Kuşlar, karla kaplı binaların üzerinde düzensiz bir şekilde uçtu. Köpekler yüksek sesle uludu. Ardından, Türkiye ve Suriye'de meydana gelen yıkıcı bir deprem binaları yerle bir etti. Sosyal medya kullanıcıları, 7.8 büyüklüğündeki büyük deprem ve önemli artçı sarsıntıların hemen öncesinde hayvanların tuhaf davranışlar sergilediğini iddia etti. Bu iddiayı doğrulamak zor olsa da hayvanların güçlü depremleri insanlardan önce algılayabildiği fikri eski zamanlardan beri teorileştirilir.
Bu görüşü destekleyen bilimsel araştırmalar var. Bilim insanlarına göre, tıpkı sismolojik makinelerin insan vücudunun algılayamadığı sarsıntıları algılayabilmesi gibi, hayvanlar da Dünya'da dolaşan küçük ön sarsıntıları daha güçlü deprem dalgaları gelmeden saniyeler önce algılamak için daha donanımlıdır. Bazı araştırmacılar, hayvanların ön şoklardan önce onları hissedebileceklerini söylüyor.
US Geological Survey'e göre (1), bir depremden önceki saniyelerdeki anormal hayvan davranışı, iki sismik dalga biçimi arasındaki farkla açıklanıyor. Birincil veya P dalgaları, merkez üssünden saniyede birkaç mil hızla hareket eden bir depremden yayılan ilk dalgalardır. USGS, bunların hayvanlar için daha belirgin olduğunu söylüyor. P dalgalarını, zemini yuvarlanma hareketiyle sallayan daha güçlü ikincil veya S dalgaları takip eder.
USGS kılavuzu, "Deprem kaynağından en hızlı şekilde yayılan ve daha büyük S dalgasından önce gelen daha küçük P dalgasını çok az insan fark eder" diyor. "Fakat duyuları daha keskin olan birçok hayvan, S dalgası gelmeden saniyeler önce P dalgasını hissedebiliyor."
Sismoloji makineleri tarafından tespit edilen ve analiz edilen ilk sarsıntılar, genellikle bir dakikadan daha kısa süren depremler erken uyarı sistemleri tarafından da kullanılır.
Bir araştırmacı, hayvanların depremleri ön sarsıntılarından önce bile hissedebileceklerini söylüyor. Max Planck Hayvan Davranışları Enstitüsü direktörü Martin Wikelski "Hayvanların gerçekten depremlerin habercilerini hissettiklerine dair çok iyi göstergelerimiz var” diyor.
2020'de yayınlanan araştırmada (2) Wikelski ve arkadaşları, birkaç ay boyunca hareketlerini gözlemlemek için bir İtalyan çiftliğindeki ineklere, köpeklere ve koyunlara elektronik etiketler taktı. Yakınlarda tespit edilen sekiz büyük depremden yedisinden önce, hayvanlar alışılmadık bir şekilde 45 dakikadan fazla, "süper aktif" haldeydiler (sürekli hareket hali). Wikelski'nin "temelde hayvanlar için küçük cep telefonları" olarak tanımladığı cihazlarla yürütülen araştırma, hayvanların depremleri potansiyel olarak insanlardan 12 saatten daha uzun bir süre, yani bir ön sarsıntıdan çok önce tespit edebileceğini öne sürdü.
Hayvanların olağandışı tepki vermesinin nedenleri henüz net değil, "Bize bir şeyler söyleyebileceklerine dair işaretler var. Bunu nasıl yapıyorlar, henüz bilmiyoruz” dedi. Tehlikeyi sezme yeteneklerinin, birbirleriyle iletişim kurma yetenekleriyle ilgili olabileceğine inanıyor.
Wikelski hayvanların merkez üssünden 12 mil uzaktaki depremleri önceden tespit etmiş olabileceğini söyledi. Çiftlik hayvanlarının yer altı basıncıyla havaya salınan demir seviyelerine mi tepki gösteriyorlar sorusun araştırmalı planlıyor. Wikelski, "Bu hayvanların kavradığı başka faktörler de var - ama bu hala bir kara kutu" dedi.
Bununla birlikte, depremlerden önce kaydedilen 700 anormal hayvan davranışı iddiasına araştıranlara daha fazla kanıt gerekiyordu. Araştırmacılar, hayvanların sismik makinelerden önce depremleri tespit etme yeteneğine sahip olup olamayacakları sorusuna odaklandı (3). Tuhaf davranan hayvanların birçok tarihi örneği, daha büyük deprem dalgalarından saniyeler önce yayılan sismik ön şoklarla açıklanabilir. Ayrıca, mevcut kanıtların çoğu güvenilir olamayacak kadar anekdot niteliğindeydi.
Tarihten ve günümüzden başka önemli örnekler de var. Romalı yazar Aelian'a atfedilen en eski anekdot anlatımlarından biri, MÖ 373'te bir depremle yerle bir edilmeden ve bir tsunami tarafından yok edilmeden önce farelerin, yılanların, kırkayakların ve böceklerin Helike şehrinden nasıl kaçtıklarını ayrıntılarıyla anlatıyor. (4
Bu görüşü destekleyen bilimsel araştırmalar var. Bilim insanlarına göre, tıpkı sismolojik makinelerin insan vücudunun algılayamadığı sarsıntıları algılayabilmesi gibi, hayvanlar da Dünya'da dolaşan küçük ön sarsıntıları daha güçlü deprem dalgaları gelmeden saniyeler önce algılamak için daha donanımlıdır. Bazı araştırmacılar, hayvanların ön şoklardan önce onları hissedebileceklerini söylüyor.
US Geological Survey'e göre (1), bir depremden önceki saniyelerdeki anormal hayvan davranışı, iki sismik dalga biçimi arasındaki farkla açıklanıyor. Birincil veya P dalgaları, merkez üssünden saniyede birkaç mil hızla hareket eden bir depremden yayılan ilk dalgalardır. USGS, bunların hayvanlar için daha belirgin olduğunu söylüyor. P dalgalarını, zemini yuvarlanma hareketiyle sallayan daha güçlü ikincil veya S dalgaları takip eder.
USGS kılavuzu, "Deprem kaynağından en hızlı şekilde yayılan ve daha büyük S dalgasından önce gelen daha küçük P dalgasını çok az insan fark eder" diyor. "Fakat duyuları daha keskin olan birçok hayvan, S dalgası gelmeden saniyeler önce P dalgasını hissedebiliyor."
Sismoloji makineleri tarafından tespit edilen ve analiz edilen ilk sarsıntılar, genellikle bir dakikadan daha kısa süren depremler erken uyarı sistemleri tarafından da kullanılır.
Peki hayvanlar depremleri modern makinelerden daha erken ve daha iyi hissedebilir mi? Binlerce yıldır insanlar, depremleri dakikalar veya saatler önce tespit eden hayvanları anekdot olarak gözlemlese de, bilimin bunları doğrulaması daha zor.
12 saat önce verdikleri belirti
Bir araştırmacı, hayvanların depremleri ön sarsıntılarından önce bile hissedebileceklerini söylüyor. Max Planck Hayvan Davranışları Enstitüsü direktörü Martin Wikelski "Hayvanların gerçekten depremlerin habercilerini hissettiklerine dair çok iyi göstergelerimiz var” diyor.
2020'de yayınlanan araştırmada (2) Wikelski ve arkadaşları, birkaç ay boyunca hareketlerini gözlemlemek için bir İtalyan çiftliğindeki ineklere, köpeklere ve koyunlara elektronik etiketler taktı. Yakınlarda tespit edilen sekiz büyük depremden yedisinden önce, hayvanlar alışılmadık bir şekilde 45 dakikadan fazla, "süper aktif" haldeydiler (sürekli hareket hali). Wikelski'nin "temelde hayvanlar için küçük cep telefonları" olarak tanımladığı cihazlarla yürütülen araştırma, hayvanların depremleri potansiyel olarak insanlardan 12 saatten daha uzun bir süre, yani bir ön sarsıntıdan çok önce tespit edebileceğini öne sürdü.
"İnekler başlangıçta dondu”
Hayvanların olağandışı tepki vermesinin nedenleri henüz net değil, "Bize bir şeyler söyleyebileceklerine dair işaretler var. Bunu nasıl yapıyorlar, henüz bilmiyoruz” dedi. Tehlikeyi sezme yeteneklerinin, birbirleriyle iletişim kurma yetenekleriyle ilgili olabileceğine inanıyor.
"İnekler başlangıçta dondu - hiç hareket etmediler. Ve sonra bu, köpekler gerçekten sinirlendi ve havlayarak çıldırmaya başladılar. Ve sonra koyun çıldırdı. Ve bu da inekleri gerçekten çıldırtmaya başladı.”
Wikelski hayvanların merkez üssünden 12 mil uzaktaki depremleri önceden tespit etmiş olabileceğini söyledi. Çiftlik hayvanlarının yer altı basıncıyla havaya salınan demir seviyelerine mi tepki gösteriyorlar sorusun araştırmalı planlıyor. Wikelski, "Bu hayvanların kavradığı başka faktörler de var - ama bu hala bir kara kutu" dedi.
700 anormal davranış mı?
Bununla birlikte, depremlerden önce kaydedilen 700 anormal hayvan davranışı iddiasına araştıranlara daha fazla kanıt gerekiyordu. Araştırmacılar, hayvanların sismik makinelerden önce depremleri tespit etme yeteneğine sahip olup olamayacakları sorusuna odaklandı (3). Tuhaf davranan hayvanların birçok tarihi örneği, daha büyük deprem dalgalarından saniyeler önce yayılan sismik ön şoklarla açıklanabilir. Ayrıca, mevcut kanıtların çoğu güvenilir olamayacak kadar anekdot niteliğindeydi.
Tarihten ve günümüzden başka önemli örnekler de var. Romalı yazar Aelian'a atfedilen en eski anekdot anlatımlarından biri, MÖ 373'te bir depremle yerle bir edilmeden ve bir tsunami tarafından yok edilmeden önce farelerin, yılanların, kırkayakların ve böceklerin Helike şehrinden nasıl kaçtıklarını ayrıntılarıyla anlatıyor. (4
