İbadetleri teknolojiden yararlanarak yapmak isteyenler, mezar ziyaretini, kurban kesimini hatta nikâhını bile internetten ya da telefonla yapmak istiyor...
Esra KESKİN'in röportajı
Bu teknolojik taleplerin caiz olup olmaması konusu ise birçok ilahiyatçıyı zorluyor. Peki, bu konularda ilahiyatçılar Hayrettin Karaman, Mustafa Karataş ve Nihat Hatipoğlu ne diyor?
Teknoloji geliştikçe yeni yeni âdetler çıkıyor ortaya. Yeni nesil işin kolayını bulmuş, oturuyor bilgisayarının başına, bir yandan ölen akrabasının mezarına sanal ziyaret gerçekleştiriyor, diğer yandan ruhuna Fatiha gönderiyor.
Artık insanlar başı ağrıyınca da yatağına uzanmıyor, msn'de ninesine, dedesine bağlanıyor, okutuyor kendini. Bir de güzel rahatlıyor. Günümüzde internetten kendini okutanların da, mezarlara sanal ziyaret gerçekleştirenlerin de, cep telefonundan eş boşayanların da ardı arkası kesilmiyor.
Hatta "Google Earth'ten Kâbe'nin etrafında dolaşabiliyoruz. Kâbe'yi sanal tavaf etsek hacı olur muyuz acaba?" diye soranlar bile var. Bu yeni neslin 'sanal hacı'larının merak ettiği sorular, hocaları fena halde zorluyor. Nerede o eskilerin sorduğu, "Dişime dolgu yaptırsam, abdestim kabul olur mu?", "İğne yaptırmak orucu bozar mı?" gibi imamların ezberden cevap verebildiği sorular, ah ahh! Her hoca da cevap vermiyor teknolojik sorulara.
Sizin yerinize biz soralım dedik, "Bu soruların tamamına yakını uzmanların ortak bir çalışma ve tartışma sonunda cevaplayabilecekleri konular. Bir çırpıda cevap veremeyiz." yanıtını aldık. Neyse ki İslam Hukuku Profesörü Hayrettin Karaman, İlahiyatçı Doç. Dr. Mustafa Karataş ve Doç. Dr. Nihat Hatipoğlu bu konular üzerinde düşünmüş ve sorularımızı cevapladılar. İşte teknoloji neslinin merak ettiği; iPhone'lu, cd'li, mp3'lü, 3G'li teknolojik sorular ve teknolojik fetvalar...
Teknoloji gelişti, fetvaların seyri değişti
Komşunun internetini, izni olmadan kullanmak kul hakkına girer mi?
Hayrettin Karaman: Komşunun izni olsa bile servis sağlayıcının izni olmadığından caiz değildir.
Mustafa Karataş: İzin almadan başkasının ağı üzerinden internete bağlanmak doğru olmaz. Ağ sahibinin kotası sınırsız olsa bile izin alarak kullanmak gerekir. İnternet hizmeti veren kuruluşun da böyle bir kullanıma rızasının olması gerekir. Dolayısıyla izinsiz kullanmak kul hakkına girer.
Nihat Hatipoğlu: Başkasının internetini kullanmak iki yönden sakıncalı. Birincisi, hizmeti sağlayan firmanın bu duruma izin vermemesi, diğeri internet kullanıcısının haberinin olmaması. Kullanıcının izni olsa bile, firma emeğinin karşılığını alabilmeli ki o hizmeti yaygınlaştırabilsin.
İnternetten film veya mp3 indirmek doğru mudur?
H.K.: İndirme ve kullanma, bunları internete koyanların izinlerine veya beyanlarına bağlıdır.
M.K.: Telif hakkı kutsaldır. İzin verilmiyorsa kul hakkına girer. Eser sahibinin önemli ve bilinmesi gereken bilgileri gizlemesi de ayrıca günahtır.
N.H.: Hem yasal değil hem de ortada emek ve harcama var. Sanatçı ve internet sitesi sahibi yetki verirse indirilebilir. Fakat farz olan bir ibadeti yapacak kadarını indirmek caiz olabilir.
Birçok insan, akrabaları uzakta olduğundan mezar ziyaretlerini internet siteleri üzerinden yapıyor. Mezarları sanal ziyaret, gerçek ziyaret yerine geçer mi?
H. K.: Mezarda yatana dua nereden yapılırsa yapılsın sonucu aynı olur. Mezar ziyaretinin, ziyaretçiye faydası (ibret, hatırlama vs. ise) bir ölçüde sanal ziyaret ile de gerçekleşir.
M. K.: Mezar ziyareti yapılmış sayılmaz fakat ölmüş insanların ardından hayır hasenat yapıp onlara dua etmek uzaktan yapılsa bile faydalıdır.
N.H.: İnternetten ziyaret, kişiye psikolojik ve ruhsal rahatlama getirir, haz verir. Gerçek ziyaret olmasa da duanın merhuma ulaşması için mekan birliği şartı yoktur.
İnternette mezarı görerek okunan Fatiha, dua vs. merhumun ruhuna gider mi?
H. K.: Duaların merhuma faydası olma ihtimali bakımından nerede okunduğu önemli değildir.
M. K.: Sanal ortamda mezarı görerek Fatiha veya dua okumak uzaktan okumak gibidir. Görüntü veya yazı, kişiyi hatırlamanızı sağlayabilir.
N.H.: Sanal alemde mezar görülse de, görülmese de okunan dua merhumun ruhuna gider.
Msn üzerinden annesine, babaannesine kendini okutanları duyuyoruz. Msn'den nazar duası okunur mu?
N.H.: Nazar duası uzaktan da okunur. İlla ki okuyan kişinin yanında olma şartı yoktur.
Hürriyet gazetesi eski genel yayın yönetmeni Ertuğrul Özkök, Çetin Emeç'i anma töreninde, hoca gelmeyince mezar başındakilere iPhone'undan Fatiha dinletmişti. Elektronik cihazlardan okunan Fatiha'nın hükmü nedir?
H. K.: Fatiha'yı herhangi bir şekilde dinlemenin faydası öncelikle dinleyene aittir. Bu tarz bir okuma veya dinleme, ölmüş biri için dua veya ibadet niyetiyle yapılırsa faydası olabilir.
M.K.: Mezar başında Kur'an açıp dinletmek, dinleme sevabına vesile olsa da, mezara veya tabuta böyle bir Kur'an dinletisi bid'at olur. Kişinin kendisi okuması esastır. Okuyacak hiçbir şahıs bulunamadığı takdirde böyle bir yola tevessül edilebilir.
N.H.: Bir mezar ziyaretine gitmişsek, bence yanlış bile okunsa, insanların okuması daha güzel olur. Cihazdan dinleniyorsa, dinleyenler tekrar ederse daha iyi olur. Ama mezar başında o şekilde yapılan dua da mutlaka makbul bir dua olur.
Televizyonda veya bilgisayarda okunan Kur'an'ı dinlemek farz mıdır? Bu şekilde Kur'an dinlerken başka bir işle meşgul olmanın (yemek yapmak, bulaşık yıkamak vs.) sakıncası var mıdır?
H.K.: Televizyonda veya radyoda Kur'an okunurken 'hem dinlemek hem de uygun bir işle meşgul olmak' caizdir. Kur'an okunurken, dinleyecek başka kimse yoksa dinlemek farz olur. (Meşru mazereti olmayana farz olur.)
N.H.: "Kuran okunurken, susun ve dinleyiniz" şeklinde bir ayet vardır. Dinlemek gerekir. Bilgisayardan, televizyondan, kulaklıktan dinlerken düzgün bir işle uğraşmanın sakıncası yoktur. Hem bu, tefekküre davettir.
Birçok İslam ülkesinde cep telefonundan eş boşamak gündeme gelmişti. Bu yolla eş boşamak dinen geçerli sayılır mı?
H.K.: Boşama niyet ve iradesiyle uygun cümle kullanıldığı zaman, boşama gerçekleşir. İrade beyanı herhangi bir yolla karşı tarafa iletilebilir.
M.K.: Telefonda boşama geçerlidir. Ancak kanunen geçerli olmayan boşamalarda telefonla veya telefonsuz hüküm açısından problemler var. Bu konular geniş ele alınmalıdır.
N.H.: Sünni boşama; telefonla, internetle, sms ile yapılabilir. Fıkıhen geçerlidir. Önemli olan kişinin kendi iradesi ile yapacağı beyandır. Eşi okusun, duysun diye gönderiyorsa ya da arıyorsa geçerlidir.
Telefonla vekâlet verilerek veya çiftler ayrı ülkelerde olduğunda 3G teknolojisi ile imam nikâhı kıyılabilir mi?
H.K: Telefonla vekâlet, caizdir.
M.K.: Vekâlet yolu ile de 3G sistemiylede kıyılabilir.
N.H.: 3G ile aldatılmaya müsait bir ortam oluşabilir. Bilemediğiniz bir durum söz konusu olabilir. Karşı tarafa zorla evet dedirtiliyor olabilir. Ya da evli olabilir. Bilemezsiniz. O yüzden doğru değildir.
Derneklere verilen kurbanlarda vekâlet verme durumu söz konusu olmuyor. Bu kurban kabul olur mu?
H.K.: Telefonla vekâlet verilebilir. Verilmezse bu kurban, kesen kişiye ait olur.
M.K.: Kurban için para göndermek, imza atmak vs. bir bakıma vekâlet vermektir. Telefonda söylemek de geçerlidir. Ancak vekâlet yoluyla kurban kestirmek isteyenler güvendikleri kişilere vekâlet vermelidir.
N.H.: Asıl olan yüz yüze vekalet vermektir fakat günümüzde zaruret devreye giriyor. Gelenek haline geldiği için ve vekâlet dolaylı da olsa yerine getirildiği için dermeklere vermekte de sorun yoktur. Mail, sms, telefon, imza yolu ile vekalet verilebilir.
Cd'den veya televizyondan dinlenilerek Kur'an hatmi olur mu?
M.K.: Radyo, televizyon, teyp, cd, dvd gibi cihazlardan Kur'an-ı Kerim dinlenebilir. Hatim yapılabilir. Okunan Kur'an esnasında secde ayeti geçiyorsa secde yapmak da gerekir.
N.H.: Olur. Fakat dinleme, duyma, okuma sevabı ayrıdır. Okunurken tekrarlarsanız, okuma sevabı da alırsınız. Yalnız duyarsanız, duyma; yalnız dinlerseniz de dinleme sevabı alırsınız.
(Zaman)
Esra KESKİN'in röportajı
Bu teknolojik taleplerin caiz olup olmaması konusu ise birçok ilahiyatçıyı zorluyor. Peki, bu konularda ilahiyatçılar Hayrettin Karaman, Mustafa Karataş ve Nihat Hatipoğlu ne diyor?
Teknoloji geliştikçe yeni yeni âdetler çıkıyor ortaya. Yeni nesil işin kolayını bulmuş, oturuyor bilgisayarının başına, bir yandan ölen akrabasının mezarına sanal ziyaret gerçekleştiriyor, diğer yandan ruhuna Fatiha gönderiyor.
Artık insanlar başı ağrıyınca da yatağına uzanmıyor, msn'de ninesine, dedesine bağlanıyor, okutuyor kendini. Bir de güzel rahatlıyor. Günümüzde internetten kendini okutanların da, mezarlara sanal ziyaret gerçekleştirenlerin de, cep telefonundan eş boşayanların da ardı arkası kesilmiyor.
Hatta "Google Earth'ten Kâbe'nin etrafında dolaşabiliyoruz. Kâbe'yi sanal tavaf etsek hacı olur muyuz acaba?" diye soranlar bile var. Bu yeni neslin 'sanal hacı'larının merak ettiği sorular, hocaları fena halde zorluyor. Nerede o eskilerin sorduğu, "Dişime dolgu yaptırsam, abdestim kabul olur mu?", "İğne yaptırmak orucu bozar mı?" gibi imamların ezberden cevap verebildiği sorular, ah ahh! Her hoca da cevap vermiyor teknolojik sorulara.
Sizin yerinize biz soralım dedik, "Bu soruların tamamına yakını uzmanların ortak bir çalışma ve tartışma sonunda cevaplayabilecekleri konular. Bir çırpıda cevap veremeyiz." yanıtını aldık. Neyse ki İslam Hukuku Profesörü Hayrettin Karaman, İlahiyatçı Doç. Dr. Mustafa Karataş ve Doç. Dr. Nihat Hatipoğlu bu konular üzerinde düşünmüş ve sorularımızı cevapladılar. İşte teknoloji neslinin merak ettiği; iPhone'lu, cd'li, mp3'lü, 3G'li teknolojik sorular ve teknolojik fetvalar...
Teknoloji gelişti, fetvaların seyri değişti
Komşunun internetini, izni olmadan kullanmak kul hakkına girer mi?
Hayrettin Karaman: Komşunun izni olsa bile servis sağlayıcının izni olmadığından caiz değildir.
Mustafa Karataş: İzin almadan başkasının ağı üzerinden internete bağlanmak doğru olmaz. Ağ sahibinin kotası sınırsız olsa bile izin alarak kullanmak gerekir. İnternet hizmeti veren kuruluşun da böyle bir kullanıma rızasının olması gerekir. Dolayısıyla izinsiz kullanmak kul hakkına girer.
Nihat Hatipoğlu: Başkasının internetini kullanmak iki yönden sakıncalı. Birincisi, hizmeti sağlayan firmanın bu duruma izin vermemesi, diğeri internet kullanıcısının haberinin olmaması. Kullanıcının izni olsa bile, firma emeğinin karşılığını alabilmeli ki o hizmeti yaygınlaştırabilsin.
İnternetten film veya mp3 indirmek doğru mudur?
H.K.: İndirme ve kullanma, bunları internete koyanların izinlerine veya beyanlarına bağlıdır.
M.K.: Telif hakkı kutsaldır. İzin verilmiyorsa kul hakkına girer. Eser sahibinin önemli ve bilinmesi gereken bilgileri gizlemesi de ayrıca günahtır.
N.H.: Hem yasal değil hem de ortada emek ve harcama var. Sanatçı ve internet sitesi sahibi yetki verirse indirilebilir. Fakat farz olan bir ibadeti yapacak kadarını indirmek caiz olabilir.
Birçok insan, akrabaları uzakta olduğundan mezar ziyaretlerini internet siteleri üzerinden yapıyor. Mezarları sanal ziyaret, gerçek ziyaret yerine geçer mi?
H. K.: Mezarda yatana dua nereden yapılırsa yapılsın sonucu aynı olur. Mezar ziyaretinin, ziyaretçiye faydası (ibret, hatırlama vs. ise) bir ölçüde sanal ziyaret ile de gerçekleşir.
M. K.: Mezar ziyareti yapılmış sayılmaz fakat ölmüş insanların ardından hayır hasenat yapıp onlara dua etmek uzaktan yapılsa bile faydalıdır.
N.H.: İnternetten ziyaret, kişiye psikolojik ve ruhsal rahatlama getirir, haz verir. Gerçek ziyaret olmasa da duanın merhuma ulaşması için mekan birliği şartı yoktur.
İnternette mezarı görerek okunan Fatiha, dua vs. merhumun ruhuna gider mi?
H. K.: Duaların merhuma faydası olma ihtimali bakımından nerede okunduğu önemli değildir.
M. K.: Sanal ortamda mezarı görerek Fatiha veya dua okumak uzaktan okumak gibidir. Görüntü veya yazı, kişiyi hatırlamanızı sağlayabilir.
N.H.: Sanal alemde mezar görülse de, görülmese de okunan dua merhumun ruhuna gider.
Msn üzerinden annesine, babaannesine kendini okutanları duyuyoruz. Msn'den nazar duası okunur mu?
N.H.: Nazar duası uzaktan da okunur. İlla ki okuyan kişinin yanında olma şartı yoktur.
Hürriyet gazetesi eski genel yayın yönetmeni Ertuğrul Özkök, Çetin Emeç'i anma töreninde, hoca gelmeyince mezar başındakilere iPhone'undan Fatiha dinletmişti. Elektronik cihazlardan okunan Fatiha'nın hükmü nedir?
H. K.: Fatiha'yı herhangi bir şekilde dinlemenin faydası öncelikle dinleyene aittir. Bu tarz bir okuma veya dinleme, ölmüş biri için dua veya ibadet niyetiyle yapılırsa faydası olabilir.
M.K.: Mezar başında Kur'an açıp dinletmek, dinleme sevabına vesile olsa da, mezara veya tabuta böyle bir Kur'an dinletisi bid'at olur. Kişinin kendisi okuması esastır. Okuyacak hiçbir şahıs bulunamadığı takdirde böyle bir yola tevessül edilebilir.
N.H.: Bir mezar ziyaretine gitmişsek, bence yanlış bile okunsa, insanların okuması daha güzel olur. Cihazdan dinleniyorsa, dinleyenler tekrar ederse daha iyi olur. Ama mezar başında o şekilde yapılan dua da mutlaka makbul bir dua olur.
Televizyonda veya bilgisayarda okunan Kur'an'ı dinlemek farz mıdır? Bu şekilde Kur'an dinlerken başka bir işle meşgul olmanın (yemek yapmak, bulaşık yıkamak vs.) sakıncası var mıdır?
H.K.: Televizyonda veya radyoda Kur'an okunurken 'hem dinlemek hem de uygun bir işle meşgul olmak' caizdir. Kur'an okunurken, dinleyecek başka kimse yoksa dinlemek farz olur. (Meşru mazereti olmayana farz olur.)
N.H.: "Kuran okunurken, susun ve dinleyiniz" şeklinde bir ayet vardır. Dinlemek gerekir. Bilgisayardan, televizyondan, kulaklıktan dinlerken düzgün bir işle uğraşmanın sakıncası yoktur. Hem bu, tefekküre davettir.
Birçok İslam ülkesinde cep telefonundan eş boşamak gündeme gelmişti. Bu yolla eş boşamak dinen geçerli sayılır mı?
H.K.: Boşama niyet ve iradesiyle uygun cümle kullanıldığı zaman, boşama gerçekleşir. İrade beyanı herhangi bir yolla karşı tarafa iletilebilir.
M.K.: Telefonda boşama geçerlidir. Ancak kanunen geçerli olmayan boşamalarda telefonla veya telefonsuz hüküm açısından problemler var. Bu konular geniş ele alınmalıdır.
N.H.: Sünni boşama; telefonla, internetle, sms ile yapılabilir. Fıkıhen geçerlidir. Önemli olan kişinin kendi iradesi ile yapacağı beyandır. Eşi okusun, duysun diye gönderiyorsa ya da arıyorsa geçerlidir.
Telefonla vekâlet verilerek veya çiftler ayrı ülkelerde olduğunda 3G teknolojisi ile imam nikâhı kıyılabilir mi?
H.K: Telefonla vekâlet, caizdir.
M.K.: Vekâlet yolu ile de 3G sistemiylede kıyılabilir.
N.H.: 3G ile aldatılmaya müsait bir ortam oluşabilir. Bilemediğiniz bir durum söz konusu olabilir. Karşı tarafa zorla evet dedirtiliyor olabilir. Ya da evli olabilir. Bilemezsiniz. O yüzden doğru değildir.
Derneklere verilen kurbanlarda vekâlet verme durumu söz konusu olmuyor. Bu kurban kabul olur mu?
H.K.: Telefonla vekâlet verilebilir. Verilmezse bu kurban, kesen kişiye ait olur.
M.K.: Kurban için para göndermek, imza atmak vs. bir bakıma vekâlet vermektir. Telefonda söylemek de geçerlidir. Ancak vekâlet yoluyla kurban kestirmek isteyenler güvendikleri kişilere vekâlet vermelidir.
N.H.: Asıl olan yüz yüze vekalet vermektir fakat günümüzde zaruret devreye giriyor. Gelenek haline geldiği için ve vekâlet dolaylı da olsa yerine getirildiği için dermeklere vermekte de sorun yoktur. Mail, sms, telefon, imza yolu ile vekalet verilebilir.
Cd'den veya televizyondan dinlenilerek Kur'an hatmi olur mu?
M.K.: Radyo, televizyon, teyp, cd, dvd gibi cihazlardan Kur'an-ı Kerim dinlenebilir. Hatim yapılabilir. Okunan Kur'an esnasında secde ayeti geçiyorsa secde yapmak da gerekir.
N.H.: Olur. Fakat dinleme, duyma, okuma sevabı ayrıdır. Okunurken tekrarlarsanız, okuma sevabı da alırsınız. Yalnız duyarsanız, duyma; yalnız dinlerseniz de dinleme sevabı alırsınız.
(Zaman)
