Osmanlı Öncesi Anadolu'daki Durum ve Anadolu Beylikleri
13'üncü yüzyılın ikinci yarısından itibaren İhanlıların nüfuzu altına giren Anadolu Selçuklu Devleti asrın sonlarına doğru ziyadesiyle zayıflamış, bir vali kadar hükmü kalmayan son hükümdar II. Gıyaseddin Mesud'un 1308 yılında ölümü ile tamamen ortadan kalkmıştır.
Ayaklanma ihtimallerini gözönünde tutan Moğollar, Selçuklu ailesine mensup prensleri öldürmüşlerdir. Nüfuzları altında bulunan toprakları, Anadolu Umumi Valiliği adı altında toplayarak idaresini Moğol beylerinden birisine tevdi etmişlerdir.
İlhanlılar, Batı ve Güneybatı Anadolu'ya nüfuz edemediklerinden, buralardaki Türkmen beyleri küçük devletler kurmuşlardır. Selçuklu Devleti ismen son bulunca, bu beylikler daha fazla genişlemek için çabalamışlardır. Yalnız, İlhanlıların Anadolu Umumi Valilerinin en meşhuru olan Emir Çobanoğlu Demirtaş (Timurtaş) Bey Anadolu'yu tamamen Moğolların idaresi altına sokmaya çalışmıştır. İlhanlılara karşı bağlılıklarını kesen ve gevşeten Anadolu beyliklerini ortadan kaldırmak istediyse de emellerinde başarıya ulaşamamıştır. Timurtaş Beyin vefatı Anadolu Beyliklerinin geniş bir nefes almasını sağlamıştır.
İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Han geride evlat bırakmadan 1335 yılında vefat edince İlhanlı Devleti son günlerini yaşamaya başlamıştır. O sırada İlhanlıların Anadolu valisi bulunan Türk asıllı Alaeddin Eratna Bey, İlhanlılardaki saltanat kavgalarından faydalanarak, 1343 yılında merkezi Sivas olmak üzere bir devlet kurmuştur. Böylece Anadolu'nun doğu ve orta taraflarını içine alan İlhanlı nüfuz ve idaresi tamamen sona ererken Anadolu'daki beylikler için birbirlerine karşı daha serbest bir mücadele devresi başlamıştır.
14'üncü yüzyılda Anadolu'da kurulan beylikler, hüküm süren hükümetler ve devletler kısaca şu şekilde özetlenebilir:
Orta Anadolu'nun bir kısmına sahip Eretna Beyliği'nden başka Doğu Anadolu'da teşekkül etmiş ayrı beylik ve hükümetler arasında hususi beylik menfaatleri ve Anadolu birliğini kurma meselesi yüzünden çarpışmalar sıklıkla görülmüştür. Sonunda ise Anadolu birliğinin sağlanması Osmanoğulları Beyliği'ne nasip olmuştur.
13'üncü yüzyılın ikinci yarısından itibaren İhanlıların nüfuzu altına giren Anadolu Selçuklu Devleti asrın sonlarına doğru ziyadesiyle zayıflamış, bir vali kadar hükmü kalmayan son hükümdar II. Gıyaseddin Mesud'un 1308 yılında ölümü ile tamamen ortadan kalkmıştır.
Ayaklanma ihtimallerini gözönünde tutan Moğollar, Selçuklu ailesine mensup prensleri öldürmüşlerdir. Nüfuzları altında bulunan toprakları, Anadolu Umumi Valiliği adı altında toplayarak idaresini Moğol beylerinden birisine tevdi etmişlerdir.
İlhanlılar, Batı ve Güneybatı Anadolu'ya nüfuz edemediklerinden, buralardaki Türkmen beyleri küçük devletler kurmuşlardır. Selçuklu Devleti ismen son bulunca, bu beylikler daha fazla genişlemek için çabalamışlardır. Yalnız, İlhanlıların Anadolu Umumi Valilerinin en meşhuru olan Emir Çobanoğlu Demirtaş (Timurtaş) Bey Anadolu'yu tamamen Moğolların idaresi altına sokmaya çalışmıştır. İlhanlılara karşı bağlılıklarını kesen ve gevşeten Anadolu beyliklerini ortadan kaldırmak istediyse de emellerinde başarıya ulaşamamıştır. Timurtaş Beyin vefatı Anadolu Beyliklerinin geniş bir nefes almasını sağlamıştır.
İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Han geride evlat bırakmadan 1335 yılında vefat edince İlhanlı Devleti son günlerini yaşamaya başlamıştır. O sırada İlhanlıların Anadolu valisi bulunan Türk asıllı Alaeddin Eratna Bey, İlhanlılardaki saltanat kavgalarından faydalanarak, 1343 yılında merkezi Sivas olmak üzere bir devlet kurmuştur. Böylece Anadolu'nun doğu ve orta taraflarını içine alan İlhanlı nüfuz ve idaresi tamamen sona ererken Anadolu'daki beylikler için birbirlerine karşı daha serbest bir mücadele devresi başlamıştır.
14'üncü yüzyılda Anadolu'da kurulan beylikler, hüküm süren hükümetler ve devletler kısaca şu şekilde özetlenebilir:
1. Karamanoğulları Beyliği,
2. Germiyanoğulları Beyliği,
3. Menteşeoğulları Beyliği,
4. Hamidoğulları Beyliği,
5. Karesioğulları Beyliği,
6. Aydınoğulları Beyliği,
7. Saruhanoğulları Beyliği,
8. Eşrefoğulları Beyliği,
9. Candaroğulları Beyliği,
10. Dulkadiroğulları Beyliği,
11. Ramazanoğulları Beyliği,
12. Osmanoğulları Beyliği,
13. Eretna Beyliği,
14. Kadı Burhaneddin hükümeti,
15. Pervaneoğulları Beyliği,
16. Sahib Ataoğulları Beyliği,
17. Tacüddinoğulları Beyliği,
18. Ladik Beyleri (Denizli)
19. Alaiye Beyleri,
20. Karakoyunlu Devleti,
21. Akkoyunlu Devleti'dir.
2. Germiyanoğulları Beyliği,
3. Menteşeoğulları Beyliği,
4. Hamidoğulları Beyliği,
5. Karesioğulları Beyliği,
6. Aydınoğulları Beyliği,
7. Saruhanoğulları Beyliği,
8. Eşrefoğulları Beyliği,
9. Candaroğulları Beyliği,
10. Dulkadiroğulları Beyliği,
11. Ramazanoğulları Beyliği,
12. Osmanoğulları Beyliği,
13. Eretna Beyliği,
14. Kadı Burhaneddin hükümeti,
15. Pervaneoğulları Beyliği,
16. Sahib Ataoğulları Beyliği,
17. Tacüddinoğulları Beyliği,
18. Ladik Beyleri (Denizli)
19. Alaiye Beyleri,
20. Karakoyunlu Devleti,
21. Akkoyunlu Devleti'dir.
Orta Anadolu'nun bir kısmına sahip Eretna Beyliği'nden başka Doğu Anadolu'da teşekkül etmiş ayrı beylik ve hükümetler arasında hususi beylik menfaatleri ve Anadolu birliğini kurma meselesi yüzünden çarpışmalar sıklıkla görülmüştür. Sonunda ise Anadolu birliğinin sağlanması Osmanoğulları Beyliği'ne nasip olmuştur.
