Ordu Antik Kentleri (Karadeniz Bölgesi)
Kotyora, Cotyora (Bozukkale-Ordu) Antik Kenti
Miletli kolonistlerin Kotyora (Cotyora) ismi ile yörede kurdukları ilk şehrin yeri bugün bilinmemekle birlikte, bugün Ayar Tamı denilen yerde kurulduğu sanılmaktadır. Burası, Bozepe'nin bir uzantısı olan, dik yamaç görüntüsü veren Okçulu Kıranının önündeki yer olup, güney kenarı Acısu deresinden itibaren Balıktaşı kayalıklarından denize inmekte; doğusunda deniz ve bugünkü Şehir mezarlığının'kapladığı saha bulunmaktadır. Kasaba, Kotyora adını, kurulmuş olduğu bu yere göre almıştır.MÖ. 400 yıllarında Ksenefonun Onbinlerin Dönüşü isimli eserinde, kolonistlerin buraya gelişleri ve yaşantıları dile getirilmiştir.
Kotyoranın Grekçede Dağ Eteği anlamına geldiğini söyleyen bazı tarihçilerin aksine Prof. Dr. Necati Demir, Kotyora sözcüğünün aslının Kut Yöresi olduğunu, burada Kut Türklerinin yaşadığını, bu ismin sonradan dönüştürüldüğünü iddia etmektedir.
Ordu ilinin tarihi kaynaklardaki adı olan; 'Cotyora/Kotyora' isminin bazı kesimler tarafından ısrarla Rumca okunmaya çalışıldığına değinen Prof. Dr. Necati Demir, Ordu ilinin M.Ö. 400 yılından önce şehir merkezinin 5 kilometre dışında olan halk arasında Bozukkale olarak bilinen bölgede 'Kotyora' (Kut Yöresi) adıyla kurulduğunu belirtmektedir. Kut Türklerinin M.Ö.25002400 yıllarında Hazar Gölü çevresinde otururken batıya göçen ve Türkçe konuşan bir kavim olduğunu ifade eden Prof. Dr. Demire göre, Kut kavminin Türk kökenli olduğunu ünlü Sümerolog Prof. Dr. Benna Landsberger, 1937'de yapılan Tarih Kurultayı'nda Atatürk'ün huzurunda bizzat söylemiştir. Pek çok bilim adamı Kut Türklerinin kullandığı dilin Ural-Altay dillerinin bir parçası olduğunu kabul etmiştir.
Kotyoranın tarih öncesi çağları Prehistorik Dönemde başlamıştır. 19631964 yıllarında Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Prehistorya Tarihi Kürsüsünden Prof.Dr. Kılıç Köktenin Ordunun Ünye civarında yaptığı arkeolojik kazı ve araştırmalar, ilk yerleşimin MÖ.15.000de başladığını ortaya koymuştur. Ayrıca Mesudiye ilçesinde Eski Tunç Çağına ait buluntular da ele geçmiştir.
MÖ: XVII. yüzyılda burası Kaşkaların yurdu olarak tanınmıştır. Kaşkalar yörede MÖ. VIII.yüzyıla kadar egemenliklerini sürdürmüş, Hititlerin başkenti Hattuşa (Boğazköy)ya ve Asur sınırlarına kadar akınlar düzenlemişlerdir. Tarihi belgelere göre MÖ. VII. yüzyılda Miletli kolonistler burada ticaret kolonileri kurmuşlardır. Böylece bütün Karadeniz kıyılarında ticaret ve deniz ulaşımına hakim olmuşlardır.
Yöredeki kısa süreli Hitit egemenliğinden sonra Frigler, Medler ve Persler buraya hakim olmuşlardır. Büyük İskenderin Persleri yenmesinden sonra Helenistik kültür yörede egemen olmuş, MÖ.IV.yüzyıl sonlarında da Pontus Krallığının sınırları içerisinde kalmıştır. MÖ.I.yüzyılda Romalılar Pontus Krallığını ele geçirmiş, ardından yöreye Bizanslılar egemen olmuş ve Armeniakon Theması sınırları içerisine almıştır.
Kaya Mezarları ve Yerleşimleri
Ordu il merkezi ve Mesudiye ile Ünye ilçelerinde kaya mezarlarına rastlanmaktadır. Bu mezarlar anıtsal büyüklükte olup, Helenistik ve Roma dönemlerine tarihlendirilmektedir.İl merkezine 10 km. uzaklıktaki Delikkaya Kaya Mezarları tek odalı mezarlar olup, önlerinde çift sütunlu girişleri bulunmaktadır. Ayrıca Büben Köyü sınırları içerisinde de kaya mezarlarına rastlanmaktadır.
Mesudiye ilçesi Konacık Köyü Yeşilce yolu üzerinde günümüze son derece iyi durumda gelebilmiş bazı Kaya Mezarları bulunmaktadır. Bu mezarların ön cephelerinde tek ve çift sütunlu girişleri olup, içeride kareye yakın planlı mezar odaları vardır.
Ünye ilçesinin Gürpınar Köyü, Tozkoparan mevkiinde ve Cevizdere'de bulunan kaya mezarları Helenistik dönemden kalmışlardır. Anıtsal büyüklükteki bu mezarlar son derece iyi durumda olup, önlerinde girişleri, arkalarında da kayalara oyulmuş olarak mezar odaları bulunmaktadır.
Kurul Kayası Yerleşmesi
Ordu il merkezine 20 km. uzaklıktaki Bayadı Köyü sınırları içersinde sivri bir kaya kütlesi üzerinde antik bir yerleşim alanı bulunmaktadır. Karadeniz Bölgesinde benzerlerine rastlanamayan bu yerleşim alanında yeraltı dehlizleri ile karşılaşılmaktadır. Yerleşim alanında, 2 m. kalınlığındaki duvar kalıntılarının yanı sıra keramik parçaları ile pişmiş topraktan kiremitler ortaya çıkarılmıştır. Bu buluntular MÖ.IV. yüzyılda burada bir yerleşim olduğuna işaret etmektedir.
Arıkmusa Yerleşmesi
Ordu ili Mesudiye ilçesinin 19 km. doğusundaki Arıkmusa Köyünde antik döneme ait bir yerleşim alanı ile karşılaşılmıştır. Ancak burada herhangi bir yüzey araştırması ve kazı çalışması yapılmadığından bu yerleşimin tarihlendirilmesi yapılamamıştır.
