Osmanlı Devleti’nde Saray, hem padişahın özel yaşamının geçtiği yer, hem de devlet işlerinin yürütüldüğü merkez olmuştur. Divan toplantıları, cülus töreni, yabancı elçilerin kabulü, şehzadelerin eğitimi ve bayramlaşma törenleri burada yapılmıştır. Devletin yürütme organı olan hükümet, Saray’ın Bab’üssade adı verilen kısmında toplanmıştır
Osmanlı Devleti’nde Saray’lar üç kısmı ayrılırdı. Bunlar;
1. Birun
2. Enderun
3. Harem-i Hümayun
1. Birun
Birun, Saray’ın dış bölümüdür. Doğrudan padişaha bağlı Yeniçeri Ağası bu bölümde bulunurdu. Birun, Bab’üssade kapısı ile Enderun’a bağlanırdı.
Birun Görevlileri;
– Yeniçeri Ağası
– Miralem
– Kapıcıbaşı
– Mirahur
– Çakırcıbaşı
– Çaşnigirbaşı
– Çavuşbaşı
– Mütefferikalar
– Bostancılar
– Kapıcılar Kethüdası
– Sipahiler
– Cebeciler
– Topçular
– Arabacılar
2. Enderun
Saray’ın iç bölümüdür. Padişahın güvenilir hizmetkarları bu bölümdeydi. Devletin ihtiyaç duyduğu devlet adamları Saray’ın Enderun bölümünde yetiştirilirdi
Enderun Görevlileri
– Kapı Ağası
– Saray Ağası
– Ak Hadım Ağası
– Has Odabaşı
– Silahtar
– Çuhadar
– Rikabdar
– Dülbentçi
– Tutsaklar
Enderun’un Bölümleri
Büyük ve Küçük Oda: Padişahın hizmetleri için personel yetiştirilen odalar.
Seferli Odası: Müzisyen, pehlivan, berber vb görevlilerin bulunduğu oda.
Doğancılar Odası (Hane-i Bazyan): Şehzadelerin eğitimine devam edilen oda.
Kiler Odası: Padişahın yiyecek ve içecekleri ile ilgilenen oda.
Hazine Odası: Özel hazinenin bulunduğu oda.
Has Oda: Padişahın giyimini üstlenen oda.
3. Harem-i Hümayun
Hükümdarın ve ailesinin bulunduğu bölümdür. Saray kadınları burada eğitim öğretim görürlerdi.
Harem Görevlileri
– Harem Ağası
– Kara Hadım Ağasi
– Darüssaade (Kızlar) Ağası
Osmanlı Saray’ları ile İlgili Kavramlar
Ak Hadım Ağaları: Saray amiridir.
Baltacılar: Saray dışında kullanılan müstahdemler
Bostancı: Saray kasırlarının bekçileridir.
Çakırcılar: Av işlerinden sorumludurlar.
Çavuşlar: Padişah yaveridir ve fermanları tebliğ ederler. Tanzimat’tan sonra “mabeyn müşiri” oldu.
Çaşnıgir: Sofra hizmetlerinden sorumludurlar.
Çuhadar: Padişahın giyiminden sorumludurlar.
Emir-i Alem: Mehterhanenin en üst amiridir. Aynı zamanda bayrak, sancak sorumlusudur.
Haseki Sultan (Kadın Efendi): Padişah eşi.
Hekimbaşı: Sayıları yirmi civarındaydı, ulemadan sayılırlar ve saraydaki hastalıklardan sorumlulardı.
Hünkar Dairesi: Haremde padişaha ait kısımdır.
Kara Hadım Ağaları: Haremde görevlidirler.
Müteferrikalar: Sultan’ın maiyetinde bulunan memurlardır.
Müneccimbaşı: Yıldız ilmini bilen kişilerdir. Takvim tertibinden sorum
Peykler: İlk dönemde postacı ve muhafızlardır.
Sır Katibi: Padişahın özel katibidir.
Silahtar: Padişahın silahlarından sorumlulardır.
Şatırlar: Uzak yerlere gönderilen postacılardır.
Valide Sultan: Padişahın annesidir.
Erken ve Klasik Dönem Osmanlı Saray’ları
Bursa Bey Sarayı: Osmanlı’nın ilk sarayıdır. Orhan Gazi dönemine aittir.
Edirne Sarayı: I. Murat döneminde yapılan Saray bir dönem Osmanlı’nın yönetim merkeziydi.
Manisa Sarayı: II. Murat döneminde yapıldı.
Saray-ı Atik (Eski Saray): İstanbul’un fethinden sonra yapılan ve kısa süreliğine kullanılan saraydır.
Topkapı Sarayı: Fatih Sultan Mehmet zamanında yapılan Saray, Osmanlı Devleti’nin en uzun süre yönetim merkezi olan saraydır. Ayrıca Osmanlı’nın en büyük sarayıdır. Öte yandan Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde sık sık anlatmıştır.
Osmanlı Devleti’nde Saray’lar üç kısmı ayrılırdı. Bunlar;
1. Birun
2. Enderun
3. Harem-i Hümayun
1. Birun
Birun, Saray’ın dış bölümüdür. Doğrudan padişaha bağlı Yeniçeri Ağası bu bölümde bulunurdu. Birun, Bab’üssade kapısı ile Enderun’a bağlanırdı.
Birun Görevlileri;
– Yeniçeri Ağası
– Miralem
– Kapıcıbaşı
– Mirahur
– Çakırcıbaşı
– Çaşnigirbaşı
– Çavuşbaşı
– Mütefferikalar
– Bostancılar
– Kapıcılar Kethüdası
– Sipahiler
– Cebeciler
– Topçular
– Arabacılar
2. Enderun
Saray’ın iç bölümüdür. Padişahın güvenilir hizmetkarları bu bölümdeydi. Devletin ihtiyaç duyduğu devlet adamları Saray’ın Enderun bölümünde yetiştirilirdi
Enderun Görevlileri
– Kapı Ağası
– Saray Ağası
– Ak Hadım Ağası
– Has Odabaşı
– Silahtar
– Çuhadar
– Rikabdar
– Dülbentçi
– Tutsaklar
Enderun’un Bölümleri
Büyük ve Küçük Oda: Padişahın hizmetleri için personel yetiştirilen odalar.
Seferli Odası: Müzisyen, pehlivan, berber vb görevlilerin bulunduğu oda.
Doğancılar Odası (Hane-i Bazyan): Şehzadelerin eğitimine devam edilen oda.
Kiler Odası: Padişahın yiyecek ve içecekleri ile ilgilenen oda.
Hazine Odası: Özel hazinenin bulunduğu oda.
Has Oda: Padişahın giyimini üstlenen oda.
3. Harem-i Hümayun
Hükümdarın ve ailesinin bulunduğu bölümdür. Saray kadınları burada eğitim öğretim görürlerdi.
Harem Görevlileri
– Harem Ağası
– Kara Hadım Ağasi
– Darüssaade (Kızlar) Ağası
Osmanlı Saray’ları ile İlgili Kavramlar
Ak Hadım Ağaları: Saray amiridir.
Baltacılar: Saray dışında kullanılan müstahdemler
Bostancı: Saray kasırlarının bekçileridir.
Çakırcılar: Av işlerinden sorumludurlar.
Çavuşlar: Padişah yaveridir ve fermanları tebliğ ederler. Tanzimat’tan sonra “mabeyn müşiri” oldu.
Çaşnıgir: Sofra hizmetlerinden sorumludurlar.
Çuhadar: Padişahın giyiminden sorumludurlar.
Emir-i Alem: Mehterhanenin en üst amiridir. Aynı zamanda bayrak, sancak sorumlusudur.
Haseki Sultan (Kadın Efendi): Padişah eşi.
Hekimbaşı: Sayıları yirmi civarındaydı, ulemadan sayılırlar ve saraydaki hastalıklardan sorumlulardı.
Hünkar Dairesi: Haremde padişaha ait kısımdır.
Kara Hadım Ağaları: Haremde görevlidirler.
Müteferrikalar: Sultan’ın maiyetinde bulunan memurlardır.
Müneccimbaşı: Yıldız ilmini bilen kişilerdir. Takvim tertibinden sorum
Peykler: İlk dönemde postacı ve muhafızlardır.
Sır Katibi: Padişahın özel katibidir.
Silahtar: Padişahın silahlarından sorumlulardır.
Şatırlar: Uzak yerlere gönderilen postacılardır.
Valide Sultan: Padişahın annesidir.
Erken ve Klasik Dönem Osmanlı Saray’ları
Bursa Bey Sarayı: Osmanlı’nın ilk sarayıdır. Orhan Gazi dönemine aittir.
Edirne Sarayı: I. Murat döneminde yapılan Saray bir dönem Osmanlı’nın yönetim merkeziydi.
Manisa Sarayı: II. Murat döneminde yapıldı.
Saray-ı Atik (Eski Saray): İstanbul’un fethinden sonra yapılan ve kısa süreliğine kullanılan saraydır.
Topkapı Sarayı: Fatih Sultan Mehmet zamanında yapılan Saray, Osmanlı Devleti’nin en uzun süre yönetim merkezi olan saraydır. Ayrıca Osmanlı’nın en büyük sarayıdır. Öte yandan Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde sık sık anlatmıştır.
