak akıcı ve dinlenebilir bir konuşma özelliğine sahip olmayı gerektirir. Derlemeci işi gereği kalabalık grupların bir arada olduğu toplantılara katılmak zorunda olacaktır. İşte bu toplantılarda yapacağı konuşmalarla oradaki halkın gönlünü kazanabilmelidir. Bunun içinde bölge halkının dil özelliklerini tanıyabilmeli aynı şekilde konuşamasa bile onların dediklerini rahatlıkla anlayabilecek kapasitede olmalıdır.
9-Derlemecide olması gereken en önemli özelliklerden bir tanesi de dürüstlüktür. Derleyici elde ettiği bilgileri olduğu gibi kaydetmeli, tahminde bulunmamalı ve araştırmasını tamamlamadan kendi yorumunu katmamalıdır. Tenkit ve değerlendirmeden kaçınmalıdır. Bu aynı zamanda bilimsel ahlakında kuralıdır.
10-Derlemeci gittiği bölgenin kıyafet geleneğine ters düşmemelidir. bölgedeki kıyafet anlayışına uygun hareket etmelidir Örneğin geleneksel kıyafetleri içinde düğün yapılan bir alana son derece modern kıyafetlerle gitmek, orada bulunan herkesin dikkatini çekecektir. Böyle bir davranış şekli, dikkat çekmeden çalışmasını yapmak isteyen bir derlemeci için uygun değildir. Gerekirse bölgede kullanılan kıyafetleri giymek daha samimi bir ortam oluşmasını sağlayacaktır. Derleme yapan kişi kıyafetiyle de kaynak kişilerde güven uyandırmalıdır.
11-Derlemeci kıyafet konusunda olduğu gibi bölgenin yemek alışkanlıklarına da uyum göstermelidir. Hem yemek seçimi hem de yeme alışkanlıkları bakımından derlemeci her türlü ortama kendini hazırlamalıdır. Örneğin davet edileceği bir yerde sevmediği bir yemek çeşidi ile veya hep birlikte aynı tabaktan yeme gibi bir gelenekle karşılaşabilir. bu konuda göstereceği olumsuz bir davranış kişilerle kuracağı ilişkileri olumsuz yönde etkileyebilir.
12-Derlemeci edindiği bilgileri insanlık ile paylaşan kişidir. Aksi taktirde birer kolleksiyoner olmaktan öteye gidilemez.
DERLEMECİNİN BİLGİSİ
13-İdeal bir derlemeci derleyeceği konu hakkında yeterli bilgiye sahip olmalıdır. Mükemmel bir malzeme donatımı aynı derecede eksiksiz olan bir zihinsel donatımla birlikte bulunmazsa yetersiz kalır. Derlemeci halk oyunlarının adetlerle olan bağlantısını ancak folklor üzerine genel bilgisiyle en ince ayrıntılarına kadar belirleyebilir. Çalıştığı bölgenin yaşamındaki karışıklıkların oyunlar üzerindeki etkisini ortaya koyabilmesi için sosyoloji üzerinde de biraz hazırlık yapması gerekir. Tarih kültüründen yoksunsa, özellikle grupların bölgeye yerleşimleri ile ilgili olayları bilmiyorsa hiçbir genel sonuca ulaşamaz. Ön hazırlık sırasında çalışma yapacağı bölge ve burada ilişki kuracağı insanlar hakkında her yönden bilgi edinmelidir. Konu ile ilgili bulabildiği her kitabı okumalı, daha önce o bölgede varsa, yapılmış olan derlemeleri incelemeli, bölge insanlarının dili, dini ve gelenekleri ile ilgili edinebildiği en küçük bir bilgiyi dahi değerlendirmelidir. Elde ettiği bu bilgilere dayanarak da derlemede kullanacağı metot ya da metotları seçmelidir.
14-Derlemeci konusu üzerinde kullanabileceği bütün metotları iyi bilmelidir. Ayrıca karşılaşabileceği özel durumlara göre de kendi metodunu kendisi yaratabilme özelliğine sahip olmalıdır.
15-Derlemeci edindiği bilgilere ve tecrübelerine dayanarak seçtiği metot ya da metotların yanı sıra, kullanacağı malzemelerini de son derece iyi tanımalıdır. Kullanacağı malzemelerin ufak tefek bakım ve onarım işlerinden de anlamalıdır. Teknik malzemeleri kullanmadaki ustalık sahaya gitmeden önce test edilmelidir, aksi taktirde orada karşılaşılacak güçlükleri çözümlemek zor olabilir. Örneğin daha önce hiç kullanılmamış bir kamera, fotoğraf makinesi veya bunlara ait teknik parçalar ilk kez alanda denenmemelidir. Aksi taktirde elde edildiği düşünülen bilgilerin hiç biri sağlanamamış olabilir.
16-Folklor süreçlerinin özünü ve anlamını öğrenmek isteyen bir derlemecinin onların arkasındaki insanı bilmesi zorunludur. Bu nedenle çalışma yapacağı alana gelince yapacağı ilk şey oradaki kişilerle en kısa süre içinde iyi ilişkiler kurmaya çalışmaktır. İyi ilişkiler kurmak ve bu ilişkileri bozulmadan sürdürmek, amacına daha kısa sürede ulaşmasını sağlayacaktır.
17-Derlemeci araştırma konusunun dışındaki konularda da biraz bilgi sahibi olmalıdır. Güncel konularda da söz söyleyebilmelidir. Mahalli konuşmalara, adet ve geleneklere yakın ve bilgili olmalıdır. Katılacağı ortamlarda aktif olmalıdır.
18-Derleyici kaynak kişilerden fazla bilgiye sahip olduğu inancıyla hareket etmemelidir. Fakat hiçbir şey bilmiyor görüntüsü de vermemelidir. Bu iki durumun dengesini çok iyi ayarlamak gerekecektir. Halk oyunlarını çok iyi biliyor görüntüsü verilirse kaynak kişi kendisini yetersiz hissedebilir, utanıp sıkılır ve bildiklerini ortaya koyamaz bu da çalışmanın başarısını olumsuz etkiler. Oyundan hiç anlamıyor görüntüsünü vermek ise kaynak kişilerin güvenini kazanamamaya sebebiyet verebilir
19-Derleyici araştırması hakkında kesin hükümlü olmamalıdır. Derlemesini yaparken iyi, kötü, doğru ya da yanlış saptamalarında bulunamaz. Sahada elde ettiği verileri, gerekli incelemeleri yapmadan kesin bir yargıya bağlamamalıdır. Araştırmanın kesin sonucu, derlenen malzeme değerlendirildikten sonra ortaya konmalıdır.
DERLEMECİNİN SAĞLIK DURUMU
20-Derlemeci fiziksel yönden son derece sağlıklı olmalıdır. Derlemecinin fiziksel açıdan sağlıklı olması gideceği bölgenin iklim şartlarına ve yaşam koşullarına uyabilmesi açısından çok önemlidir. Bölgedeki ısı ve nem farklılıkları, yaşam şartlarının ağır oluşu fiziksel olarak zayıf bir derlemecinin çalışma yapmasına olanak sağlamaz,aksine Çalışmasının başarısını olumsuz yönde etkiler. Örneğin Macar halk müziği derlemecisi Bela Bartok bir yazısında Türkiyede yaptığı Halk müziği derlemelerini anlatırken, Adanada yaptığı ilk derlemelerde hastalığı sebebiyle derleme ilkelerine pek uygun olmayan bir yola başvurduklarını ve köyleri gezmek yerine sabit bir yerde konaklayarak köylerden çağırttıkları türkücülerle derleme yaptıklarını yazmış bunun içinde kendisini eleştirerek bunun bir hata olduğunu belirtmiştir. Aynı şekilde doğal ortamında oyunları tespit etmek isteyen bir derlemeci açık havada çalışmanın getirebileceği her türlü fiziksel koşulu karşılayabilecek güçte olmalıdır.
21-Derlemeci ruhsal yönden güçlü bir kişiliğe sahip olmalıdır. Derlemeci kuracağı ilişkilerin getireceği kişisel rahatsızlıkları da göz önüne almalıdır. Sürekli başkaları ile ilgilenmenin, göz önünde olmanın, rol yapmanın ve rolün gerektirdiği biçimde yaşamanın, kendine özgü davranamamanın, kötü olaylardan sürekli kaçmaya çalışmanın, elde olmadan böyle olaylar çıktığında onlarla ilgilenmek zorunda olmanın ve bu gibi olayların baskısı altında yaşamaya çalışmanın ve doğal davranamamanın sonucu kişide sinirlilik, gerginlik ve bıkkınlık hissi uyandırabilir. Bu yüzden derlemeci psikolojik açıdan güçlü bir yapıya sahip olmalıdır.
SONUÇ
Sonuç olarak ideal bir halk oyunları derlemecisinin, derlemelerinde, icra edilen oyunlar üzerinde en ince detayları kavrayabilmesi, oyun ve müzik arasındaki ilişkileri kesin olarak tanımlayabilmesi için halk oyunları ile sadece ilgilenmiş olması yetmez, konu hakkında teorik veya pratik detaylı çalışmalar yapmış olmalıdır. Her şeyden daha önemlisi kuvvetli bir oyun kabiliyeti olan oyuncu, duyarlı bir kulağı olan müzisyen ve iyi bir gözlemci olmalıdır. Bütün bu özelliklere sahip olan derlemeci, Mustafa Kemal ATATÜRKÜN söylediği gibi inceleme ve araştırmalarımıza zemin olarak çoğu kez kendi yurdumuzu, kendi tarihimizi, kendi geleneklerimizi, kendi özelliklerimizi ve gereksinmelerimizi almalıyız . sözündeki bu gerçekleri kendisine amaç edinmelidir.
Metot, başarılı bir derleme yapabilmenin şartlarından sadece birisidir. Metottan daha önemli olan şey derlemecinin kişiliğidir. Onun bu işe olan eğilimi, merakı ve karakteri yapacağı işin başarısı ile doğru orantılıdır. Bu etkenler yeteri kadar uygun değilse sadece varolan metot ve teknikleri kullanarak başarılı bir derleme yapmak mümkün değildir.
Halk oyunları derlemesi yapmak isteyen bir derlemecinin bu amacını gerçekleştirmesi için, halk oyunlarının icra edildiği alanlar göz önüne alındığında, önünde var olan birkaç sayıda seçenek mevcuttur.
1. Sahada doğal ortamında düğün, sünnet ve belli amaçlarla düzenlenen eğlenceler
2. Planlanmış, bir amaca yönelik gösteri, festival ve benzeri faaliyetler
3. Yarışmalar.
Bunlardan en önemlisi çok titiz bir çalışma gerektiren saha derlemesidir. Saha derlemesi; bir derleyicinin evinden veya memleketinden uzakta, kaynak kişiler arasında yaşamak suretiyle belli bir süre devam eden bir çalışma şeklidir. Bu nedenle karşılaşılabilecek her türlü ortama ayak uydurmak derleme yapacak kişinin şahsi özellikleriyle doğrudan ilgilidir.
Sahada folklor derleme metotları yazarı Dr. Goldsteine göre herkes bir miktar derlemede bulunabilir; ama herkes sahada derleme yapamaz. Bu sözden de yola çıkarak biz, bu bildirimizde iyi bir derlemecide olması gereken özellikleri tek tek sıralayarak derlemecinin derlemedeki rolünü ve önemini ortaya koymaya çalışacağız. Bu güne kadar halk oyunları derlemelerinde edinilen tecrübeler de bu çalışmanın kaynağını oluşturacaktır.
Bir milletin en önemli değerlerinin başında kültür varlıkları gelir, özellikle halk kültürüne ait değerler dinamik yapısıyla insanlığımıza orijinal karakter kazandırır. Halk kültürümüzün kendisi demek olan folklorumuz bütün konuları ile bu bakımdan önemlidir. Çok zengin kaynaklara sahip olan halk oyunlarımız da gerek ülkemizde gerekse uluslararası alanda sanat ve bilim çevrelerinde büyük ilgi görmektedir. Halk oyunlarının sağlıklı bir şekilde araştırılması, incelenmesi, değerlendirilmesi, bilim ve sanatın emrine sunulması için bu işleri yapacak olan kadroların gerekli eğitim ve tecrübeden geçerek derlemeciliği bir meslek olarak görmesi zorunludur.
Arşivciler, kütüphane araştırmacıları,ve incelemeciler folklor biliminin genişlemesine önemli katkılarda bulunmuşlardır. Fakat folklorun her alanında olduğu gibi halk oyunları alanında da en önemli katkıyı halk kültürü malzemesini ve verilerini toplayan derleyiciler yapmışlardır. Folkloru ve dolayısıyla halk oyunlarını meslek edinmiş yalnız bununla uğraşan kişilerin sayısı arttıkça, halk oyunları malzemelerini derlemek ve onlar üzerinde incelemeler yapmak bu alanlarda en doğru ve en sağlıklı bilginin elde edilmesini sağlayacaktır. Özellikle halk oyunlarının sahnelenmesinin günümüzde geldiği boyut, kaynak malzemenin önemini arttırmıştır. Günümüzde genel olarak folklorcu hem bir derleyici, hem bir kütüphane araştırıcısı, hem bir incelemeci, hem de bir uygulayıcıdır. Derlemeciler kendi tecrübeleri ile araştırmalarını topladıkça hata yapma olasılığı düşmektedir. Eğer çağdaş folklor bilimi çalışmalarının amacı, bir bilimsel disiplin oluşturmaksa bunu gerçekleştirirken her adımda bilimsel bir davranış içinde olmak gerekir. Bu bilimsel davranışı gösterecek olan kişi de derlemecinin kendisidir.
Folklorcu sadece derlemiş olmak için derlemeye girişemez. Derlemecilik hafta sonlarında ya da tatillerde hoşça vakit geçirten bir tecrübe olmaktan öte bir iş olmalıdır. Belli hedefleri olmadan başlatılmış bir derlemecilik sıradan, düzensiz, baştan savma, zaman, para ve enerjiyi boşa harcayan bir iş olacaktır.
DERLEMECİNİN KİŞİLİĞİ
1-İyi bir derlemecide olması gereken ilk özellik yaptığı işi sevmek ve araştırmanın her safhasında aynı ciddiyet ve kararlılıkla çalışılması gerektiğini bilmektir.
2-Bilimsel folklor araştırmasının ilk safhasında derleyici en küçük bir ayrıntıyı dahi, gözden geçirmesi gerektiğinin bilincine sahip olmalıdır. alan çalışmasının temeli, birtakım sorun veya sorunların derleyici tarafından dikkatli ve açık bir şekilde ortaya konması ve çözümü için yapılması gerekenlerin hemen yapılmasıdır. Bu safhada genel folklor teorisi ve halk oyunları üzerine bilgisi, derleyiciye hangi sorunların çözüm gerektirdiğini gösterecek ve alan çalışmasının ne şekilde yürütüleceğini belirleyecektir. Derleyici alana gittikten sonra ön hazırlık sırasında gözden geçirilmiş olması gereken bir çok ayrıntı ve sorunla baş etmek için geç kalmış sayılabilir bu nedenle Problemler ortaya konduktan sonra derleyici, alan çalışmasının yapılacağı yere,çalışma için gerekli zamana, derlenecek malzeme ve verilerin çeşitlerine, ilgili malzeme ve verilerin toplanması için uygulanacak teknik ve yöntemlere ve kendisinin gereken çalışmayı yürütecek yetenekte olup olmadığına karar vermek için durumu incelemelidir. Sorunun ortaya konması ve önceden üzerinde düşünülmesi, kişi kendi değerlendirmesini yapsa bile, saha derlemesinin başarısı için bir garanti değildir, ancak hata yapma olasılığını en aza indirecektir.
3-Başarılı derleyicilikte en önemli unsur, derleyicilerin kaynak kişileri, yaşantılarının bir parçası olmuş folklor malzemelerini vermeye razı etme yeteneğidir. Derlemeci araştırmasında hangi metodu kullanırsa kullansın alanda çalışma metodolojisini mekanik olarak öğrenmekle projesinde başarıya ulaşacağını sanma yanılgısına düşmemelidir.
4-Derlemeci yeni durumlara ve alışkın olmadığı davranış biçimleri olan yeni insanlara uyabilme yeteneğine sahip olmalıdır. Çünkü yukarıda da belirtildiği gibi Saha derlemesi; bir derleyicinin evinden veya memleketinden uzakta, kaynak kişiler arasında yaşamak suretiyle belli bir süre devam eden bir çalışma şeklidir. Derlemeci yeni yerler görme ve yeni insanlarla tanışmayı gerektiren bu çalışma biçimini sevmeli ve her şartta seyahat etmeyi seviyor olmalıdır.
5-Derlemeci her zaman kıvrak zekalı olmalı ve olaylara göre karar verme yetisine sahip olmalıdır. Derleme yapılan yerde ilişki kurmanın kesin ve belli bir yöntemi yoktur. Çok değişik durumlar ile karşılaşılabilir. Kaynak kişi yada kişiler her zaman aynı tepkiyi vermezler, kimisi çok istekli kimisi de isteksiz olabilir. Kişisel etkenler bu ilişkilerin kurulmasında birinci derecede önemlidir. Akıllı, toplum ve kişilerle çabuk kaynaşabilen duyarlı bir kişi kendini amacına ulaştırabilecek ilişkileri kurma yollarını bulabilecektir. Derleyici topluluğa ayak bastığı andan itibaren, her hareketi ilişki kurma sürecinin bir parçasıdır. İlişkileri kurma biçimi, kendi kişiliği hakkındaki bilgisi ve kaynak kişilerin kişiliğine ulaşabilme yeteneğine bağlı olacaktır.
6-Derlemeci kişilik olarak güvenilir olmalıdır. Derleme yapılacak alanda başarılı olmanın şartlarından biri de kaynak kişilerle iyi ilişkiler kurmaktır. Kaynak kişi yada kişileri derlemecinin incelemelerine izin vermeye itecek şey, ikisi arasındaki gelişecek karşılıklı saygı ve güvendir. Alandaki başarı, her şeyden çok kaynak kişilerle derleyici arasındaki dostluk ve anlayışa bağlıdır. Derleyici olanakları elverdiğince toplumdaki faaliyetlerin bir çoğuna bir zorlama havası doğurmadan katılarak kaynak kişilerle tutarlı, düzeyli toplumsal bağlar kurarak onların güvenini kazanacak köklü ilişkiler kurma yolunda çalışmalıdır. Derlemecinin orada bulunduğu süre içinde etrafına karşı olan davranışları, konuşmaları, bir takım olaylarda verdiği tepkiler ve bu gibi benzeri durumlar onun kişiliğini ele verecek ve bölge insanının ona güvenip güvenmemesini sağlayacaktır. Güven sağladığı taktirde derlemesindeki başarı oranı artacaktır.
7-Derlemeci, toplumun üyeleri ile ilişki kumaya çalışırken kişisel meselelerde kaynak kişilerin özel yaşantılarına karışmamaya dikkat etmelidir. Ayrıca aralarında gerginlik olan grupların dışında kalmaya özen göstermelidir. Kaynak kişilerle çok fazla samimi olmak da çalışmanın başarısını olumsuz yönde etkileyebilir.
8-Derlemeci dili iyi kullanmalı ve konuşkan olmalıdır. Başarılı bir derlemenin şartlarından biri kaynak kişilerle iyi ilişkiler kurmaktır demiştik. İyi ilişkiler kurmanın yolu da dili iyi kullanarak akıcı ve dinlenebilir bir konuşma özelliğine sahip olmayı gerektirir. Derlemeci işi gereği kalabalık grupların bir arada olduğu toplantılara katılmak zorunda olacaktır. İşte bu toplantılarda yapacağı konuşmalarla oradaki halkın gönlünü kazanabilmelidir. Bunun içinde bölge halkının dil özelliklerini tanıyabilmeli aynı şekilde konuşamasa bile onların dediklerini rahatlıkla anlayabilecek kapasitede olmalıdır.
9-Derlemecide olması gereken en önemli özelliklerden bir tanesi de dürüstlüktür. Derleyici elde ettiği bilgileri olduğu gibi kaydetmeli, tahminde bulunmamalı ve araştırmasını tamamlamadan kendi yorumunu katmamalıdır. Tenkit ve değerlendirmeden kaçınmalıdır. Bu aynı zamanda bilimsel ahlakında kuralıdır.
10-Derlemeci gittiği bölgenin kıyafet geleneğine ters düşmemelidir. bölgedeki kıyafet anlayışına uygun hareket etmelidir Örneğin geleneksel kıyafetleri içinde düğün yapılan bir alana son derece modern kıyafetlerle gitmek, orada bulunan herkesin dikkatini çekecektir. Böyle bir davranış şekli, dikkat çekmeden çalışmasını yapmak isteyen bir derlemeci için uygun değildir. Gerekirse bölgede kullanılan kıyafetleri giymek daha samimi bir ortam oluşmasını sağlayacaktır. Derleme yapan kişi kıyafetiyle de kaynak kişilerde güven uyandırmalıdır.
11-Derlemeci kıyafet konusunda olduğu gibi bölgenin yemek alışkanlıklarına da uyum göstermelidir. Hem yemek seçimi hem de yeme alışkanlıkları bakımından derlemeci her türlü ortama kendini hazırlamalıdır. Örneğin davet edileceği bir yerde sevmediği bir yemek çeşidi ile veya hep birlikte aynı tabaktan yeme gibi bir gelenekle karşılaşabilir. bu konuda göstereceği olumsuz bir davranış kişilerle kuracağı ilişkileri olumsuz yönde etkileyebilir.
12-Derlemeci edindiği bilgileri insanlık ile paylaşan kişidir. Aksi taktirde birer kolleksiyoner olmaktan öteye gidilemez.
DERLEMECİNİN BİLGİSİ
13-İdeal bir derlemeci derleyeceği konu hakkında yeterli bilgiye sahip olmalıdır. Mükemmel bir malzeme donatımı aynı derecede eksiksiz olan bir zihinsel donatımla birlikte bulunmazsa yetersiz kalır. Derlemeci halk oyunlarının adetlerle olan bağlantısını ancak folklor üzerine genel bilgisiyle en ince ayrıntılarına kadar belirleyebilir. Çalıştığı bölgenin yaşamındaki karışıklıkların oyunlar üzerindeki etkisini ortaya koyabilmesi için sosyoloji üzerinde de biraz hazırlık yapması gerekir. Tarih kültüründen yoksunsa, özellikle grupların bölgeye yerleşimleri ile ilgili olayları bilmiyorsa hiçbir genel sonuca ulaşamaz. Ön hazırlık sırasında çalışma yapacağı bölge ve burada ilişki kuracağı insanlar hakkında her yönden bilgi edinmelidir. Konu ile ilgili bulabildiği her kitabı okumalı, daha önce o bölgede varsa, yapılmış olan derlemeleri incelemeli, bölge insanlarının dili, dini ve gelenekleri ile ilgili edinebildiği en küçük bir bilgiyi dahi değerlendirmelidir. Elde ettiği bu bilgilere dayanarak da derlemede kullanacağı metot ya da metotları seçmelidir.
14-Derlemeci konusu üzerinde kullanabileceği bütün metotları iyi bilmelidir. Ayrıca karşılaşabileceği özel durumlara göre de kendi metodunu kendisi yaratabilme özelliğine sahip olmalıdır.
15-Derlemeci edindiği bilgilere ve tecrübelerine dayanarak seçtiği metot ya da metotların yanı sıra, kullanacağı malzemelerini de son derece iyi tanımalıdır. Kullanacağı malzemelerin ufak tefek bakım ve onarım işlerinden de anlamalıdır. Teknik malzemeleri kullanmadaki ustalık sahaya gitmeden önce test edilmelidir, aksi taktirde orada karşılaşılacak güçlükleri çözümlemek zor olabilir. Örneğin daha önce hiç kullanılmamış bir kamera, fotoğraf makinesi veya bunlara ait teknik parçalar ilk kez alanda denenmemelidir. Aksi taktirde elde edildiği düşünülen bilgilerin hiç biri sağlanamamış olabilir.
16-Folklor süreçlerinin özünü ve anlamını öğrenmek isteyen bir derlemecinin onların arkasındaki insanı bilmesi zorunludur. Bu nedenle çalışma yapacağı alana gelince yapacağı ilk şey oradaki kişilerle en kısa süre içinde iyi ilişkiler kurmaya çalışmaktır. İyi ilişkiler kurmak ve bu ilişkileri bozulmadan sürdürmek, amacına daha kısa sürede ulaşmasını sağlayacaktır.
17-Derlemeci araştırma konusunun dışındaki konularda da biraz bilgi sahibi olmalıdır. Güncel konularda da söz söyleyebilmelidir. Mahalli konuşmalara, adet ve geleneklere yakın ve bilgili olmalıdır. Katılacağı ortamlarda aktif olmalıdır.
18-Derleyici kaynak kişilerden fazla bilgiye sahip olduğu inancıyla hareket etmemelidir. Fakat hiçbir şey bilmiyor görüntüsü de vermemelidir. Bu iki durumun dengesini çok iyi ayarlamak gerekecektir. Halk oyunlarını çok iyi biliyor görüntüsü verilirse kaynak kişi kendisini yetersiz hissedebilir, utanıp sıkılır ve bildiklerini ortaya koyamaz bu da çalışmanın başarısını olumsuz etkiler. Oyundan hiç anlamıyor görüntüsünü vermek ise kaynak kişilerin güvenini kazanamamaya sebebiyet verebilir
19-Derleyici araştırması hakkında kesin hükümlü olmamalıdır. Derlemesini yaparken iyi, kötü, doğru ya da yanlış saptamalarında bulunamaz. Sahada elde ettiği verileri, gerekli incelemeleri yapmadan kesin bir yargıya bağlamamalıdır. Araştırmanın kesin sonucu, derlenen malzeme değerlendirildikten sonra ortaya konmalıdır.
DERLEMECİNİN SAĞLIK DURUMU
20-Derlemeci fiziksel yönden son derece sağlıklı olmalıdır. Derlemecinin fiziksel açıdan sağlıklı olması gideceği bölgenin iklim şartlarına ve yaşam koşullarına uyabilmesi açısından çok önemlidir. Bölgedeki ısı ve nem farklılıkları, yaşam şartlarının ağır oluşu fiziksel olarak zayıf bir derlemecinin çalışma yapmasına olanak sağlamaz,aksine Çalışmasının başarısını olumsuz yönde etkiler. Örneğin Macar halk müziği derlemecisi Bela Bartok bir yazısında Türkiyede yaptığı Halk müziği derlemelerini anlatırken, Adanada yaptığı ilk derlemelerde hastalığı sebebiyle derleme ilkelerine pek uygun olmayan bir yola başvurduklarını ve köyleri gezmek yerine sabit bir yerde konaklayarak köylerden çağırttıkları türkücülerle derleme yaptıklarını yazmış bunun içinde kendisini eleştirerek bunun bir hata olduğunu belirtmiştir. Aynı şekilde doğal ortamında oyunları tespit etmek isteyen bir derlemeci açık havada çalışmanın getirebileceği her türlü fiziksel koşulu karşılayabilecek güçte olmalıdır.
21-Derlemeci ruhsal yönden güçlü bir kişiliğe sahip olmalıdır. Derlemeci kuracağı ilişkilerin getireceği kişisel rahatsızlıkları da göz önüne almalıdır. Sürekli başkaları ile ilgilenmenin, göz önünde olmanın, rol yapmanın ve rolün gerektirdiği biçimde yaşamanın, kendine özgü davranamamanın, kötü olaylardan sürekli kaçmaya çalışmanın, elde olmadan böyle olaylar çıktığında onlarla ilgilenmek zorunda olmanın ve bu gibi olayların baskısı altında yaşamaya çalışmanın ve doğal davranamamanın sonucu kişide sinirlilik, gerginlik ve bıkkınlık hissi uyandırabilir. Bu yüzden derlemeci psikolojik açıdan güçlü bir yapıya sahip olmalıdır.
SONUÇ
Sonuç olarak ideal bir halk oyunları derlemecisinin, derlemelerinde, icra edilen oyunlar üzerinde en ince detayları kavrayabilmesi, oyun ve müzik arasındaki ilişkileri kesin olarak tanımlayabilmesi için halk oyunları ile sadece ilgilenmiş olması yetmez, konu hakkında teorik veya pratik detaylı çalışmalar yapmış olmalıdır. Her şeyden daha önemlisi kuvvetli bir oyun kabiliyeti olan oyuncu, duyarlı bir kulağı olan müzisyen ve iyi bir gözlemci olmalıdır. Bütün bu özelliklere sahip olan derlemeci, Mustafa Kemal ATATÜRKÜN söylediği gibi inceleme ve araştırmalarımıza zemin olarak çoğu kez kendi yurdumuzu, kendi tarihimizi, kendi geleneklerimizi, kendi özelliklerimizi ve gereksinmelerimizi almalıyız . sözündeki bu gerçekleri kendisine amaç edinmelidir.
