SINIF YÖNETİMİYLE İLGİLİ BİR ARAŞTIRMA
Eğitim sözcüğünün farklı tanımlarının ortak yanı, onun, davranış değiştirme, davranış oluşturma amaçlı etkinlikler bütünü olmasıdır. Öğretim, öğrenme, davranışın sağlanması amacıyla yapılan ön çabalardır. İnsanların öğrenim düzeylerinin göstergesi diplomaları, eğitim düzeylerininki ise davranışlarıdır. Terli iken soğuk su içmemek, yemekten sonra dişleri fırçalamak, gerektiğini bilen ama bu davranışları uygun koşullarda yapmayan insan, öğrenmiş ama eğitilmemiştir. Öğrenimin yalnızca cahilliği giderdiğini belirten halk deyişimiz de bu yargının farklı bir anlatımıdır.
Toplumsal yaşamımıza bu açıdan baktığımızda, öğrenim düzeyi yüksek olan çok sayıda insanın azımsanmayacak sayıdaki davranışının, bilmesi gereken yasal-düşünsel kurallara, çoğu kez bilinçsiz olarak uymadığını görürüz. Bu davranışların süreklilik kazanması durumunda o kişiler için, öğretilmiş ama eğitilmemiş denebilir.
Bilgiyi taşıyan ama kullanamayan değil, nasıl öğreneceğini bilen, gerçek bilgilere ulaşabilen, bildiği gibi davranan, düşünerek yeni bilgiler üretebilen, sorun çözen insanlara gereksinim vardır .
Nasıl bir öğrenme sağlayalım ki zamanla çabuk unutulmasın,uygun koşullarda davranışa dönüşebilsin sorusunun yanıtı verilmelidir. Bunun içinde Öğretmenlerde sınıf yönetimi becerisinin bulunması gerekir.
Okulun üç temel işlevi vardır;
1. Öğrencileri dış çevrenin güçlüklerinden koruyarak onlara yaşamı kolaylaştırmak (okulda bilgilerin verilişi de kolaydan zora, basitten karmaşığa bir düzen içindedir)
2. Dış çevrede kolay rastlanabilecek istenmeyen davranışları okuldan içeri sokmayarak, öğrenci davranışlarını temizlemek (kumar, alkol, küfür gibi öğrenci için istenmeyen yaşam ögeleri okula alınmaz, okulda hoş görülmez).
3. Dengeleme. Toplumsal yaşamda olmayan dengeyi okul sağlar.
Sınıf Yönetimi ve Boyutları
Sınıf yönetimi, eğitim yönetimi sıra dizininin ilk ve temel basamağıdır. Sınıf, öğrencilerle yüzyüze olunan bir yerdir. Eğitimin hedefi olan öğrenci davranışının oluşması burada başlar. Eğitim yönetiminin kalitesi, büyük ölçüde, sınıf yönetiminin kalitesine bağlıdır.
Etkili bir eğitimin değişkenleri arasında en çok yer kaplayanlar, sınıf yönetimine ilişkin özelliklerdir: Sınıf iklimi, etkileşim düzeni, iyi ilişkiler, öğrenci katılımı, örgütleme, davranış düzeni.
Sınıf yönetimi etkinliklerinin bir boyutunu, sınıf ortamının fiziksel düzenine ilişkin olanlar oluşturur: Sınıfın genişliği, sınıf alanının çeşitli etkinliklerin yapımı için bölümlenmesi, ısı, ışık, gürültü düzenekleri, renkler, temizlik, estetik, eğitsel araçlar, oturma düzeni, öğrencilerin gruplanması, bunların başlıcalarıdır. Fiziksel düzenlemeler, öğrencinin rahat etmesini sağlamak, okul ve sınıfın çekiciliğini artırarak öğrencinin okula isteyerek gelmesini gerçekleştirmek öğrenmeyi kolaylaştırmak amaçlan için yapılır.
İkinci boyutu plan-program etkinlikleri oluşturur.
Üçüncü boyutu zamanı iyi kullanabilme etkinliğidir.
Dördüncü boyutu ilişki düzenlemeleri oluşturur. Öğretmen-öğrenci, öğrenci-öğrenci ilişkileri.
Beşinci boyutu davranış düzenlemeleridir.
Sınıf yönetimi modelleri, tepkisel, önlemsel, gelişimsel ve bütünsel olarak gruplanabilir. Her modelin kullanımında, farklı yöntemler uygulanabilir. Örneğin, tepkisel modelin kullanımında, demokratikliğin veya öğrenci ağırlıklı olmanın seçenekleri, birer yöntem olarak uygulanabilir: Sınıfa kitap ve defter getirmeyen bir öğrenci davranışının değiştirilmesi amacı ile tepkisel modeli kullanırken, öğrenciyle görüşme, veliyle haberleşme, okul yönetiminden yararlanma, aileye dış destek sağlama, yerel yönetimlerden yararlanma, hukuk sistemini devreye alma yöntemlerinden birini veya birkaçını kullanabilir. Yöntem seçimi, amaçlara, olaya, tarafların özelliklerine göre değişir.
Tepkisel model, istenmeyen bir düzenleniş sonucuna veya bir davranışa tepki olan sınıf yönetimi modelidir; amacı, istenmeyen durum veya davranışın değiştirilmesidir. Bu anlamıyla, sınıf yönetiminin klasik modeli olduğu söylenebilir. Düzen sağlayıcı ödül-ceza türü etkinlikleri içerir. Bu modele sık başvurmak zorunda kalan öğretmenin, sınıf yönetimi becerilerinin yüksek olmadığı, diğer üç modeli gereğince kullanmadığı söylenebilir. Modelin zayıf yönlerinden birisi de her tepkinin bir karşı tepki doğurur olmasıdır.
Önlemsel model, planlama düşüncesine bağlı, geleceği kestirme, istenmeyen davranış ve sonucu, olmadan önleme yönelimlidir.
Gelişimsel model sınıf yönetiminde öğrencilerin, fiziksel, duygusal, deneyimsel gelişim düzeylerinin gerektirdiği uygulamalardır.
Etkili bir sınıf yöneticisi olarak öğretmen sınıfı eğitim için hazırlaması, sınıf kural ve süreçlerini belirleyip öğretmesi, öğretimi düzenleyip sürdürmesi, öğrencilerin uygun davranmasını sağlaması beklenir.
Sınıf yönetiminin sınıf dışı değişkenleri olarak çevre görülmelidir. Çevre değişkenleri bir davranışın güdüleyicisi olabileceği gibi engelleyicisi de olabilir. Çocuklar da eğitim ailede başlar. Kişiliğin oluşmasını, belirli davranışları aile çevresinde kazanır. Aileler çeşitli farklılıklar göstereceği için çocukları da farklılıklar gösterir. Bu yüzden öğretmenin aileleri tanıması gerekir.
Ders Dönemi Öncesi Sınıf Hazırlıkları
Uygulamaların başarısı hazırlık döneminde yapılan çalışmaların yeterliliğine bağlıdır. Sınıf ortamı, öğrenci güdüsünü, devamını, öğretmen-öğrenci ilişkisinin kalitesini etkiler. İyi bir sınıf düzeni öğrenciyi güdülemekte, öğrenmeyi arttıkmakta, öğrenileni hatırlamayı kolaylaştırmaktadır.
Fiziksel ortamın değişkenleri:
* Öğrenci sayısı
* Işık
* Isı
* Renk
* Gürültü
* Temizlik
* Görünüm
Işık
Işıktaki değişmeler, psikolojik sistemimizi de etkiler. Bir araştırmada ışık, başarı ve tutum üzerinde fazla etkili bulunmamıştır. Sınıfta görme ve okumanın rahatça yapılmasını sağlayacak bir aydınlık olmalıdır. Bunun az veya çok olması öğretmen ve öğrencinin işini güçleştirir, gözü yorar, dikkatsizlik, sinirlilik, edim düşüklüğü yapar.
Sınıfta ışık doğrudan değil dolaylı gelmeli, doğal aydınlatma yolları kullanılmalıdır. Işık ve pencere düzeninin, güneşe ve mevsimlere göre değişebilir olması işleri kolaylaştırır.
Isı
Ortama uygun giyinen bir insan için gerekli oda ısısının yirmi derece dolayında olduğu söylenebilir. Sınıfın ısısı, mevsime, neme olduğu kadar, öğrencilere göre de değişir. Giyim ve sınıfın fiziksel koşulları, ısının etkisini değiştirir.
Isının aşırı yükselmesi, fiziksel rahatsızlıklara, ilginin dağılmasına, zihnin gevşemesine ve bunların neden olduğu yansımış sorunlara yol açmaktadır. Düşük ısı, çabaları ısınmaya yöneltmekte, zihnin odaklaşmasını güçleştirmektedir.
Renk
Renklerin hepsinin karışımı ile yapılan aydınlanma, yalnızca beyazla olandan daha olumlu davranışa yol açmıştır. Renkler, öğrenciye ve mekanların, araçların kullanılış amaçlarına göre de değiştirilmelidir.
Fiziksel ortamı düzenlerken sınıfın ana bölümlerini kullanışlı, ilgi çekici hale getirmeliyiz. Oturma Planı, görme, duyma, kolay kullanım gibi özelliklere uygun olmalıdır.
Program ve Plan Hazırlıkları
Öğretmen, her öğretim dönemi öncesi o süre içinde yapılması gereken işleri planlar. M. E. Bakanlığı'nca belirlenen programlar çerçevesince hazırlık yapar. Hazırlanan plan esnek olmalıdır. İyi bir plan ders konularından araç-gereçlere kadar herşeyi amacına uygun kullanmayı içerir.
Sınıfın İlişki Düzeni
Sınıfın ilişki düzeninin amacı, destekleyici ilişkileri, öğrenci katılımını, morali, konuya ilgiyi, akademik yararlılığı artırmaktır (Raviv and others).
Sınıfta İlk Günler
Sınıfın ilişki düzeninin kurulmasına ilk günden başlanmalıdır. Sınıf düzeni oluşturmada ilk birkaç gün, dönümcül (kritik) zamandır. Sınıf düzeni, öğretmen ve öğrencinin birbirini tanımaya başladığı "balayı" ve "deneme" döneminde kurulmalıdır. Bu dönemde öğrenciler, neleri yapıp neleri yapamayacakları konusunda öğretmeni denerler, daha kontrollü davranır, gerçek davranışlarını göstermezler. Öğretmen geleceği ilişkin davranış tiplemesini ve öğrencilerden beklentilerini ilk günlerde kararlılıkla ortaya koymalıdır. Öğrencilerin kontrollu davranışları degişirse, onları yeniden kazanmak olanaksızlaşabilir. Öğretmen, ilk günlerin kontrollu davranışlarının sürmesi için kararlılığını kullanmalıdır. Aynı görüntü, uzun tatillerden sonra da ortaya çıkar. Öğretmen, etkili bir eğitime olanak verici görüntü ve ortam elde edebilmek için, buna olanak verici bir iklim oluşturmalıdır.
Öğretmen öğrencileri isimleri ile tanımalıdır. Tanıma aileyi, çevresini, zevklerini ve yapısını tanıma olarak da değerlendirilmelidir. Öğretmen karşılaşabileceği sorunları gözönünde tutarak sınıf kurallarını koyar. Beklentilerini öğrencilere hissettirir.
Sınıf İçinde Öğretmen
Öğretmen, sınıfın ilişki düzeninin kurulması ve düzeltilip geliştirilmesinde yol gösterici bir liderdir, sınıf ikliminin yaratıcısıdır (Brophy and Good). Ama sınıf iklimi de onun davranışları üzerinde etkilidir (Melvin). Öğretmen, öğretim durumlarının hem hazırlayıcısı, hem bir parçasıdır (Ertürk).
Davranış Ortamı Oluşturma
Sınıfın davranış ortamı, gevşekten katıya, çeşitli görünüşlerde olabilir. Program öğrenci merkezli, öğretmen davranışı demokratik, kural ve kararlar birlikte oluşturulmuşsa, sınıf gevşek yapılanmıştır. Bu özelliklerin değişmesi, bu ikisi arasındaki diğer yapılanma biçimlerini oluşturur. Sınıfın, öğretmenin, öğrencilerin, konunun özellikleri değiştikçe, yapılamış değiştirilebileceği gibi, eğitsel amaçlardan uzaklaşmamak koşuluyla, gevşek sınıf yapısının yeğlenmesi önerilir. Kural ve kararlar öğrencilerle birlikte belirlenmeli ama, konunun amaçlarından, eğitimin genel amaçlarına kadar, amaçlar dizinine uygun olmayanların alınmaması, öğretmence nedenleri belirtilip açıklanarak sağlanmalıdır. Davranışsal ortam, öğretmen ve öğrencilerin ortak çabalan ile oluşur.
Sınıfta Öğretmenin Yeri
Öğretmenin sınıfın ne zaman neresinde bulunacağı, amaçlarına ve yaptığı etkinliğin türüne göre değişir. Zamanının çoğunu masasında geçiren öğretmen, olumsuz davranışlarla daha çok karşılaşır. Öğretmen, yerini belirlemede, sınıfın tümünü görebilmeyi, öğrenci davranışları ve öğretim etkinliklerine göreliği, ilkeler olarak almalıdır. Sınıfın tümünü görebilmek için, araçları, örneğin tahtayı kullanırken bile öğrencilere arkasını dönmemeye çalışmalıdır.
Öğretmen öğrenciye örnek olmalıdır. Öğrencinin göstermesi gereken davranışları ona en yakın örnek görüntü öğretmenden gelmelidir.
Zaman Yönetimi
Sınıfta zamanın tümü, eğitsel amaçlara yönelik etkinlikler için kullanılmalıdır. Bunu sağlamanın bir yolu, sınıf süreçlerinin dikkatle planlanması, zamana baglanmasıdır. Örneğin, öğrenciler laboratuvarda ve uygulama alanlarında kendilerine sıra gelmesi için bekliyorlarsa, sınıf küçük gruplara ayrılarak ve iş dilimleri bu gruplara farklı zamanlarda verilerek bu zaman yitimi önlenebilir.
Öğretmen, zaman yitirici yönetsel işlerle de sınıfta fazla uğraşmamalıdır. Yoklama yapmak için herkesin adını okumak gerekmez, olan-olması gereken öğrenci sayılarına bakılarak, ôğrencileri tanıyor olmanın da yardımıyla, kimlerin gelmediği hemen bulunabilir. Kullanımı birbiriyle ilgili araçlar yanyana konarak, araç ve onu kullananın bulunduğu yerler yakın tutularak, araç kullanımının alacağı zaman azaltılabilir.
Sınıfta Korku, Kaygı
Sınıftaki korku ve kaygı kaynaklarından biri ôğretmendir. Otoriter öğretmen, öğrenciyi korkutur. Öğretmenin onları arkadaşları önünde sıkıntıya sokabileceğini düşünmeleri, öğrencilerde kaygı yaratır. Öğretmen, her sözü ve eyleminin, farklı öğrencileri nasıl etkileyeceğini önceden düşünüp, uygun davranmalıdır.
SINIFIN ÖĞRETİM ORTAMI
Eğitim hizmetinin niteliğini artırmak için yapılması gerekenlerden biri de, sınıfın öğretim ortamının, amaçların gerçekleşmesine en üst düzeyde hizmet edebilecek hale getirilmesidir. Bu durum, öğretim ortamının düzenlenişinde, öğretimin yürütülmesi, değerlendirilmesi, düzeltilmesinde, öğretim yönetiminin rolünü gösterir.
Öğretim yönetimi, öğretim süreci düzeni içinde, altı grupta toplanabilecek olan etkinliklerin yönetimi olarak düşünülebilir: Hedef davranışların belirlenmesi, öğretim araçlarının belirlenmesi, öğretimin uygulanması, dönüt alma ve düzeltme, özetleme ve değerlendirme, pekiştirme.
Hedef Davranışların Belirlenmesi
Hedef davranışlar, öğretim süreci sonunda, öğrenenlerde gözlenmek istenen davranışlardır. Bunların belirlenmesine giden yolda, amaçların belirlenmesi, öğrencilerin tanınıp eğitim gereksinimlerinin ortaya çıkarılması basamakları yer alır.
* Öğretim araçlarının belirlemesi
* Öğretimin uygulanması
* Dönüt alma düzeltme
* Özetleme ve değerlendirme
* Pekiştirme
İstenmeyen davranışların önlenmesi
İstenmeyen davranışların bir kısım, bozucu davranış değil, ona yöneltici davranış olarak görülürler. Kitap defter gibi ders araçlarını getirmeme, eşofmanını-spor ayakkabısını unutma, ödevini tamamlayamama, bunlar arasında sayılır. Öğretmen bunları önemsiz görüp gözardı etmemelidir.
Hayalleme de istenmeyen bir davranıştır. Bazı öğrenciler sınıfta öğretmenin gôzünün içine bakarak onu dinliyor gibi görünür, ama aklı başka yerde olur. Bu durum, ôğrencinin anlamsız, boş bakışlarından belli olabileceği gibi, öğretmenin bilerek söylediği bazı yanlış bilgilere, sözlere, tepki verip vermemesiyle de belli olabilir.
Temizlik ve görgü kurallarına uymama, kırıcı ve küfürlü konuşma, başkalarını rahatsız etme, işini yaparken dikkatsiz olma, dersi dinlememe, başkaları konuşurken konuşma, arkadaşlarına ve hatta öğretmene kaba ve saygısız davranma, derste sık rastlanabilen istenmeyen davranışlardandır. Okula, arkadaşlarına ve eşyalarına zarar verme sınıfta da rastlanan istenmeyen davranışlardır. Okula geç gelme ve nedensiz devamsızlık, sınavda hile yapmak, sigara ilaç kullanımı...
İstenmeyen davranışların farkına varmak için öğrencileri iyi tanımak, onlardaki günlük değişimleri görebilmek gerekir. Bu öğretmenin sınıfta her an öğrencileri görebilecek bir konum seçmesine, dikkatli gözetimine, onlarla ilgilenmesine, sıralar arasında gezinerek onlara yakın durmasına onları etkinliklere sık sık katmasına bağlıdır.
İstenen davranışlar konusunda okul-aile işbirliği yapılmalı, ailelere gönderilecek küçük notlarla, öğrencinin değişik davranışlarının uygunluk denetimini yapmaları istenebilir.
İstenmeyen Davranışların Değiştirilmesi
* Karışmacı olmayan yaklaşım; sorun kunusunda öğrenciyi bilgilendirerek, sorunu ona çözdüren yaklaşımdır.
* Davranışçı yaklaşım; öğretmenin gerektiğinde güç kullanarak öğrenci davranışını şekillendirmesi yaklaşımıdır.
* Etkileşimci yaklaşım; davranışçı ve yardım edici yaklaşımdır.
Öğretmen sorunu anlayarak ona göre bir eylemde bulunur ve sorunu çözer.
İstenmeyen davranışlara karşı eylemler:
* Sorunu anlamak
* Uyarmak
* Derste değişiklik yapmak
* Sorumluluk vermek
* Öğrenciyle konuşmak
* Okul yönetimi ve aileyle ilişki kurmak
* Ceza vermek
SINIF YÖNETİMİYLE İLGİLİ BİR ARAŞTIRMA
Bu araştırmanın konusu sınıf yönetimidir. TED Ankara koleji vakfı özel lisesi orta kısmının sınıf yönetimi özellikleri bakımından nasıl bir görünüm sergilediği ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Kaynak kitap: Sınıf Yönetimi (Prof. Dr. Hüseyin BAŞAR)
Eğitim sözcüğünün farklı tanımlarının ortak yanı, onun, davranış değiştirme, davranış oluşturma amaçlı etkinlikler bütünü olmasıdır. Öğretim, öğrenme, davranışın sağlanması amacıyla yapılan ön çabalardır. İnsanların öğrenim düzeylerinin göstergesi diplomaları, eğitim düzeylerininki ise davranışlarıdır. Terli iken soğuk su içmemek, yemekten sonra dişleri fırçalamak, gerektiğini bilen ama bu davranışları uygun koşullarda yapmayan insan, öğrenmiş ama eğitilmemiştir. Öğrenimin yalnızca cahilliği giderdiğini belirten halk deyişimiz de bu yargının farklı bir anlatımıdır.
Toplumsal yaşamımıza bu açıdan baktığımızda, öğrenim düzeyi yüksek olan çok sayıda insanın azımsanmayacak sayıdaki davranışının, bilmesi gereken yasal-düşünsel kurallara, çoğu kez bilinçsiz olarak uymadığını görürüz. Bu davranışların süreklilik kazanması durumunda o kişiler için, öğretilmiş ama eğitilmemiş denebilir.
Bilgiyi taşıyan ama kullanamayan değil, nasıl öğreneceğini bilen, gerçek bilgilere ulaşabilen, bildiği gibi davranan, düşünerek yeni bilgiler üretebilen, sorun çözen insanlara gereksinim vardır .
Nasıl bir öğrenme sağlayalım ki zamanla çabuk unutulmasın,uygun koşullarda davranışa dönüşebilsin sorusunun yanıtı verilmelidir. Bunun içinde Öğretmenlerde sınıf yönetimi becerisinin bulunması gerekir.
Okulun üç temel işlevi vardır;
1. Öğrencileri dış çevrenin güçlüklerinden koruyarak onlara yaşamı kolaylaştırmak (okulda bilgilerin verilişi de kolaydan zora, basitten karmaşığa bir düzen içindedir)
2. Dış çevrede kolay rastlanabilecek istenmeyen davranışları okuldan içeri sokmayarak, öğrenci davranışlarını temizlemek (kumar, alkol, küfür gibi öğrenci için istenmeyen yaşam ögeleri okula alınmaz, okulda hoş görülmez).
3. Dengeleme. Toplumsal yaşamda olmayan dengeyi okul sağlar.
Sınıf Yönetimi ve Boyutları
Sınıf yönetimi, eğitim yönetimi sıra dizininin ilk ve temel basamağıdır. Sınıf, öğrencilerle yüzyüze olunan bir yerdir. Eğitimin hedefi olan öğrenci davranışının oluşması burada başlar. Eğitim yönetiminin kalitesi, büyük ölçüde, sınıf yönetiminin kalitesine bağlıdır.
Etkili bir eğitimin değişkenleri arasında en çok yer kaplayanlar, sınıf yönetimine ilişkin özelliklerdir: Sınıf iklimi, etkileşim düzeni, iyi ilişkiler, öğrenci katılımı, örgütleme, davranış düzeni.
Sınıf yönetimi etkinliklerinin bir boyutunu, sınıf ortamının fiziksel düzenine ilişkin olanlar oluşturur: Sınıfın genişliği, sınıf alanının çeşitli etkinliklerin yapımı için bölümlenmesi, ısı, ışık, gürültü düzenekleri, renkler, temizlik, estetik, eğitsel araçlar, oturma düzeni, öğrencilerin gruplanması, bunların başlıcalarıdır. Fiziksel düzenlemeler, öğrencinin rahat etmesini sağlamak, okul ve sınıfın çekiciliğini artırarak öğrencinin okula isteyerek gelmesini gerçekleştirmek öğrenmeyi kolaylaştırmak amaçlan için yapılır.
İkinci boyutu plan-program etkinlikleri oluşturur.
Üçüncü boyutu zamanı iyi kullanabilme etkinliğidir.
Dördüncü boyutu ilişki düzenlemeleri oluşturur. Öğretmen-öğrenci, öğrenci-öğrenci ilişkileri.
Beşinci boyutu davranış düzenlemeleridir.
Sınıf yönetimi modelleri, tepkisel, önlemsel, gelişimsel ve bütünsel olarak gruplanabilir. Her modelin kullanımında, farklı yöntemler uygulanabilir. Örneğin, tepkisel modelin kullanımında, demokratikliğin veya öğrenci ağırlıklı olmanın seçenekleri, birer yöntem olarak uygulanabilir: Sınıfa kitap ve defter getirmeyen bir öğrenci davranışının değiştirilmesi amacı ile tepkisel modeli kullanırken, öğrenciyle görüşme, veliyle haberleşme, okul yönetiminden yararlanma, aileye dış destek sağlama, yerel yönetimlerden yararlanma, hukuk sistemini devreye alma yöntemlerinden birini veya birkaçını kullanabilir. Yöntem seçimi, amaçlara, olaya, tarafların özelliklerine göre değişir.
Tepkisel model, istenmeyen bir düzenleniş sonucuna veya bir davranışa tepki olan sınıf yönetimi modelidir; amacı, istenmeyen durum veya davranışın değiştirilmesidir. Bu anlamıyla, sınıf yönetiminin klasik modeli olduğu söylenebilir. Düzen sağlayıcı ödül-ceza türü etkinlikleri içerir. Bu modele sık başvurmak zorunda kalan öğretmenin, sınıf yönetimi becerilerinin yüksek olmadığı, diğer üç modeli gereğince kullanmadığı söylenebilir. Modelin zayıf yönlerinden birisi de her tepkinin bir karşı tepki doğurur olmasıdır.
Önlemsel model, planlama düşüncesine bağlı, geleceği kestirme, istenmeyen davranış ve sonucu, olmadan önleme yönelimlidir.
Gelişimsel model sınıf yönetiminde öğrencilerin, fiziksel, duygusal, deneyimsel gelişim düzeylerinin gerektirdiği uygulamalardır.
Etkili bir sınıf yöneticisi olarak öğretmen sınıfı eğitim için hazırlaması, sınıf kural ve süreçlerini belirleyip öğretmesi, öğretimi düzenleyip sürdürmesi, öğrencilerin uygun davranmasını sağlaması beklenir.
Sınıf yönetiminin sınıf dışı değişkenleri olarak çevre görülmelidir. Çevre değişkenleri bir davranışın güdüleyicisi olabileceği gibi engelleyicisi de olabilir. Çocuklar da eğitim ailede başlar. Kişiliğin oluşmasını, belirli davranışları aile çevresinde kazanır. Aileler çeşitli farklılıklar göstereceği için çocukları da farklılıklar gösterir. Bu yüzden öğretmenin aileleri tanıması gerekir.
Ders Dönemi Öncesi Sınıf Hazırlıkları
Uygulamaların başarısı hazırlık döneminde yapılan çalışmaların yeterliliğine bağlıdır. Sınıf ortamı, öğrenci güdüsünü, devamını, öğretmen-öğrenci ilişkisinin kalitesini etkiler. İyi bir sınıf düzeni öğrenciyi güdülemekte, öğrenmeyi arttıkmakta, öğrenileni hatırlamayı kolaylaştırmaktadır.
Fiziksel ortamın değişkenleri:
* Öğrenci sayısı
* Işık
* Isı
* Renk
* Gürültü
* Temizlik
* Görünüm
Işık
Işıktaki değişmeler, psikolojik sistemimizi de etkiler. Bir araştırmada ışık, başarı ve tutum üzerinde fazla etkili bulunmamıştır. Sınıfta görme ve okumanın rahatça yapılmasını sağlayacak bir aydınlık olmalıdır. Bunun az veya çok olması öğretmen ve öğrencinin işini güçleştirir, gözü yorar, dikkatsizlik, sinirlilik, edim düşüklüğü yapar.
Sınıfta ışık doğrudan değil dolaylı gelmeli, doğal aydınlatma yolları kullanılmalıdır. Işık ve pencere düzeninin, güneşe ve mevsimlere göre değişebilir olması işleri kolaylaştırır.
Isı
Ortama uygun giyinen bir insan için gerekli oda ısısının yirmi derece dolayında olduğu söylenebilir. Sınıfın ısısı, mevsime, neme olduğu kadar, öğrencilere göre de değişir. Giyim ve sınıfın fiziksel koşulları, ısının etkisini değiştirir.
Isının aşırı yükselmesi, fiziksel rahatsızlıklara, ilginin dağılmasına, zihnin gevşemesine ve bunların neden olduğu yansımış sorunlara yol açmaktadır. Düşük ısı, çabaları ısınmaya yöneltmekte, zihnin odaklaşmasını güçleştirmektedir.
Renk
Renklerin hepsinin karışımı ile yapılan aydınlanma, yalnızca beyazla olandan daha olumlu davranışa yol açmıştır. Renkler, öğrenciye ve mekanların, araçların kullanılış amaçlarına göre de değiştirilmelidir.
Fiziksel ortamı düzenlerken sınıfın ana bölümlerini kullanışlı, ilgi çekici hale getirmeliyiz. Oturma Planı, görme, duyma, kolay kullanım gibi özelliklere uygun olmalıdır.
Program ve Plan Hazırlıkları
Öğretmen, her öğretim dönemi öncesi o süre içinde yapılması gereken işleri planlar. M. E. Bakanlığı'nca belirlenen programlar çerçevesince hazırlık yapar. Hazırlanan plan esnek olmalıdır. İyi bir plan ders konularından araç-gereçlere kadar herşeyi amacına uygun kullanmayı içerir.
Sınıfın İlişki Düzeni
Sınıfın ilişki düzeninin amacı, destekleyici ilişkileri, öğrenci katılımını, morali, konuya ilgiyi, akademik yararlılığı artırmaktır (Raviv and others).
Sınıfta İlk Günler
Sınıfın ilişki düzeninin kurulmasına ilk günden başlanmalıdır. Sınıf düzeni oluşturmada ilk birkaç gün, dönümcül (kritik) zamandır. Sınıf düzeni, öğretmen ve öğrencinin birbirini tanımaya başladığı "balayı" ve "deneme" döneminde kurulmalıdır. Bu dönemde öğrenciler, neleri yapıp neleri yapamayacakları konusunda öğretmeni denerler, daha kontrollü davranır, gerçek davranışlarını göstermezler. Öğretmen geleceği ilişkin davranış tiplemesini ve öğrencilerden beklentilerini ilk günlerde kararlılıkla ortaya koymalıdır. Öğrencilerin kontrollu davranışları degişirse, onları yeniden kazanmak olanaksızlaşabilir. Öğretmen, ilk günlerin kontrollu davranışlarının sürmesi için kararlılığını kullanmalıdır. Aynı görüntü, uzun tatillerden sonra da ortaya çıkar. Öğretmen, etkili bir eğitime olanak verici görüntü ve ortam elde edebilmek için, buna olanak verici bir iklim oluşturmalıdır.
Öğretmen öğrencileri isimleri ile tanımalıdır. Tanıma aileyi, çevresini, zevklerini ve yapısını tanıma olarak da değerlendirilmelidir. Öğretmen karşılaşabileceği sorunları gözönünde tutarak sınıf kurallarını koyar. Beklentilerini öğrencilere hissettirir.
Sınıf İçinde Öğretmen
Öğretmen, sınıfın ilişki düzeninin kurulması ve düzeltilip geliştirilmesinde yol gösterici bir liderdir, sınıf ikliminin yaratıcısıdır (Brophy and Good). Ama sınıf iklimi de onun davranışları üzerinde etkilidir (Melvin). Öğretmen, öğretim durumlarının hem hazırlayıcısı, hem bir parçasıdır (Ertürk).
Davranış Ortamı Oluşturma
Sınıfın davranış ortamı, gevşekten katıya, çeşitli görünüşlerde olabilir. Program öğrenci merkezli, öğretmen davranışı demokratik, kural ve kararlar birlikte oluşturulmuşsa, sınıf gevşek yapılanmıştır. Bu özelliklerin değişmesi, bu ikisi arasındaki diğer yapılanma biçimlerini oluşturur. Sınıfın, öğretmenin, öğrencilerin, konunun özellikleri değiştikçe, yapılamış değiştirilebileceği gibi, eğitsel amaçlardan uzaklaşmamak koşuluyla, gevşek sınıf yapısının yeğlenmesi önerilir. Kural ve kararlar öğrencilerle birlikte belirlenmeli ama, konunun amaçlarından, eğitimin genel amaçlarına kadar, amaçlar dizinine uygun olmayanların alınmaması, öğretmence nedenleri belirtilip açıklanarak sağlanmalıdır. Davranışsal ortam, öğretmen ve öğrencilerin ortak çabalan ile oluşur.
Sınıfta Öğretmenin Yeri
Öğretmenin sınıfın ne zaman neresinde bulunacağı, amaçlarına ve yaptığı etkinliğin türüne göre değişir. Zamanının çoğunu masasında geçiren öğretmen, olumsuz davranışlarla daha çok karşılaşır. Öğretmen, yerini belirlemede, sınıfın tümünü görebilmeyi, öğrenci davranışları ve öğretim etkinliklerine göreliği, ilkeler olarak almalıdır. Sınıfın tümünü görebilmek için, araçları, örneğin tahtayı kullanırken bile öğrencilere arkasını dönmemeye çalışmalıdır.
Öğretmen öğrenciye örnek olmalıdır. Öğrencinin göstermesi gereken davranışları ona en yakın örnek görüntü öğretmenden gelmelidir.
Zaman Yönetimi
Sınıfta zamanın tümü, eğitsel amaçlara yönelik etkinlikler için kullanılmalıdır. Bunu sağlamanın bir yolu, sınıf süreçlerinin dikkatle planlanması, zamana baglanmasıdır. Örneğin, öğrenciler laboratuvarda ve uygulama alanlarında kendilerine sıra gelmesi için bekliyorlarsa, sınıf küçük gruplara ayrılarak ve iş dilimleri bu gruplara farklı zamanlarda verilerek bu zaman yitimi önlenebilir.
Öğretmen, zaman yitirici yönetsel işlerle de sınıfta fazla uğraşmamalıdır. Yoklama yapmak için herkesin adını okumak gerekmez, olan-olması gereken öğrenci sayılarına bakılarak, ôğrencileri tanıyor olmanın da yardımıyla, kimlerin gelmediği hemen bulunabilir. Kullanımı birbiriyle ilgili araçlar yanyana konarak, araç ve onu kullananın bulunduğu yerler yakın tutularak, araç kullanımının alacağı zaman azaltılabilir.
Sınıfta Korku, Kaygı
Sınıftaki korku ve kaygı kaynaklarından biri ôğretmendir. Otoriter öğretmen, öğrenciyi korkutur. Öğretmenin onları arkadaşları önünde sıkıntıya sokabileceğini düşünmeleri, öğrencilerde kaygı yaratır. Öğretmen, her sözü ve eyleminin, farklı öğrencileri nasıl etkileyeceğini önceden düşünüp, uygun davranmalıdır.
SINIFIN ÖĞRETİM ORTAMI
Eğitim hizmetinin niteliğini artırmak için yapılması gerekenlerden biri de, sınıfın öğretim ortamının, amaçların gerçekleşmesine en üst düzeyde hizmet edebilecek hale getirilmesidir. Bu durum, öğretim ortamının düzenlenişinde, öğretimin yürütülmesi, değerlendirilmesi, düzeltilmesinde, öğretim yönetiminin rolünü gösterir.
Öğretim yönetimi, öğretim süreci düzeni içinde, altı grupta toplanabilecek olan etkinliklerin yönetimi olarak düşünülebilir: Hedef davranışların belirlenmesi, öğretim araçlarının belirlenmesi, öğretimin uygulanması, dönüt alma ve düzeltme, özetleme ve değerlendirme, pekiştirme.
Hedef Davranışların Belirlenmesi
Hedef davranışlar, öğretim süreci sonunda, öğrenenlerde gözlenmek istenen davranışlardır. Bunların belirlenmesine giden yolda, amaçların belirlenmesi, öğrencilerin tanınıp eğitim gereksinimlerinin ortaya çıkarılması basamakları yer alır.
* Öğretim araçlarının belirlemesi
* Öğretimin uygulanması
* Dönüt alma düzeltme
* Özetleme ve değerlendirme
* Pekiştirme
İstenmeyen davranışların önlenmesi
İstenmeyen davranışların bir kısım, bozucu davranış değil, ona yöneltici davranış olarak görülürler. Kitap defter gibi ders araçlarını getirmeme, eşofmanını-spor ayakkabısını unutma, ödevini tamamlayamama, bunlar arasında sayılır. Öğretmen bunları önemsiz görüp gözardı etmemelidir.
Hayalleme de istenmeyen bir davranıştır. Bazı öğrenciler sınıfta öğretmenin gôzünün içine bakarak onu dinliyor gibi görünür, ama aklı başka yerde olur. Bu durum, ôğrencinin anlamsız, boş bakışlarından belli olabileceği gibi, öğretmenin bilerek söylediği bazı yanlış bilgilere, sözlere, tepki verip vermemesiyle de belli olabilir.
Temizlik ve görgü kurallarına uymama, kırıcı ve küfürlü konuşma, başkalarını rahatsız etme, işini yaparken dikkatsiz olma, dersi dinlememe, başkaları konuşurken konuşma, arkadaşlarına ve hatta öğretmene kaba ve saygısız davranma, derste sık rastlanabilen istenmeyen davranışlardandır. Okula, arkadaşlarına ve eşyalarına zarar verme sınıfta da rastlanan istenmeyen davranışlardır. Okula geç gelme ve nedensiz devamsızlık, sınavda hile yapmak, sigara ilaç kullanımı...
İstenmeyen davranışların farkına varmak için öğrencileri iyi tanımak, onlardaki günlük değişimleri görebilmek gerekir. Bu öğretmenin sınıfta her an öğrencileri görebilecek bir konum seçmesine, dikkatli gözetimine, onlarla ilgilenmesine, sıralar arasında gezinerek onlara yakın durmasına onları etkinliklere sık sık katmasına bağlıdır.
İstenen davranışlar konusunda okul-aile işbirliği yapılmalı, ailelere gönderilecek küçük notlarla, öğrencinin değişik davranışlarının uygunluk denetimini yapmaları istenebilir.
İstenmeyen Davranışların Değiştirilmesi
* Karışmacı olmayan yaklaşım; sorun kunusunda öğrenciyi bilgilendirerek, sorunu ona çözdüren yaklaşımdır.
* Davranışçı yaklaşım; öğretmenin gerektiğinde güç kullanarak öğrenci davranışını şekillendirmesi yaklaşımıdır.
* Etkileşimci yaklaşım; davranışçı ve yardım edici yaklaşımdır.
Öğretmen sorunu anlayarak ona göre bir eylemde bulunur ve sorunu çözer.
İstenmeyen davranışlara karşı eylemler:
* Sorunu anlamak
* Uyarmak
* Derste değişiklik yapmak
* Sorumluluk vermek
* Öğrenciyle konuşmak
* Okul yönetimi ve aileyle ilişki kurmak
* Ceza vermek
SINIF YÖNETİMİYLE İLGİLİ BİR ARAŞTIRMA
Bu araştırmanın konusu sınıf yönetimidir. TED Ankara koleji vakfı özel lisesi orta kısmının sınıf yönetimi özellikleri bakımından nasıl bir görünüm sergilediği ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Kaynak kitap: Sınıf Yönetimi (Prof. Dr. Hüseyin BAŞAR)
