Piyasa ve piyasa çeşitleri

Suskun · 1 Mys 2011

Piyasa, alıcı ve satıcıların karşılaştıkları; mal dolaşımının gerçekleştirildiği yerdir. Piyasalar, iktisadi açıdan gerçek piyasa, mali piyasa olmak üzere ikiye ayrılır:

Gerçek piyasalar
Üretilmiş mal ve hizmetler ile bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan üretim faktörlerinin karşılaştıkları piyasalardır.

Mali piyasalar
Ticari işletmelerin, yatırım için gerekli mali ihtiyaçlarının, karşılaştığı piyasalardır. Fon arz edenler, fon talep edenler, fon akımlarını düzenleyen kurumlar, bu akımı sağlayan araçlar ile bunları düzenleyen hukuki ve idari kurallardan oluşur.

Mali piyasalar kaça ayrılır; bu piyasaların araçları nelerdir?
Mali piyasalar; para piyasası, sermaye piyasası olmak üzere ikiye ayrılır:

Para piyasası
Kısa vadeli fonların karşılaştığı piyasalardır. Araçları; para, döviz, altın, kambiyo senetleri (poliçe, bono, çek) ile bir yıla kadar vadeli senetlerdir.

Sermaye piyasası
Uzun ve orta vadeli fon akışının karşılaştığı piyasalardır. Araçları; hisse senedi, tahvil gibi menkul kıymetlerdir.

Şirketlerin, sermaye piyasasından temin ettikleri fonlar nerede kullanılmaktadır?
Sermaye piyasasından sağlanan fonlar; genellikle işletmelerin bina, makina ve techizat gibi duran varlıklarının finansmanında, yatırımlarda kullanılmaktadır.

Türkiye’de sermaye piyasasında yer alan başlıca unsurlar hangileridir?
Fon Arz Edenler
Fon Talep Edenler
Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB)
Borsa Üyeleri
İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank)

Sermaye piyasası kaç bölümden oluşur?
Sermaye piyasasını birincil piyasa ve ikincil piyasa olmak üzere ikiye ayırabiliriz:

• Birincil piyasa

Hisse senedi ve tahvil gibi menkul değerleri ihraç eden şirketler ile alıcıların yani tasarruf sahiplerinin doğrudan karşılaştıkları piyasalardır. Buna hisse senetleri ile tahvillerin ilk kez sürülüp “ihraç” tan alındığı piyasa da denilebilir. Türk Hukuk Sistemi’nde, menkul kıymetleri ihraçtan alanlar, bunları tekrar paraya çevirmek istediklerinde, kural olarak hisse senetlerinde hiçbir zaman, tahvillerde ise vadeden önce bunları ihraç eden kuruluşa müracaat edemezler.

• İkincil piyasa

Menkul kıymetlerin paraya çevrilmesini sağlayan piyasadır ve menkul kıymet borsaları bu piyasayı tanımlamada en iyi örnektir. Bu piyasada, menkul kıymetler aracı kuruluşlar adına, yatırımcılar hesabına Borsa’da alınıp satılırlar.

Piyasa hareketleri
Döviz kuru, bir para biriminin diğer bir para birimi karşısındaki fiyatıdır. Kotasyonları, çift taraflıdır: alış, satış. Alış/satış arasındaki farka spread denir. Piyasalarda ABD dolarına baz döviz denir. Kurlar doğrudan veya dolaylı belirlenir. Doğrudan kotasyona fiyat kotasyonu denilir. Dolaylı olana miktar kotasyonu denir. Çapraz kur, yurtiçinde yerli para içermeyen gösterimlerdir. Piyasalarda çapraz kur, ABD doları içermeyen gösterimdir. Çapraz kur hesaplaması ABD doları üzerinden kota edilir. Dolaylı kotada, alış ve satış oranları birbiri ile çarpılarak çapraz kur çıkarılır.

Spot işlemler, yabancı bir paranın teslimi ve bir fiyat üzerinden ödenmesinde 2 gün sürede yapılır. Forward işlemler, kontratlı işlem olarak, yabancı bir paranın belirli bir tarihte alım satımı için yapılan anlaşmayla olur. Forwardda amaç kur riskinden korunmaktır ve tarih 3 günden 5 yıla kadar değişir. Forward fiyatla spot fiyat aynı olmakla beraber prim ve iskontolarla forward değişkendir. Forward anlaşmada döviz kuru, o işlem zamanındaki kurdur. Müşteriler açısından risk bankaya atılır. Piyasada forwarddaki kur, spot kura swap puanı ekleyerek veya eksilterek hesaplanır. Eğer forward işlemler, organize piyasada standart sözleşmelerle yapılırsa buna futures işlem denir. Buna göre bir para, anlaşılan bir gelecek tarihte sözleşme koşullarında teslim edilir. Tarafları takas odası yönlendiriyor. Takas odası, marked to marked denilen piyasaya göre fiyat belirleme yapıyor. Her sözleşme günlük kapanış fiyatıyla sözleşmedeki fiyatın karşılaştırılması ve başlama marjini hesabıyla değerleniyor. Borsada brokerler işlemlere aracılık ediyorlar. Futures sözleşmeleri bitimine iki gün kalana kadar alış ve satışa tabidir. Swap, bir para cinsinden likiditeye, kur riski üstlenilmeden yapılan işlemdir. Swap işlem, döviz riskinden korur, spot ile forward kur arasındaki farkı ise faiz farkı belirler.

Döviz opsiyonu, bir para miktarını belirli bir tarihte önceden belirlenmiş kurdan alış veya satış hakkıdır. Opsiyonlar, borsa ve bankalarda yapılıyor. Bu işlem korunma (hedging) ve spekülasyon (trading) amaçlıdır.

Bankaların kar riski, yaklaşan döviz alacakları, döviz ödemeleri, döviz ihtiyacı olan zamandır.

Suskun · 1 Mys 2011

-PİYASA KAVRAMLARI
-PİYASA ÇEŞİTLERİ
-PİYASA ÖZELLİKLERİ

İktisadi açıdan piyasa, alıcı ve satıcıların birbirleri ile karşılıklı iletişim içinde oldukları ve mübadelenin meydana geldiği yer olarak tanımlanır. Piyasa kavramı genellikle teorik ve mekandan soyutlanmış bir kavramdır. Piyasa kavramı somut olarak düşünülürse, daha çok borsa olarak tanımlanabilir. Borsa hangi türde olursa olsun, arz ve talebin karşılaştığı bir mekandır.

Piyasa bir ülkenin sınırları içinde ise ve o ülkede yapılan işlemleri kapsıyorsa buna iç piyasa (domestic market), işlemler ülke sınırlarını aşıyorsa buna da uluslararası piyasa (international market) denir.

Çok değişik piyasa türleri olmakla birlikte konumuz açısından sadece mali piyasaları ve bunun alt bölümü olarak da para ve sermaye piyasalarını inceleyeceğiz.

Mali Piyasa
Bir ülkede fon kullananlar ile fon arz edenler arasında fon akımlarını düzenleyen kurumlar, akımı sağlayan araç ve gereçler ile bunları düzenleyen hukuki ve idari kurallardan oluşan yapıya mali piyasa denilebilir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi, mali piyasa para ve sermaye piyasalarından daha geniş ve bu piyasaları da kapsamına alan bir kavramdır.

Mali piyasa beş ana unsurdan oluşmaktadır.

a) Tasarruf sahipleri (fon arz edenler),
b) Yatırımcılar (fon talep edenler),
c) Yatırım ve finansman araçları,
d) Yardımcı kuruluşlar,
e) Hukuki ve idari düzen olarak sıralanabilir.

Para Piyasası (Money Market)
Kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasaya "para piyasası" denir. Para piyasasının tipik özelliği kısa vadeli fonlardan oluşmasıdır. Para piyasalarında vade genellikle bir yılı aşmaz.

Para piyasasından sağlanan fonlar kredi olarak işletmelerin dönen varlıklarının finansmanında kullanılır. Para piyasasının araçlarını ticari senetler; kaynaklarını çeşitli mevduat oluşturmaktadır.

Para piyasasının kendi içinde örgütlenmiş ve örgütlenmemiş para piyasası olarak da bir ayrımı yapılabilir. Örgütlenmiş para piyasası bir bankalar sistemidir. Çünkü işletmelerin nakit ihtiyacı çoğunlukla ticari bankalar tarafından karşılanmaktadır. Örgütlenmemiş para piyasası banka sisteminin dışında kalan piyasadır. Bankalar dışındaki kişi ve kuruluşlar da bazen işletmelere kısa vadeli fon sağlarlar.
a) Özellikleri
En genel tanımıyla sermaye piyasası orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasadır. Sermaye piyasası mali piyasa kavramından daha dar ve teknik bir nitelik taşır ve genellikle mali piyasa kavramı içinde yer alır.

Sermaye piyasasının tipik özelliği ve para piyasasından ayrıldığı en belirgin niteliği bu piyasanın orta ve uzun vadeli fonlardan oluşmasıdır. Bu vade bir yıldan fazla olmalıdır. Sermaye piyasasından sağlanan krediler genellikle, işletmelerin bina, makina ve teçhizat gibi duran varlıklarının finansmanında kullanılır.

Para piyasasında olduğu gibi, sermaye piyasasının kaynakları da tasarruf sahiplerinin birikimleridir. Sermaye piyasasının en önemli ve yaygın araçları hisse senetleri ve tahvillerdir.

b) Çeşitleri
Sermaye piyasının bir bölümlendirmesini yapmak gerekirse aşağıdaki gibi bir ayırım yapılabilir.

Birincil Piyasa (Primary Market)
Hisse senedi ve tahvil gibi menkul değerleri ihraç eden şirketler ile alıcıların yani tasarruf sahiplerinin doğrudan doğruya karşılaştıkları piyasalardır. Buna hisse senetleri ile tahvillerin ilk kez sürülüp "ihraç"tan alındığı piyasa da denilebilir. Arada şirketin bizzat bulunmayıp bir banka ya da aracı kurumun bulunması bu alımın birincil piyasadan olmasına engel değildir.

İkincil Piyasa (Secondary Market)
Menkul kıymetleri ihraçtan alanlar, bunları tekrar paraya çevirmek istediklerinde, hisse senetlerinde hiçbir zaman, tahvillerde ise vadeden önce bunları ihraç eden kuruluşa müracaat edemezler. İkincil piyasa bu durumdaki menkul kıymetlerin paraya çevrilmesini sağlayan piyasadır ve menkul kıymet borsaları bu piyasayı tanımlamada en iyi örnektir.
İkincil piyasa, menkul kıymetlerin likiditesini arttırarak birincil piyasaya talep yaratır ve gelişmesini sağlar. İkincil piyasanın en iyi teşkilatlanmış bölümü menkul kıymet borsalarıdır. Bunun haricinde sermaye piyasası iyi gelişmiş ülkelerde bir de "over the counter" (tezgah üstü) borsa dışı piyasa vardır.

Birincil piyasa daha çok sermaye piyasası bilinciyle, ikincil piyasa ise menkul kıymetler piyasası bilinciyle çalışır. Birincil piyasada uzun vadeli fonların tasarruf sahibinden firmalara intikali söz konusudur ve birincil piyasada yapılan tahvil ve hisse senedi satışları sonucunda firmaya yeni sermaye girer. Oysa ikincil piyasada el değiştiren menkul kıymetlerden sağlanan fonların bunları çıkaran şirketle bir ilgisi yoktur.

Para Piyasası ile Sermaye Piyasası Arasındaki İlişkiler

Geniş anlamdaki sermaye piyasası kavramına para piyasası da dahil olmaktadır. Bu durumda gerek kredi arzı, gerekse kredi talebi para piyasasından sermaye piyasasına ya da sermaye piyasasından para piyasasına kolayca kayabilir. Faiz haddi iki piyasa arasındaki fon akımını ayarlayan bir düzenleyici olmaktadır.

Fon arz edenler, kendi yatırım politikalarını ve elde etmeyi umdukları gelire bağlı olarak yatırılabilir fonları bu piyasalardan birine veya her ikisine yönlendirilebilirler.
Fon talep edenler de, ihtiyaç duydukları kredinin türüne göre her iki piyasadan borçlanabilirler. Bazı aracı kuruluşlar, özellikle bankalar hem para, hem de sermaye piyasası işlemleri yapabilirler ve her iki piyasada çalışabilirler.
Para piyasası ile sermaye piyasasında cari faiz hadleri değişik olmakla birlikte birbirleriyle ilişkilidir. Fonlar genellikle düşük faiz haddinden yüksek olana doğru kayar. Para piyasasında meydana gelen bir faiz oranı artışı, sermaye piyasasına da etki eder.

SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI

Sermaye piyasası araçları, menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarıdır (SPK, md.3).
Sermaye piyasalarında işlem gören araçlarla ilgili olarak çeşitli sınıflandırmalar yapılabilir. Piyasada işlem gören araçlar ihraç edenin niteliği açısından;
- Özel sektör menkul kıymetler (hisse senedi, tahvil gibi)
- Kamu sektörü menkul kıymetleri (devlet tahvilleri, hazine bonoları, gelir ortaklığı senetleri gibi) olarak sınıflandırılabilir.
Bir diğer ayırım ise menkul kıymetin niteliğine göre yapılmaktadır;
- Ortaklık sağlayan menkul kıymetler,
- Alacaklılık sağlayan menkul kıymetler,
- Karma nitelikteki menkul kıymetler şeklinde yapılabilir.

1 - Ortaklık Sağlayan Araçlar
Hisse senedi: Sahibine ortaklık, oy hakkı, kar payı alma hakkı, rüçhan hakkı ve tasfiye sonucundan yararlanma hakkı gibi haklar verir.
2 - Boçlanma Araçları:
Özel Sektör Tahvili: Borçlanma senetleridir. 2-7 yıl vadeli olarak ihraç edilebilir. Tahvil, sahibine önceden belirlenmiş oranda faiz geliri sağlamakta ana para vade sonunda ödenmektedir. Değişken faizli tahvillerde ise faiz oranı önceden belirlenmiş bir kritere bağlı olarak değişebilmektedir.
Kar ve Zarar Ortaklığı Belgeleri: En az 3 en çok 7 yıl vadeli olarak ihraç edilebilen araçlardır. Kar garantisi olmayan bu araçlarda kar ve zarar payı belirli usullerle hesaplanmaktadır.
Finansman Bonoları: Şirketlerce en az 90 en çok 360 gün vadeli olarak ihraç edilebilen kısa vadeli borçlanma senetleridir. İskonto esasına göre satılmaktadır. Yani bono üzerinde yazılı değer ile bono alım değeri arasındaki fark getiriyi oluşturmaktadır.
Banka Bonoları ve Banka Garantili Bonolar: Sadece kalkınma ve yatırım bankalarınca ihraç edilebilen bonolar iskonto esasına göre satılmaktadır.
Devlet Tahvili: Üzerinde faiz kuponu taşıyan ve vadesi 1 yıldan uzun olan devlet borçlanma senedidir.
. Hazine Bonosu: Üzerinde faiz kuponu taşımayan ve vadesi 1 yıldan kısa devlet borçlanma senedidir. İskonto esasına göre satılır.
Gelir Ortaklığı Senedi: Belli bir kamu altyapı tesisisinin belirli bir süre içindeki gelirlerinin berlirli bir orandaki bölümünden pay alma hakkı sağlayan kamu borçlanma aracıdır.

3 - Karma Nitelikli Araçlar
Hisse Senedi İle Değiştirilebilir Tahvil: İhraç edildiği anda tahvil gibi alacaklılık hakkı vermesine karşın, sahiplerine belli bir süre içinde tahvilleri aynı şirketin çıkardığı hisse senetleriyle belli fiyat üzerinden değiştirme hakkı veren tahvillerdir
Kara İştirakli Tahvil: Geliri belli bir faiz oranı olarak değil şirketin karından pay şeklinde alınmaktadır.
Katılma İntifa Senedi: Sahiplerine ortaklık haklarına sahip olmaksızın kardan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve belli bazı olanaklardan yararlanma hakkı vermektedir.

Diğer Sermaye Piyasası Araçları

Menkul kıymetler dışında kalan ve şartları kurulca belirlenen evraktır. Ancak çek, poliçe, nakit, bono ile mevduat sertifikaları sermaye piyasası aracı olarak sayılmamaktadır.

Piyasa ve piyasa çeşitleri

Suskun

V.I.P

Suskun

V.I.P

Benzer konular