Maddeler Doğada Karışık Halde Bulunur (4. Sınıf)
SAF MADDELER
Maddelerin katı, sıvı ve gazlar olarak gruplandırılabileceğini öğrendiniz. Maddeler bu şekilde fiziksel hallerine göre gruplandırılmış olur.
Maddeler başka özelliklerine göre de gruplandırılabilir. Maddeleri oluşturan madde sayısı da isimlendirilmelerinde kullanılabilir.
Tek çeşit maddeden oluşan maddelere saf madde adı verilir.
Bakır tel daha küçük parçalara ayrıldığında hep bakır özelliği gösterir.
Demir bir kütle ufalanıp demir tozu haline getirildiğinde yine demir özelliği gösterir. Bakır tel ve demir kütle tek bir maddeden oluşur. Bu sebeple bakır tel ve demir kütle için saf maddedir diyebiliriz.
KARIŞIMLAR
Birden çok saf maddenin karışmasıyla oluşmuş maddelere karışım adı verilir.
Maddeler bir araya gelerek çok sayıda karışım meydana getirebilirler. Katılar hem kendi aralarında hem de sıvı gazlarla karışım meydana getirebilir.
Tuz ve şeker karıştırıldığında karışım oluşur. Tuz ve su, şeker ve su karıştırıldığında da karışımlar oluşur.
Karışımı oluşturan maddeler özelliklerini kaybetmez. Karışımlar ayrıldığında yine başlangıçtaki saf maddeler elde edilir.
ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNME
Şekerli çay, tuzlu su ve şekerli su birer çözeltidir. Çözeltilerin çoğu sıvıdır. Ancak katı ve gaz çözeltiler de vardır.
Çözeltilerde katı maddeler, çok küçük parçalar halinde sıvı madde içerisinde dağılır. Katı madde sıvı içerisinde görünmez ancak varlığı hissedilebilir.
Tuzlu su çözeltisinde su çözücü, tuz ise çözünen olarak adlandırılır. Çünkü su tuzu çözer. Tuz ise suda çözünür.
Zeytinyağı ve su karıştırıldığında çözelti oluşmaz. Çünkü zeytinyağı suda çözünmez. Bazı katı maddeler suda iyi çözünür. Bazıları ise az çözünür ya da hiç çözünmez.
Erime ve çözünme farkı olaylardır. Erime bir katının ısı alarak sıvı hale geçmesidir. Çözünme ise katının bir sıvı içerisinde küçük parçalara ayrılmasıdır. Mum ve dondurma ısındığında erir. Ancak şeker suyla karıştırıldığında erimez, çözünür.
KARIŞIMLAR AYRILABİLİR Mİ?
SÜZME VE YÜZDÜRME
Karışımları oluşturan maddeleri birbirinden ayırmak için çeşitli yöntemler kullanılabilir.
Karışımları ayırmak için kullanılacak yöntem belirlenirken karışımın cinsi ve onu oluşturan maddelerin özellikleri göz önünde bulundurulur.
Sıvıları içindeki çözünmemiş katılardan ayırmak için süzme yöntemi kullanılır. Süzme yönteminde katı maddeleri geçirmeyen, sıvıyı geçiren süzgeçler kullanılmalıdır.
Haşlanmış makarnayı suyundan ayırmak için, pirinci ya da mercimeği yıkadıktan sonra suyundan ayırmak için, kızarmış patatesi yağından ayırmak için süzme yöntemi kullanılır.
Bazı karışımlar yüzdürme yöntemi kullanılarak ayrılabilir. Bu yöntemin kullanılabilmesi için karışım oluşturan maddelerden birinin suda batan diğerinin suda yüzen maddeler olması gerekir.
Tahta ve metal parçalarından oluşan bir karışım suya bırakıldığında tahta parçaları suda yüzer. Metal parçaları ise suda batar. Tahta parçaları yüzeyden toplanarak karışım kolayca ayrılabilir.
MIKNATISLA AYIRMA
Mıknatıslar demir, nikel ve kobalt gibi maddelerden yapılmış cisimleri çeker.
Cam, porselen, naylon, tahta, toprak, kum, plastik, tuz, şeker, kükürt ve seramik gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilmez.
Mıknatıs tarafından çekilen ve çekilmeyen maddelerin meydana getirdiği bir karışımı ayırmak için mıknatısla ayırma yöntemi kullanılabilir.
Demir tozu, toplu iğne ve çivi gibi maddelerin diğer maddelerle yaptığı karışımlar mıknatısla ayrılabilir.
ELEME
Bu yöntenmle farklı büyüklükteki iki katı maddeden oluşan karışımlar ayrıştırılabilir. çakıltaşı kum karışımı kum eleği ile elenerek kumun çakıltaşından ayrılması sağlanır. Ayrıca Annelerimiz evde un içine karışan katı maddeleri ayırmak için eleme işlemi yapar.
BUHARLAŞTIRMA
Buharlaştırma yönteminde, sıvının içinde çözünen katı maddeyi ayırmak için sıvı uzaklaştırılır.
Buharlaşma biz farkında olmadan da gerçekleşir. Mutfakta kuruyan çatal ve kaşıkların üzerinde bazen beyaz lekeler kalır. Bu lekeler suyun buharlaşmasından sonra arada kalan maddeler tarafından oluşturulur.
Bazı yiyeceklerin üretiminde buharlaştırılma yöntemi kullanılır. Pekmez, pestil ve salça yapılırken yiyeceğin içindeki fazla su buharlaştırma yöntemi ile uzaklaştırılır.
SAF MADDELER
Maddelerin katı, sıvı ve gazlar olarak gruplandırılabileceğini öğrendiniz. Maddeler bu şekilde fiziksel hallerine göre gruplandırılmış olur.
Maddeler başka özelliklerine göre de gruplandırılabilir. Maddeleri oluşturan madde sayısı da isimlendirilmelerinde kullanılabilir.
Tek çeşit maddeden oluşan maddelere saf madde adı verilir.
Bakır tel daha küçük parçalara ayrıldığında hep bakır özelliği gösterir.
Demir bir kütle ufalanıp demir tozu haline getirildiğinde yine demir özelliği gösterir. Bakır tel ve demir kütle tek bir maddeden oluşur. Bu sebeple bakır tel ve demir kütle için saf maddedir diyebiliriz.
KARIŞIMLAR
Birden çok saf maddenin karışmasıyla oluşmuş maddelere karışım adı verilir.
Maddeler bir araya gelerek çok sayıda karışım meydana getirebilirler. Katılar hem kendi aralarında hem de sıvı gazlarla karışım meydana getirebilir.
Tuz ve şeker karıştırıldığında karışım oluşur. Tuz ve su, şeker ve su karıştırıldığında da karışımlar oluşur.
Karışımı oluşturan maddeler özelliklerini kaybetmez. Karışımlar ayrıldığında yine başlangıçtaki saf maddeler elde edilir.
ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNME
Şekerli çay, tuzlu su ve şekerli su birer çözeltidir. Çözeltilerin çoğu sıvıdır. Ancak katı ve gaz çözeltiler de vardır.
Çözeltilerde katı maddeler, çok küçük parçalar halinde sıvı madde içerisinde dağılır. Katı madde sıvı içerisinde görünmez ancak varlığı hissedilebilir.
Tuzlu su çözeltisinde su çözücü, tuz ise çözünen olarak adlandırılır. Çünkü su tuzu çözer. Tuz ise suda çözünür.
Zeytinyağı ve su karıştırıldığında çözelti oluşmaz. Çünkü zeytinyağı suda çözünmez. Bazı katı maddeler suda iyi çözünür. Bazıları ise az çözünür ya da hiç çözünmez.
Erime ve çözünme farkı olaylardır. Erime bir katının ısı alarak sıvı hale geçmesidir. Çözünme ise katının bir sıvı içerisinde küçük parçalara ayrılmasıdır. Mum ve dondurma ısındığında erir. Ancak şeker suyla karıştırıldığında erimez, çözünür.
KARIŞIMLAR AYRILABİLİR Mİ?
SÜZME VE YÜZDÜRME
Karışımları oluşturan maddeleri birbirinden ayırmak için çeşitli yöntemler kullanılabilir.
Karışımları ayırmak için kullanılacak yöntem belirlenirken karışımın cinsi ve onu oluşturan maddelerin özellikleri göz önünde bulundurulur.
Sıvıları içindeki çözünmemiş katılardan ayırmak için süzme yöntemi kullanılır. Süzme yönteminde katı maddeleri geçirmeyen, sıvıyı geçiren süzgeçler kullanılmalıdır.
Haşlanmış makarnayı suyundan ayırmak için, pirinci ya da mercimeği yıkadıktan sonra suyundan ayırmak için, kızarmış patatesi yağından ayırmak için süzme yöntemi kullanılır.
Bazı karışımlar yüzdürme yöntemi kullanılarak ayrılabilir. Bu yöntemin kullanılabilmesi için karışım oluşturan maddelerden birinin suda batan diğerinin suda yüzen maddeler olması gerekir.
Tahta ve metal parçalarından oluşan bir karışım suya bırakıldığında tahta parçaları suda yüzer. Metal parçaları ise suda batar. Tahta parçaları yüzeyden toplanarak karışım kolayca ayrılabilir.
MIKNATISLA AYIRMA
Mıknatıslar demir, nikel ve kobalt gibi maddelerden yapılmış cisimleri çeker.
Cam, porselen, naylon, tahta, toprak, kum, plastik, tuz, şeker, kükürt ve seramik gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilmez.
Mıknatıs tarafından çekilen ve çekilmeyen maddelerin meydana getirdiği bir karışımı ayırmak için mıknatısla ayırma yöntemi kullanılabilir.
Demir tozu, toplu iğne ve çivi gibi maddelerin diğer maddelerle yaptığı karışımlar mıknatısla ayrılabilir.
ELEME
Bu yöntenmle farklı büyüklükteki iki katı maddeden oluşan karışımlar ayrıştırılabilir. çakıltaşı kum karışımı kum eleği ile elenerek kumun çakıltaşından ayrılması sağlanır. Ayrıca Annelerimiz evde un içine karışan katı maddeleri ayırmak için eleme işlemi yapar.
BUHARLAŞTIRMA
Buharlaştırma yönteminde, sıvının içinde çözünen katı maddeyi ayırmak için sıvı uzaklaştırılır.
Buharlaşma biz farkında olmadan da gerçekleşir. Mutfakta kuruyan çatal ve kaşıkların üzerinde bazen beyaz lekeler kalır. Bu lekeler suyun buharlaşmasından sonra arada kalan maddeler tarafından oluşturulur.
Bazı yiyeceklerin üretiminde buharlaştırılma yöntemi kullanılır. Pekmez, pestil ve salça yapılırken yiyeceğin içindeki fazla su buharlaştırma yöntemi ile uzaklaştırılır.
