Toplumda % 4-5 gibi önemli bir sıklıkta bulunan genelleşmiş anksiyete bozukluğu (GAB), eşlik eden bedensel belirtiler ve fiziksel bozukluklar nedeniyle genellikle ve öncelikle psikiyatrist dışındaki hekimlere başvururlar.
Dünya Sağlık Örgütü'nün Türkiye'yi de kapsayan 15 ülkede yaptığı bir araştırma, genelleşmiş anksiyetenin her toplumda belirgin bir işlevsel yeti yitimine yol açtığını; yani anksiyete yaşayan kişilerin işe devam etme, verimli olabilme gibi alanlarda belirgin zorlanma yaşadıklarını göstermiştir.
Dolayısıyla, hastanın başvuru şekli ve önde gelen şikayeti her ne olursa olsun her hekimin GAB' nu tanıyıp tedavi edebilmesi halk sağlığı açısından önem taşımaktadır.
GAB hastaları evhamlı kişilerdir, günlük hayatta karşılaşabilecek küçük şeyleri dahi kafalarına takıp büyütürler. Her durumla ilgili kötü ihtimaller akıllarına gelir ve bunun gerçekleşmesinden korkarlar. Örneğin ne zaman çocuğu evden çıksa kaza geçirebileceğini düşünme, ortada önemli bir sebep yokken sürekli işlerinin bozulmasından korkma, kendisi ya da yakınlarının sağlığı ile ilgili endişeler, randevulara geç kalma ve bunlar gibi düşünceler kişinin hayatını, çalışma kapasitesini etkileyecek düzeyde zihnini meşgul etmektedir.
GAB hastaları hem ruhsal hem de fiziksel anlamda sürekli gergindirler. Gerili bir yay gibi duran bu insanlar bir ses duyduklarında aniden sıçrayabilirler ya da ufak nedenlerle sinirlenip aşırı tepkiler verebilirler. Gece yattıklarında zihinlerini türlü düşünceler istila eder. Bunlardan kurtulup uykuya dalamaz ya da sık sık uyanırlar. Kas gerginliği nedeniyle uykuda diş gıcırdatma ya da çene eklem hastalıkları nedeniyle çene ağrısı görülebilir. Kasları sürekli gerili olduğundan her tarafları ağrır ve kendilerini yorgun hissederler. Yaptıkları işe yoğunlaşmakta zorluk çekerler. Bütün bu nedenlerle iş başarıları düşer, insan ilişkilerinde sorunlar yaşayabilirler.
Anksiyete korkuya benzer bir duygudur. Hastalar bunu "sanki her an kötü bir şey olacak ya da önemli bir haber alacakmış" gibi bir his, nedeni belli olmayan bir sıkıntı olarak ifade ederler, karınlarının üst kısmında bir şeyin çırpındığını hissedebilirler.
GAB olan hastanın yaşadığı kaygı normal bir kaygının çok ötesindedir. Örneğin bir öğrencinin sınavlar için endişe duyması normaldir ama sürekli iyi notlar aldığı halde sınıfta kalmaktan korkması GAB için tipiktir. Bazı hastalar duydukları endişenin aşırı olduğunu ama bunu engelleyemediklerini belirtebilirler. Ancak hastaların pek çoğu yaşadıkları anksiyeteden rahatsız olsalar da kaygılanmakta kendilerinin haklı bulurlar.
GAB, genellikle stresle karşılaşıldığı zamanda kötüleşir. Kişi, yaşadığı stresi belirtilerin gerekçesi olarak öne sürer. Bazı hastalar durumun ne kadar kaygı verici olduğu konusunda oldukça ikna edici olabilir. Doktor, böyle bir durumda, çözümün hastayı kaygılandıran durumu ortadan kaldırmak olarak görüp yanılabilir. Örneğin kardeşleri ile birlikte yürüttüğü işin her an bozulabileceğinden, çeklerin ödenemeyeceğinden endişe eden bir hastanın kardeşleri piyasada genel bir durgunluk oldugunu ama durumlarının hiç de fena olmadığını anlatıyorlardı.
GAB'da anksiyete, yaşanan stresle baş etmeyi daha da güçleştirir. Bir düzeye kadar konsantrasyonu ve motivasyonu arttırıcı etki yapan anksiyete, bir noktadan sonra bunları bozarak başarıyı olumsuz yönde etkiler. Örneğin sınavlar yaklaşınca pek çok öğrenci, sınav anksiyetesiyle daha iyi ve daha yoğun çalışır. Oysa patolojik düzeyde anksiyete yaşayan kişi, adeta paralize olmuş gibi kendisini çaresiz hisseder. GAB'da eşlik eden endişeleri kontrol etmek zordur ve bunlar işlevselliği bozar: oysa günlük hayatta duyulan normal endişeler kontrol edilebilir ya da ertelenebilir. GAB'ndaki endişeleri normal olandan ayıran bir diğer nokta da GAB'da endişelerin daha yaygın, belirgin, sıkıntı verici ve uzun süreli olmasıdır. Kişiyi aşırı endişelendiren şeyler (parasal sorunlar, sağlık, yakınlarının güvenliği, iş başarısı vb) ne kadar fazlaysa tanı koymak o kadar kolaylaşır. Üçüncüsü, günlük hayatta duyulan endişelere yorgunluk, huzursuzluk, irrıtabilite gibi fizik belirtiler eşlik etmez.
Bu hastalar için doktora başvurma nedeni genellikle kas ağrıları, titreme, çarpıntı, terleme, ağız kuruluğu, bulantı, yutma güçlüğü, boğazda yumru hissi, uyuşma, sık idrara çıkma ve ishal gibi fiziksel belirtilerdir. Ayrıca irritabl barsak sendromu (spastik kolon), baş ağrısı, hipertansiyon ve gastrit gibi fiziksel bozukluklar da bu hastalarda sıktır. Bu nedenle hastalar öncelikle pratisyen hekimlere ya da iç hastalıkları, FTR, nöroloji, kardiyoloji gibi branşlara baş vururlar. Eğer asıl altta yatan psikiyatrik bozukluk tanınmazsa yeterli tedavi yapılamaz.
GAB genellikle erken gençlik döneminde başlayan ve dalgalanarak seyreden kronik bir hastalıktır. Kadınlarda erkeklere göre 2 kat daha sık görülür.
GAB'da noradrenerjik, serotonerjik ve GAB'da noradrenerjik sistemlerde bir düzensizlik vardır. GAB'na yol açan nöroendokrin mekanizma kesin belli olmamakla birlikte anksiyetenin fiziksel belirtileri bu biyokimyasal düzensizlikle ilgilidir, ikiz ve aile çalışmaları GAB'nun oluşumunda genetik faktörlerin de rol oynadığını desteklemektedir. Psikodinamik olarak endişelenmek, daha rahatsız edici konuları düşünmekten alıkoyan bir savunmadır. Hastaların çocukluk çağına ait çatışmaları ve travmaları yoğundur.
GAB'nun diğer psikiyatrik bozukluklarla birlikte görülmesi oldukça sıktır. Bunların basında depresyon ve diğer anksiyete bozuklukları (panik bozukluk, fobiler, obsesif kompulsif bozukluk) ve alkolizm gelir. Alkol bağımlısı olan hastalar alkol almadıklarında yoğun anksiyete yaşarlar. Diğer yandan GAB hastaları anksiyetelerini bastırmak için alkol kullanabilirler. GAB kronik seyrettiği için alkol alımı sürekli hale gelir ve zamanla tolerans gelişir. Kullanma ve bırakma döngüsü altta yatan anksiyete bozukluğunu daha da şiddetlendirir.
Şüphelenilen hastalarda hipertiroidizm ve feokromositomayı dışlamak için kan tetkikleri yapılmalıdır. Bu fiziksel bozuklukların GAB'dan çok daha seyrek oldugunu da unutmamak gerekir.
GAB'da en sık kullanılan ilaçlar benzodiyazepinler, antidepresanlar ve buspirondur. Benzodiyazepinler anksiyeteyi hızlı ve etkin bir biçimde kontrol eder. Günlük 15-25mg diazepam ya da eşdeğeri hastaların %70'inde belirgin düzelme sağlar. Uyku verici etkiye tolerans geliştiği halde anksiyolitik etki korunur. Ancak GAB kronik olduğu için benzodiyazepinler gibi bağımlılık yapma potansiyali yüksek olan ilaçların uzun süre kullanılması sakıncalı olabilir. Kesilmeleri sırasında yoksunluk sendromu ortaya çıkar. Üstelik benzodiyazepin kesildikten sonra hastaların çoğunda tekrarlama görülür.
Buspiron, günlük 30-60 mg dozla hastaların ortalama %70'inde etkili olur. Benzodiyazepinlerin aksine sedatif değildir ve bağımlılık yapma potansiyali yoktur. Ancak etkisi oldukça geç başlar (2 aya kadar). Buspiron'un Türkiye'deki preperatları 5 mg'lıktır ve etkin dozun alınabilmesi için çok sayıda kapsül gerekir. Ayrıca ilacın gün içine bölünmüş 3 dozda alınmasının gerekmesi de kullanımı zorlaştırır.
Antidepresanlar GAB'nun uzun süreli tedavisinde en sık kullanılan ajanlardır. Hemen her tür antidepresan denenebilir. Ancak amitriptilin, klomipramin, imipramin gibi trisiklik antidepresanların ağız kuruluğu, çarpıntı ve terleme gibi yan etkileri GAB ile örtüştüğü için tolere edilmeleri zordur. Atipik antidepresanlardan venlafaxine ABD'de GAB tedavisinde FDA (Food and Drug Administration) tarafından onay verilen tek antidepresandır.
__________________
Dünya Sağlık Örgütü'nün Türkiye'yi de kapsayan 15 ülkede yaptığı bir araştırma, genelleşmiş anksiyetenin her toplumda belirgin bir işlevsel yeti yitimine yol açtığını; yani anksiyete yaşayan kişilerin işe devam etme, verimli olabilme gibi alanlarda belirgin zorlanma yaşadıklarını göstermiştir.
Dolayısıyla, hastanın başvuru şekli ve önde gelen şikayeti her ne olursa olsun her hekimin GAB' nu tanıyıp tedavi edebilmesi halk sağlığı açısından önem taşımaktadır.
GAB hastaları evhamlı kişilerdir, günlük hayatta karşılaşabilecek küçük şeyleri dahi kafalarına takıp büyütürler. Her durumla ilgili kötü ihtimaller akıllarına gelir ve bunun gerçekleşmesinden korkarlar. Örneğin ne zaman çocuğu evden çıksa kaza geçirebileceğini düşünme, ortada önemli bir sebep yokken sürekli işlerinin bozulmasından korkma, kendisi ya da yakınlarının sağlığı ile ilgili endişeler, randevulara geç kalma ve bunlar gibi düşünceler kişinin hayatını, çalışma kapasitesini etkileyecek düzeyde zihnini meşgul etmektedir.
GAB hastaları hem ruhsal hem de fiziksel anlamda sürekli gergindirler. Gerili bir yay gibi duran bu insanlar bir ses duyduklarında aniden sıçrayabilirler ya da ufak nedenlerle sinirlenip aşırı tepkiler verebilirler. Gece yattıklarında zihinlerini türlü düşünceler istila eder. Bunlardan kurtulup uykuya dalamaz ya da sık sık uyanırlar. Kas gerginliği nedeniyle uykuda diş gıcırdatma ya da çene eklem hastalıkları nedeniyle çene ağrısı görülebilir. Kasları sürekli gerili olduğundan her tarafları ağrır ve kendilerini yorgun hissederler. Yaptıkları işe yoğunlaşmakta zorluk çekerler. Bütün bu nedenlerle iş başarıları düşer, insan ilişkilerinde sorunlar yaşayabilirler.
Anksiyete korkuya benzer bir duygudur. Hastalar bunu "sanki her an kötü bir şey olacak ya da önemli bir haber alacakmış" gibi bir his, nedeni belli olmayan bir sıkıntı olarak ifade ederler, karınlarının üst kısmında bir şeyin çırpındığını hissedebilirler.
GAB olan hastanın yaşadığı kaygı normal bir kaygının çok ötesindedir. Örneğin bir öğrencinin sınavlar için endişe duyması normaldir ama sürekli iyi notlar aldığı halde sınıfta kalmaktan korkması GAB için tipiktir. Bazı hastalar duydukları endişenin aşırı olduğunu ama bunu engelleyemediklerini belirtebilirler. Ancak hastaların pek çoğu yaşadıkları anksiyeteden rahatsız olsalar da kaygılanmakta kendilerinin haklı bulurlar.
GAB, genellikle stresle karşılaşıldığı zamanda kötüleşir. Kişi, yaşadığı stresi belirtilerin gerekçesi olarak öne sürer. Bazı hastalar durumun ne kadar kaygı verici olduğu konusunda oldukça ikna edici olabilir. Doktor, böyle bir durumda, çözümün hastayı kaygılandıran durumu ortadan kaldırmak olarak görüp yanılabilir. Örneğin kardeşleri ile birlikte yürüttüğü işin her an bozulabileceğinden, çeklerin ödenemeyeceğinden endişe eden bir hastanın kardeşleri piyasada genel bir durgunluk oldugunu ama durumlarının hiç de fena olmadığını anlatıyorlardı.
GAB'da anksiyete, yaşanan stresle baş etmeyi daha da güçleştirir. Bir düzeye kadar konsantrasyonu ve motivasyonu arttırıcı etki yapan anksiyete, bir noktadan sonra bunları bozarak başarıyı olumsuz yönde etkiler. Örneğin sınavlar yaklaşınca pek çok öğrenci, sınav anksiyetesiyle daha iyi ve daha yoğun çalışır. Oysa patolojik düzeyde anksiyete yaşayan kişi, adeta paralize olmuş gibi kendisini çaresiz hisseder. GAB'da eşlik eden endişeleri kontrol etmek zordur ve bunlar işlevselliği bozar: oysa günlük hayatta duyulan normal endişeler kontrol edilebilir ya da ertelenebilir. GAB'ndaki endişeleri normal olandan ayıran bir diğer nokta da GAB'da endişelerin daha yaygın, belirgin, sıkıntı verici ve uzun süreli olmasıdır. Kişiyi aşırı endişelendiren şeyler (parasal sorunlar, sağlık, yakınlarının güvenliği, iş başarısı vb) ne kadar fazlaysa tanı koymak o kadar kolaylaşır. Üçüncüsü, günlük hayatta duyulan endişelere yorgunluk, huzursuzluk, irrıtabilite gibi fizik belirtiler eşlik etmez.
Bu hastalar için doktora başvurma nedeni genellikle kas ağrıları, titreme, çarpıntı, terleme, ağız kuruluğu, bulantı, yutma güçlüğü, boğazda yumru hissi, uyuşma, sık idrara çıkma ve ishal gibi fiziksel belirtilerdir. Ayrıca irritabl barsak sendromu (spastik kolon), baş ağrısı, hipertansiyon ve gastrit gibi fiziksel bozukluklar da bu hastalarda sıktır. Bu nedenle hastalar öncelikle pratisyen hekimlere ya da iç hastalıkları, FTR, nöroloji, kardiyoloji gibi branşlara baş vururlar. Eğer asıl altta yatan psikiyatrik bozukluk tanınmazsa yeterli tedavi yapılamaz.
GAB genellikle erken gençlik döneminde başlayan ve dalgalanarak seyreden kronik bir hastalıktır. Kadınlarda erkeklere göre 2 kat daha sık görülür.
GAB'da noradrenerjik, serotonerjik ve GAB'da noradrenerjik sistemlerde bir düzensizlik vardır. GAB'na yol açan nöroendokrin mekanizma kesin belli olmamakla birlikte anksiyetenin fiziksel belirtileri bu biyokimyasal düzensizlikle ilgilidir, ikiz ve aile çalışmaları GAB'nun oluşumunda genetik faktörlerin de rol oynadığını desteklemektedir. Psikodinamik olarak endişelenmek, daha rahatsız edici konuları düşünmekten alıkoyan bir savunmadır. Hastaların çocukluk çağına ait çatışmaları ve travmaları yoğundur.
GAB'nun diğer psikiyatrik bozukluklarla birlikte görülmesi oldukça sıktır. Bunların basında depresyon ve diğer anksiyete bozuklukları (panik bozukluk, fobiler, obsesif kompulsif bozukluk) ve alkolizm gelir. Alkol bağımlısı olan hastalar alkol almadıklarında yoğun anksiyete yaşarlar. Diğer yandan GAB hastaları anksiyetelerini bastırmak için alkol kullanabilirler. GAB kronik seyrettiği için alkol alımı sürekli hale gelir ve zamanla tolerans gelişir. Kullanma ve bırakma döngüsü altta yatan anksiyete bozukluğunu daha da şiddetlendirir.
Şüphelenilen hastalarda hipertiroidizm ve feokromositomayı dışlamak için kan tetkikleri yapılmalıdır. Bu fiziksel bozuklukların GAB'dan çok daha seyrek oldugunu da unutmamak gerekir.
GAB'da en sık kullanılan ilaçlar benzodiyazepinler, antidepresanlar ve buspirondur. Benzodiyazepinler anksiyeteyi hızlı ve etkin bir biçimde kontrol eder. Günlük 15-25mg diazepam ya da eşdeğeri hastaların %70'inde belirgin düzelme sağlar. Uyku verici etkiye tolerans geliştiği halde anksiyolitik etki korunur. Ancak GAB kronik olduğu için benzodiyazepinler gibi bağımlılık yapma potansiyali yüksek olan ilaçların uzun süre kullanılması sakıncalı olabilir. Kesilmeleri sırasında yoksunluk sendromu ortaya çıkar. Üstelik benzodiyazepin kesildikten sonra hastaların çoğunda tekrarlama görülür.
Buspiron, günlük 30-60 mg dozla hastaların ortalama %70'inde etkili olur. Benzodiyazepinlerin aksine sedatif değildir ve bağımlılık yapma potansiyali yoktur. Ancak etkisi oldukça geç başlar (2 aya kadar). Buspiron'un Türkiye'deki preperatları 5 mg'lıktır ve etkin dozun alınabilmesi için çok sayıda kapsül gerekir. Ayrıca ilacın gün içine bölünmüş 3 dozda alınmasının gerekmesi de kullanımı zorlaştırır.
Antidepresanlar GAB'nun uzun süreli tedavisinde en sık kullanılan ajanlardır. Hemen her tür antidepresan denenebilir. Ancak amitriptilin, klomipramin, imipramin gibi trisiklik antidepresanların ağız kuruluğu, çarpıntı ve terleme gibi yan etkileri GAB ile örtüştüğü için tolere edilmeleri zordur. Atipik antidepresanlardan venlafaxine ABD'de GAB tedavisinde FDA (Food and Drug Administration) tarafından onay verilen tek antidepresandır.
__________________
