10. Sınıf HÜCRE BÖLÜNMELERİ

MİTOZ VE EŞEYSİZ ÜREME​

-Bütün canılar hücreden oluşur.
-Hücre canlının yapısal, işlevsel ve temel birimidir.
-Bazı canlılar tek ya da çok hücreli olabilir.

NOT: Bölünme ile oluşan yavru hücreler;
-Bir hücrelilerde üremeyi sağlarken çok hücrelilerde üreme ile birlikte büyümeyi, gelişmeyi, yaraların onarılmasını, ölen bazı hücrelerin yerine yenilerinin yapılmasını sağlar.
-Bölünebilmesi için belirli bir büyüklüğe ulaşma şartı taşımayan hücreler vardır. Bunun en güzel örneği embriyonik hücrelerdir. Bunlar segmentasyon dediğimiz olay ile belli bir büyüklüğe ulaşma şartı olmaksızın sadece DNA eşlenerek en hızlı mitoz bölünmeler ile sayılarını kısa sürede arttırır.

HÜCREYİ BÖLÜNMEYE ZORLAYAN ETKENLER​

-Hücre büyüdükçe, çekirdek hacim/sitoplazma miktarı arasındaki oran azalır. Bu durum çekirdeğin hücreyi yönetmesini güçleştirir.
-Büyüme sırasında hücrenin hacmi yarıçapının küpüyle büyürken, yüzeydeki büyüme yarı çapının karesi ile olur. Bunun sonucunda hacim/yüzey oranı artar.

BÖYLECE HÜCRENİN;​

-Madde alışverişi
-Madde iletimi
-Atık madde atılması
-Gaz alışverişi
-Çekirdeğin hücredeki denetimi zorlaşır, Bunun sonucunda tüm bu olumsuzlukların ortadan kaldırmak için hücre bölünerek yüzeyi genişletir.

NOT: Hücre bölünmesinin temel nedeni azalan yüzey/hacim oranını arttırmaktır.
NOT: Bir hücrenin bölüneceğinin kesin kanıtı DNA'nın eşlenmiş olmasıdır.

HÜCRE BÜYÜMESİ İLE;​

1) Hücrede yüzey/hacim oranı azalır.
2) Hücrede hacim/yüzey oranı azalır.
3) Hücrede çekirdek/sitoplazma oranı azalır.
4) Hücrede sitoplazma/çekirdek oranı artar.

HÜCRE DÖNGÜSÜ​

- Bir hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren onu takip eden diğer hücre bölünmesine kadar geçen süredir.

İNTERFAZ EVRESİNDE GERÇEKLEŞEN OLAYLAR​

-Mitokondri ve ribozom gibi organellerin sayısı artar.
-DNA molekül kendini eşler. (replikasyon)
-DNA ile bir araya gelen histon proteinleri kromotin adını alır ve kromotitlerin miktarı da 2 katına çıkar.
-Varsa sentrozom eşlenmesi gerçekleşir.
-ATP, RNA ve protein sentezi de hızlanır.
-Hızlanan metabolizmayı kontrol etmesi için enzimler sentezlenir.
-Bunların sonucunda hücrenin sitoplazma miktarı artar ve hücrenin büyüdüğü gözlemlenir.
-Sitoplazma miktarının bu kadar artması sonucunda hücre zarı sitoplazmanın ihtiyacını karşılayamaz ve çekirdek bölünme emrini verir.

Ellerine sağlık bu sınav döneminde çok yardımcı oldu. Mükemmelsin böyle devam?‍??‍?

-KROMOTİN İPLİK: Ökaryot hücreler de ince ve uzun ip şeklindeki DNA ve proteinden oluşan yapıdır.
-KROMOZOM: Hücre bölünmesi sırasında kromotin ipliklerinin kalınlaşması ile oluşan yapıdır.
-SENTROMER: Kardeş kromatitlerin birbirleri ile bağlandığı bölgedir.

NOT: Hücrede kromozom sayısı bağımsız sentromer sayısı kadardır.

-KİNETOKOR: Sentromelerde bulunan iğ ipliklerininin bağlandığı özel proteinleridir.


-HOMOLOG KROMOZOM: Biri anneden diğeri babadan gelen aynı özelliğin genlerini taşıyan büyüklük ve şekilleri aynı olan kromozomlardır.



-DİPLOİT HÜCRE: Homolog kromozom çiftlerini taşıyan hücrelerdir. 2n şeklinde gösterilir.
-HAPLOİT HÜCRE: Homolog kromozom çiftlerinden sadece birini taşıyan hücrelerdir. n şeklinde gösterilir.

NOT: Diploit hücre (2n) homolog kromozomlar bir arada bulunurken haploit hücrelerden (n) homolog kromozomlar bir arada bulunmaz. Çünkü diploit hücrelerden mayoz bölünme ile haploit hücreler oluşurken homolog kromozomlar ayrılarak farklı hücrelere geçer.

-KROMOTİT: Eşlenen bir kromozomun iki parçasından her birine verilen isim.

KROMOTİT SAYISI=KİNETOKOR SAYISI
KROMOZOM SAYISI=SENTROMER SAYISI

NOT: Sentromer bitkide de hayvan da da bulunur.

MİTOZ BÖLÜNMENİN ÖZELLİKLERİ​

-Vücut hücrelerinde görülür.
-Sonuçta iki tane yeni hücre oluşur
-Oluşan hücrelerin gen yapısı ana hücre ile aynıdır.
-Tek safhada gerçekleşir.
-Bölünme esnasında meydana gelen mutasyon yavru bireye geçmez.
-Haploit ve diploit hücrelerde görülür.
-Krossing-over ( gen alışverişi) oluşmaz.
-Çeşitlilik görülmez.
-Oluşan hücrenin çekirdeği ana hücrenin çekirdeği kadardır.
-Enerji harcanır.
-Hem eşeyli hem de eşeysiz üreme görülür.

NOT: Bakteri, arke ve amip gibi tek hücreli organizmalar da mitoz veya mayoz bölünme görülemz. Çekirdeği olmayan prokaryotlarda hücreler, binary fisyon ile bölünürler.

MİTOZ BÖLÜNME İLE CANLILARDA GERÇEKLEŞEN OLAYLAR;​

-Bir hücrelilerde üremeyi ( eşeysiz çoğalma) sağlar.
-Çok hücreli canlılarda; Büyüme, gelişme ve kejenarasyonu ( yenilenmeyi) sağlar.