Kendinizi Cezalandırmadan Çocuğunuzu Nasıl Cezalandırabilirsiniz
Cezaların daha fazla cezanın gelişini önlemesi gerekir. Cezaların esas amaçlarının çocuğun olumsuz davranışlarını azaltmak hatta ortadan kaldırmak olduğu unutulmamalı. Eğer çocuğun olumsuz davranışları değişmiyorsa ceza ise yaramıyor demektir. Cezanın nasıl uygulanacağının yani sıra kimi cezalandırdığınızda önemlidir. Çocuğunuzun olumsuz davranışlarının sizi değil sizin bu davranışları cezalandırmanız gerektiğini unutmamalısınız.
Ailenin geri kalanıyla bir yere gitmek istemeyen çocuğunuzla ne yaparsınız? Bir bebek bakıcı tutar ve gitmeniz gereken yere gidip iyi zaman geçirirsiniz. Bu durumda çocuğunuza davranışlarının yol açtığı sonuçlara katlanması gerektiğini gösterebilmek önemlidir. Çocuğunuz bu olumsuz davranışların aileyi eğlenmekten alıkoyamayacağını öğrenmeli. Kendinizi değil çocuğunuzu cezalandıracak cezalar seçmeniz gerekir. Böylece çocuğunuz, olumsuz davranışlarının sadece kendisini etkilediğini öğrenebilir.
Aileler çoğu zaman tek bir çocuğa televizyon ayrıcalığını nasıl tanıyabilecekleri konusunda sorun yaşarlar. Eğer televizyonu kapatılırsa, diğer çocukta cezalandırılmış olacaktır. Bu yüzden tek bir çocuğu cezalandırmak için televizyonu kapamak yararlı bir yöntem değildir. Siz her zamanki düzeninizde televizyon seyretmeye devam edin ama cezalandırılan çocuğunuzu başka bir odaya gönderin. Bu doğru bir cezalandırma yöntemidir. Çünkü televizyon seyretmemesi gereken biri yüzünden evde kimse televizyon seyredemiyor ise, çocuğunuza bütün aile yönetme gücünü vermişsiniz demektir.
TUTARLI CEZALAR SEÇİN
Kolayca uygulayabileceğiniz cezaları tercih edin. Eğer cezalar uygun değil ve zahmetliyse, bir zaman sonra sizde tutarlılığınızı kaybedersiniz. Eğer seçtiğiniz ceza onu oyuncaklarından mahrum etmek ise bunu her olumsuz davranışında yenileyin. Bazı olumsuz hareketlerinin sonucunda oyuncağı alıp, bazılarında sadece ona kızmakla yaptığı davranışlardan ders almasını sağlayamazsınız. Bu durumda sadece olumsuz hareketleri sonucunda istediği zaman istediği gibi davranabileceğini ve haftada bir - iki defa oyuncaklarının dolaba kilitlenebileceği dışında bir şey öğrenemez. Davranışlarının tutarlı olabilmesi için verilen cezalarında devamlılığının ve tutarlılığının sağlanması gerekir.
CEZAYI AÇIKLAYIN
Çocuğunuza verdiğiniz cezanın amacını ve nedenini açıklayın. Çocuğunuza cezayı açıkladığınızda, çocuğunuzun anlayışını ve işbirliğini artırmış olacaksınız. Ona onun tarafında olduğunuzu, onun düşmanı olmadığınızı açıklayın. Ona gelecekte daha iyi ve daha doğru kararlar verebilmesi için yardımcı olmaya çalıştığınızı anlaması cezanın daha etkili olmasını sağlayacaktır. Çocuğunuz cezalandırırken, onunla ödeşmeye çalışmadığınızı anlaması gerekir. ‘’bu cezayı benim için verdiğin yalanına inanmamı mi bekliyorsun?’’ tarzındaki yorumları duymazlıktan gelin. Sadece bir kere açıklama yapın. Uzun açıklamalardan ve tartışmalardan uzak durun.
GERÇEKÇİ CEZALAR KULLANIN
Suça uygun ceza seçin. Gerçek sonuçları kullanın. Ortalığı kirleten bir çocuk, kirlettiğini temizlemeli. Yaramazlık sonucu bir şeyi kıran çocuk, ye onu tamir etmeli yada harçlığından kırdığı şeyin parasını vermelidir. Eve izin verilen saatten sonra gelen bir çocuk ertesi gün dışarı çıkmamalıdır. Kirlilerini, kirli sepetine koymayan çocuk kendi çamaşırlarını kendi yıkamalıdır. Bu örnekler olumsuz davranışların sonuçlarını gösteren cezalardır. Çocuğunuzun olumsuz davranışlarından bir şeyler öğrenmesini sağlar.
Bazı çocuklara kendi cezalarını seçimi konusunda güvenilebilir. Bu öğrenmelerini hızlandırır. Onlara adil olmaya çalıştığınızı göstermiş olursunuz. Ayni zamanda onları olgun olmak için cesaretlendirir.
BÜYÜK DAHA İYİ DEMEK DEĞİLDİR
Ilımli cezalar çoğu zaman sert cezalardan daha etkili olurlar. Küçük ve yumuşak olan cezalar daha iyi dersler alınmasını sağlar. Büyük cezalar genellikle kızgınlık ve intikam duygularının ortaya çıkmasına yol açarlar. Çocuğunuz kızgın olduğunda, daha az şey öğrenecektir. Çocuğunuz verdiğiniz cezada haksız olduğunuza inanırsa, genellikle bu duruma karsı bir misilleme yapar yada sizinle tartışır. Bu negatif bir çemberin oluşmasına yol açar. Cezalandırıyorsunuz, çocuğunuz sinirleniyor ve olumsuz davranışını tekrarlayarak misilleme yapıyor, hatta belki de öncekinden daha kötü bir davranışla. Onu doğruyu görebilmesi için bir kere daha cezalandırıyorsunuz. Çocuğunuz daha da sinirleniyor ve size daha da kötü bir davranışla bir misilleme daha yapıyor. Bundan kaçınmak için cezanın öğretici olmasını yanında etkili olması gerekir. Sert ve uzun zamana yayılmış cezalar olumlu davranışa yöneltmek yerine çocuğunuzun sinirle ve kızgınlıkla hareket etmesine ve olumsuz davranışları tekrarlamasına neden olabilir.
SINIRLAYICI CEZALAR KULLANIN
Sınırlama hem çocuklar hem de ergenler için etkili bir cezadır. Cezalı olmak bir çeşit sınırlamadır. Sınırlama, belli bir süre boyunca, birkaç ayrıcalığı kaybetmek demektir. Sınırlanacak önceliğin ne olacağına sizin karar vermeniz gerekir. Örneğin; televizyonun yasaklanması, yatma saatinin erkene alınması, arkadaşlarıyla görüşmelerinin sınırlanması gibi. Uygulaması kolay bir sınırlama seçin ve suçu isleyen kimsenin dışındakileri etkilemediğinden emin olun.
Sınırlama yönteminin de kendi içinde bazı problemleri var. Örneğin çocuklar sınırlanan öncelikleri için hiçbir umut olmadığını bildiklerinden davranışlarını değiştirmekte bir anlam göremiyorlar. Böyle bir tutumdan kaçınmak için çocuğunuzun bazı önceliklerini sınırlarken makul olan gün şayisini belirleyin. Günü belirlerken suçun büyüklüğünü ve çocuğunuzun yaşını göz önünde bulundurmayı unutmayın. On iki günden uzun cezalar genellikle etkilerini yitirirler.
Günü belirledikten sonra, çocuğunuza her iyi davrandığı günün cezasından kesileceğini açıklayın. Bu yöntem çocuğunuza adil olmaya çalıştığınızı gösterir. Aynı zamanda çocuğunuza olumlu davranışlarının sınırlama altında olsa bile kabul göreceğini ve olumlu davranışlarının önemini anlatmış olursunuz.
Cezaların daha fazla cezanın gelişini önlemesi gerekir. Cezaların esas amaçlarının çocuğun olumsuz davranışlarını azaltmak hatta ortadan kaldırmak olduğu unutulmamalı. Eğer çocuğun olumsuz davranışları değişmiyorsa ceza ise yaramıyor demektir. Cezanın nasıl uygulanacağının yani sıra kimi cezalandırdığınızda önemlidir. Çocuğunuzun olumsuz davranışlarının sizi değil sizin bu davranışları cezalandırmanız gerektiğini unutmamalısınız.
Ailenin geri kalanıyla bir yere gitmek istemeyen çocuğunuzla ne yaparsınız? Bir bebek bakıcı tutar ve gitmeniz gereken yere gidip iyi zaman geçirirsiniz. Bu durumda çocuğunuza davranışlarının yol açtığı sonuçlara katlanması gerektiğini gösterebilmek önemlidir. Çocuğunuz bu olumsuz davranışların aileyi eğlenmekten alıkoyamayacağını öğrenmeli. Kendinizi değil çocuğunuzu cezalandıracak cezalar seçmeniz gerekir. Böylece çocuğunuz, olumsuz davranışlarının sadece kendisini etkilediğini öğrenebilir.
Aileler çoğu zaman tek bir çocuğa televizyon ayrıcalığını nasıl tanıyabilecekleri konusunda sorun yaşarlar. Eğer televizyonu kapatılırsa, diğer çocukta cezalandırılmış olacaktır. Bu yüzden tek bir çocuğu cezalandırmak için televizyonu kapamak yararlı bir yöntem değildir. Siz her zamanki düzeninizde televizyon seyretmeye devam edin ama cezalandırılan çocuğunuzu başka bir odaya gönderin. Bu doğru bir cezalandırma yöntemidir. Çünkü televizyon seyretmemesi gereken biri yüzünden evde kimse televizyon seyredemiyor ise, çocuğunuza bütün aile yönetme gücünü vermişsiniz demektir.
TUTARLI CEZALAR SEÇİN
Kolayca uygulayabileceğiniz cezaları tercih edin. Eğer cezalar uygun değil ve zahmetliyse, bir zaman sonra sizde tutarlılığınızı kaybedersiniz. Eğer seçtiğiniz ceza onu oyuncaklarından mahrum etmek ise bunu her olumsuz davranışında yenileyin. Bazı olumsuz hareketlerinin sonucunda oyuncağı alıp, bazılarında sadece ona kızmakla yaptığı davranışlardan ders almasını sağlayamazsınız. Bu durumda sadece olumsuz hareketleri sonucunda istediği zaman istediği gibi davranabileceğini ve haftada bir - iki defa oyuncaklarının dolaba kilitlenebileceği dışında bir şey öğrenemez. Davranışlarının tutarlı olabilmesi için verilen cezalarında devamlılığının ve tutarlılığının sağlanması gerekir.
CEZAYI AÇIKLAYIN
Çocuğunuza verdiğiniz cezanın amacını ve nedenini açıklayın. Çocuğunuza cezayı açıkladığınızda, çocuğunuzun anlayışını ve işbirliğini artırmış olacaksınız. Ona onun tarafında olduğunuzu, onun düşmanı olmadığınızı açıklayın. Ona gelecekte daha iyi ve daha doğru kararlar verebilmesi için yardımcı olmaya çalıştığınızı anlaması cezanın daha etkili olmasını sağlayacaktır. Çocuğunuz cezalandırırken, onunla ödeşmeye çalışmadığınızı anlaması gerekir. ‘’bu cezayı benim için verdiğin yalanına inanmamı mi bekliyorsun?’’ tarzındaki yorumları duymazlıktan gelin. Sadece bir kere açıklama yapın. Uzun açıklamalardan ve tartışmalardan uzak durun.
GERÇEKÇİ CEZALAR KULLANIN
Suça uygun ceza seçin. Gerçek sonuçları kullanın. Ortalığı kirleten bir çocuk, kirlettiğini temizlemeli. Yaramazlık sonucu bir şeyi kıran çocuk, ye onu tamir etmeli yada harçlığından kırdığı şeyin parasını vermelidir. Eve izin verilen saatten sonra gelen bir çocuk ertesi gün dışarı çıkmamalıdır. Kirlilerini, kirli sepetine koymayan çocuk kendi çamaşırlarını kendi yıkamalıdır. Bu örnekler olumsuz davranışların sonuçlarını gösteren cezalardır. Çocuğunuzun olumsuz davranışlarından bir şeyler öğrenmesini sağlar.
Bazı çocuklara kendi cezalarını seçimi konusunda güvenilebilir. Bu öğrenmelerini hızlandırır. Onlara adil olmaya çalıştığınızı göstermiş olursunuz. Ayni zamanda onları olgun olmak için cesaretlendirir.
BÜYÜK DAHA İYİ DEMEK DEĞİLDİR
Ilımli cezalar çoğu zaman sert cezalardan daha etkili olurlar. Küçük ve yumuşak olan cezalar daha iyi dersler alınmasını sağlar. Büyük cezalar genellikle kızgınlık ve intikam duygularının ortaya çıkmasına yol açarlar. Çocuğunuz kızgın olduğunda, daha az şey öğrenecektir. Çocuğunuz verdiğiniz cezada haksız olduğunuza inanırsa, genellikle bu duruma karsı bir misilleme yapar yada sizinle tartışır. Bu negatif bir çemberin oluşmasına yol açar. Cezalandırıyorsunuz, çocuğunuz sinirleniyor ve olumsuz davranışını tekrarlayarak misilleme yapıyor, hatta belki de öncekinden daha kötü bir davranışla. Onu doğruyu görebilmesi için bir kere daha cezalandırıyorsunuz. Çocuğunuz daha da sinirleniyor ve size daha da kötü bir davranışla bir misilleme daha yapıyor. Bundan kaçınmak için cezanın öğretici olmasını yanında etkili olması gerekir. Sert ve uzun zamana yayılmış cezalar olumlu davranışa yöneltmek yerine çocuğunuzun sinirle ve kızgınlıkla hareket etmesine ve olumsuz davranışları tekrarlamasına neden olabilir.
SINIRLAYICI CEZALAR KULLANIN
Sınırlama hem çocuklar hem de ergenler için etkili bir cezadır. Cezalı olmak bir çeşit sınırlamadır. Sınırlama, belli bir süre boyunca, birkaç ayrıcalığı kaybetmek demektir. Sınırlanacak önceliğin ne olacağına sizin karar vermeniz gerekir. Örneğin; televizyonun yasaklanması, yatma saatinin erkene alınması, arkadaşlarıyla görüşmelerinin sınırlanması gibi. Uygulaması kolay bir sınırlama seçin ve suçu isleyen kimsenin dışındakileri etkilemediğinden emin olun.
Sınırlama yönteminin de kendi içinde bazı problemleri var. Örneğin çocuklar sınırlanan öncelikleri için hiçbir umut olmadığını bildiklerinden davranışlarını değiştirmekte bir anlam göremiyorlar. Böyle bir tutumdan kaçınmak için çocuğunuzun bazı önceliklerini sınırlarken makul olan gün şayisini belirleyin. Günü belirlerken suçun büyüklüğünü ve çocuğunuzun yaşını göz önünde bulundurmayı unutmayın. On iki günden uzun cezalar genellikle etkilerini yitirirler.
Günü belirledikten sonra, çocuğunuza her iyi davrandığı günün cezasından kesileceğini açıklayın. Bu yöntem çocuğunuza adil olmaya çalıştığınızı gösterir. Aynı zamanda çocuğunuza olumlu davranışlarının sınırlama altında olsa bile kabul göreceğini ve olumlu davranışlarının önemini anlatmış olursunuz.
Feriha Şenkaya Dildar Uzman Pedagog
