İbrahim Müteferrika (D. 1674 - Ö. 1745) ilk Türk matbaasının Macar kökenli kurucusu, yayımcı, Osmanlı devlet adamı ve aydınıdır.
Bugünkü Romanya'da Erdel'in Kaloşvar şehrinde doğmuştur. 1670 ile 1674 arasında bir tarihte doğduğu kabul edilir. 1692 yılında İkinci Viyana Kuşatması'ndan sonraki savaşlarda Osmanlılara esir düştü. Müslüman olmadan önceki hayatı hakkında çok az bilgi vardır. Osmanlı hizmetine girdikten sonra ordunun çeşitli birimlerinde görev almıştır. Müslüman oldu ve Türkçe öğrendi. Osmanlı devletinin kanun ve yöntemlerini kısa sürede kavrayarak hızla yükseldi ve mütefferika oldu. İslâm'ın inançlarını açıklayan "Risale-i İslâmiye" adlı küçük bir kitap yazdı. 1715 yılında III. Ahmet'in bir mektubunu Viyana'ya Prens Eugene'e sürürdü.
İbrahim Müteferrika'ya asıl şöhretini kazandıran matbaacılığıdır. Matbaasında bastığı ilk kitap 1729 yılının başlarında basılan Vankulu lugatı'dır. Bu matbaada basılan kitapların tarih, coğrafya, dil ve askerlik ile ilgili olduğu dikkat çekmektedir. İbrahim Müteferrika, bastığı kitapların çoğuna ilaveler ve açıklamalar yapmış, bazılarına ise notlar ve haritalar ekleyerek zenginleştirmiştir.
İstanbul'da bir basımevi kurmak isteyen Sait Efendi ile tanıştıktan sonra bu işi gerçekleştirmek için çalışmalara başladı. Sadrazam Damat İbrahim Paşa onların düşüncelerini destekledi. Önce Şeyhülislâm Abdullah Efendi'den dinle ilgili olmayan eserlerin basılabileceği yönünde bir fetva alındı. Makina ve Latin alfabesi kalıpları yurtdışından getirtildi. (Arap alfabesi kalıplarının kaynağı ise açık değildir ve Müteferrika tarafından yapıldığına dair bulgular vardır.) Yalova'da bir kağıt fabrikası (Kağıthane-i Yalakabad) kuruldu. İbrahim Müteferrika 1727 yılında ilk matbaayı açmayı başardı. İlk olarak "Vankulu Lûgatı" adında Arapça-Türkçe bir sözlük bastı. Ardından tarih ve coğrafya ilgili on altı eser daha yayımladı. 1743'te bir atama emrini ***ürmek için Dağıstan'a gitti. Bu yolculuğun ardından 1745 yılında öldü.
İbrahim Müteferrika'nın ölümünden sonra, matbaanın işletme izni Rumeli kadılarından İbrahim Efendi ile Anadolu kadılarından Ahmed Efendi'ye verilmiştir.
Kapalı Çarşı’nın Fesçiler Kapısı ile Beyazıt Camii arasında yer alan Sahaflar çarşısında ise İbrahim Müteferrika 'nın bir büstü bulunmaktadır.
Eserleri
Risâle-i İslamiyye
Vesiletü't-Tıbâa
Usûlü'l-Hikem fî Nizâmi'l-Ümem
Tercüme eserleri
Füyüzat ı Mıknatissiye 1731. Çev: İbrahim Müteferrika.
Hakkında Hazırlanmış Eserler
Müteferrika ve Osmanlı Matbaası, Franz Babinger. Çev: Nedret Kuran Burçoğlu. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Mart 2004. ISBN 9799753331790
İbrahim Müteferrika ve Türk Matbaacılığı, Hüseyin Gazi Topdemir. Kültür Bakanlığı yayınları. 2002. ISBN 9751728630
(Yaklaşık 1670-1745), Osmanlı Devllti'nde ilk basımevinin kurucusudur. Macar asıl! olan İbrahim Müteferrikabulunan Cluj'da (MacarcaKolozsvâr) doğdu. Sabası onu dinsel öğrenim görmesi amacıyla küçük yaşta Cluj'daki İlahiyat Okulu'na gönderdi. Bu okulun bağlı olduğu Üniteryan mezhebi Katolikler'ce sapkın sayılıyordu. Cluj 1680'lerde Katolik Avusturyalıların eline geçince Üniteryanlar üstünde yoğun bir baskı uygulanmaya başlandı. Osmanlı Devleti'nce de desteklenen Orta Macaristan Kralı Thököly İmre 1691'de Avusturya egemenliğine karşı bir ayaklanma başlattı. İbrahim Müteferrika'nın bu ayaklanmanın başarısızlığa uğraması üzerine Osmanlı topraklarına sığındığı sanılıyor. İstanbul'a giden İbrahim Müteferrika burada Müslüman olarak devlet hizmetine girdi. Müteferrikalığa (sarayda çeşitli işlere bakan görevli) kadar yükseldi. 1715'te Mora sorununu görüşmek üzere Viyana'ya gönderildi. 1716'da Belgrad' da MacarlarTa görüşmeler yapan kurulda çevirmen olarak bulundu. 1717'de Osmanlı Devleti'ne sığınan Macar Kralı II. Rakoczi' nin hizmetine verildi.İbrahim Müteferrika bu arada, Cluj'daki öğrencilik yıllarında öğrendiği basımcılığı Os*manlı Devleti'nde de başlatmak amacıyla girişimlerde bulundu. 1726'da basımcılığın önemini anlatan, yararlarını vurgulayan bir dilekçeyi Sadrazam Damat İbrahim Paşa'ya sundu ve basımevi kurmak için izin istedi.
Bu alanda ona, babası Yirmisekiz Mehmed Çele-bi'nin Paris elçiliği sırasında yanında bulunmuş, Avrupa'yı oldukça iyi tanıyan Yirmise-kizçelebizade Mehmed Said Efendi de yardımcı oldu. Yeniliklere açık bir kişi olan Sadrazam Damat İbrahim Paşa, Padişah III. Ahmed'den basımevinin kurulması yolunda bir ferman almayı başardı. Şeyhülislam Abdullah Efendi de basımevi kurulmasında dinsel sakınca olmadığı yolunda bir fetva verdi. Hemen hazırlıklara başlayan İbrahim Müteferrika, Yirmisekizçelebizade Mehmed Said Efendi ile birlikte Fatih semtindeki evinin altında basımevini kurmayı başardı. Burada basılan ilk kitap Ocak 1729'da yayımlandı. İbrahim Müteferrika ölümüne kadar basımevinde yerli ve çeviri 17 kitap bastı. Kitaplar dil, tarih, coğrafya, askerlik ve bilim konularındaydı. Bunlar arasında kendisinin yazdığı ya da çevirdiği kitaplar da vardı. İbrahim Müteferrika'nın kurduğu basımevi onun ölümünden sonra uzun bir süre çalışma*dı. Osmanlı Devleti'nde Türkçe kitap basımı ancak 18. yüzyılın sonlarına doğru yeniden canlanmaya başladı.
Bugünkü Romanya'da Erdel'in Kaloşvar şehrinde doğmuştur. 1670 ile 1674 arasında bir tarihte doğduğu kabul edilir. 1692 yılında İkinci Viyana Kuşatması'ndan sonraki savaşlarda Osmanlılara esir düştü. Müslüman olmadan önceki hayatı hakkında çok az bilgi vardır. Osmanlı hizmetine girdikten sonra ordunun çeşitli birimlerinde görev almıştır. Müslüman oldu ve Türkçe öğrendi. Osmanlı devletinin kanun ve yöntemlerini kısa sürede kavrayarak hızla yükseldi ve mütefferika oldu. İslâm'ın inançlarını açıklayan "Risale-i İslâmiye" adlı küçük bir kitap yazdı. 1715 yılında III. Ahmet'in bir mektubunu Viyana'ya Prens Eugene'e sürürdü.
İbrahim Müteferrika'ya asıl şöhretini kazandıran matbaacılığıdır. Matbaasında bastığı ilk kitap 1729 yılının başlarında basılan Vankulu lugatı'dır. Bu matbaada basılan kitapların tarih, coğrafya, dil ve askerlik ile ilgili olduğu dikkat çekmektedir. İbrahim Müteferrika, bastığı kitapların çoğuna ilaveler ve açıklamalar yapmış, bazılarına ise notlar ve haritalar ekleyerek zenginleştirmiştir.
İstanbul'da bir basımevi kurmak isteyen Sait Efendi ile tanıştıktan sonra bu işi gerçekleştirmek için çalışmalara başladı. Sadrazam Damat İbrahim Paşa onların düşüncelerini destekledi. Önce Şeyhülislâm Abdullah Efendi'den dinle ilgili olmayan eserlerin basılabileceği yönünde bir fetva alındı. Makina ve Latin alfabesi kalıpları yurtdışından getirtildi. (Arap alfabesi kalıplarının kaynağı ise açık değildir ve Müteferrika tarafından yapıldığına dair bulgular vardır.) Yalova'da bir kağıt fabrikası (Kağıthane-i Yalakabad) kuruldu. İbrahim Müteferrika 1727 yılında ilk matbaayı açmayı başardı. İlk olarak "Vankulu Lûgatı" adında Arapça-Türkçe bir sözlük bastı. Ardından tarih ve coğrafya ilgili on altı eser daha yayımladı. 1743'te bir atama emrini ***ürmek için Dağıstan'a gitti. Bu yolculuğun ardından 1745 yılında öldü.
İbrahim Müteferrika'nın ölümünden sonra, matbaanın işletme izni Rumeli kadılarından İbrahim Efendi ile Anadolu kadılarından Ahmed Efendi'ye verilmiştir.
Kapalı Çarşı’nın Fesçiler Kapısı ile Beyazıt Camii arasında yer alan Sahaflar çarşısında ise İbrahim Müteferrika 'nın bir büstü bulunmaktadır.
Eserleri
Risâle-i İslamiyye
Vesiletü't-Tıbâa
Usûlü'l-Hikem fî Nizâmi'l-Ümem
Tercüme eserleri
Füyüzat ı Mıknatissiye 1731. Çev: İbrahim Müteferrika.
Hakkında Hazırlanmış Eserler
Müteferrika ve Osmanlı Matbaası, Franz Babinger. Çev: Nedret Kuran Burçoğlu. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Mart 2004. ISBN 9799753331790
İbrahim Müteferrika ve Türk Matbaacılığı, Hüseyin Gazi Topdemir. Kültür Bakanlığı yayınları. 2002. ISBN 9751728630
(Yaklaşık 1670-1745), Osmanlı Devllti'nde ilk basımevinin kurucusudur. Macar asıl! olan İbrahim Müteferrikabulunan Cluj'da (MacarcaKolozsvâr) doğdu. Sabası onu dinsel öğrenim görmesi amacıyla küçük yaşta Cluj'daki İlahiyat Okulu'na gönderdi. Bu okulun bağlı olduğu Üniteryan mezhebi Katolikler'ce sapkın sayılıyordu. Cluj 1680'lerde Katolik Avusturyalıların eline geçince Üniteryanlar üstünde yoğun bir baskı uygulanmaya başlandı. Osmanlı Devleti'nce de desteklenen Orta Macaristan Kralı Thököly İmre 1691'de Avusturya egemenliğine karşı bir ayaklanma başlattı. İbrahim Müteferrika'nın bu ayaklanmanın başarısızlığa uğraması üzerine Osmanlı topraklarına sığındığı sanılıyor. İstanbul'a giden İbrahim Müteferrika burada Müslüman olarak devlet hizmetine girdi. Müteferrikalığa (sarayda çeşitli işlere bakan görevli) kadar yükseldi. 1715'te Mora sorununu görüşmek üzere Viyana'ya gönderildi. 1716'da Belgrad' da MacarlarTa görüşmeler yapan kurulda çevirmen olarak bulundu. 1717'de Osmanlı Devleti'ne sığınan Macar Kralı II. Rakoczi' nin hizmetine verildi.İbrahim Müteferrika bu arada, Cluj'daki öğrencilik yıllarında öğrendiği basımcılığı Os*manlı Devleti'nde de başlatmak amacıyla girişimlerde bulundu. 1726'da basımcılığın önemini anlatan, yararlarını vurgulayan bir dilekçeyi Sadrazam Damat İbrahim Paşa'ya sundu ve basımevi kurmak için izin istedi.
Bu alanda ona, babası Yirmisekiz Mehmed Çele-bi'nin Paris elçiliği sırasında yanında bulunmuş, Avrupa'yı oldukça iyi tanıyan Yirmise-kizçelebizade Mehmed Said Efendi de yardımcı oldu. Yeniliklere açık bir kişi olan Sadrazam Damat İbrahim Paşa, Padişah III. Ahmed'den basımevinin kurulması yolunda bir ferman almayı başardı. Şeyhülislam Abdullah Efendi de basımevi kurulmasında dinsel sakınca olmadığı yolunda bir fetva verdi. Hemen hazırlıklara başlayan İbrahim Müteferrika, Yirmisekizçelebizade Mehmed Said Efendi ile birlikte Fatih semtindeki evinin altında basımevini kurmayı başardı. Burada basılan ilk kitap Ocak 1729'da yayımlandı. İbrahim Müteferrika ölümüne kadar basımevinde yerli ve çeviri 17 kitap bastı. Kitaplar dil, tarih, coğrafya, askerlik ve bilim konularındaydı. Bunlar arasında kendisinin yazdığı ya da çevirdiği kitaplar da vardı. İbrahim Müteferrika'nın kurduğu basımevi onun ölümünden sonra uzun bir süre çalışma*dı. Osmanlı Devleti'nde Türkçe kitap basımı ancak 18. yüzyılın sonlarına doğru yeniden canlanmaya başladı.
