İSTANBUL — Modern Türkiye'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, neredeyse bir asırdır ciddi görünmeye devam ettikten sonra gülümsemeye başladı.
Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanması sırasında Türkiye'yi savunan, savaş kahramanı ve devlet adamı olan Atatürk, belki de dünyanın en uzun süreli kişilik kültünün konusudur.
Portresi her çay ocağında, hükümet ofisinde ve sınıfta asılıdır. Anısına hakaret etmek Türk yasalarına göre suçtur. Ve her 10 Kasım'da Türkiye, 1938'deki ölümünü anmak için bir sessizlik anı gözlemler.
Ancak kesin resmi versiyon yumuşayabilir. Geçtiğimiz ay Atatürk'ün insani tarafına bakan bir belgesel yayınlandı. Bu pek de önemli bir şey gibi gelmeyebilir ancak resmi tarihin kilit altında tutulduğu bir ülkede, "Mustafa" filmi cesur bir girişimdi.
Film, lideri yıkmak için bir çaba değil. Büyük ölçüde sempatik bir tasvir. Ancak yönetmeni Can Dündar'ın Atatürk'ü bronz bir heykelden ziyade, bazen sıkılan kötü içki alışkanlığı olan bir adam gibi gösterebilmesi, Türkiye'nin son 10 yılda ne kadar yol kat ettiği hakkında çok şey söylüyor.
Gazeteci Mehmet Ali Birand, Posta gazetesinde yayınlanan yazısında, "Can Dündar, kendimizi kilitlediğimiz fildişi kafesin kapılarını açtı" ifadelerini kullandı.
1923'te kurulan modern Türkiye, ilk yıllarında tek renkliydi, çünkü yetkililer ülkeyi ulusal bir kimlik oluşturmak için farklılıklardan arındırıyordu. Ancak zenginlik ve demokrasi arttıkça, geçmişi yeniden değerlendirme çabaları da arttı ve bu farklılıklardan bazılarını, etnik ve dini, odak noktasına getirdi.
Sayın Dündar gibi Türk aydınları resmi çizgiyi sorgulamaya başladı ve uzun zamandır kapalı kabul edilen konularda acı dolu tartışmalar başlattı. Adı Türklerin babası anlamına gelen Atatürk, 20. yüzyılın en önemli figürlerinden biriydi, ancak hikayesi Batı'da pek bilinmiyor, kısmen de Türkiye'deki tanrısal statüsünün bunu anlatmayı politik olarak çok zor hale getirmesi nedeniyle.
Bunu filme aktarmaya yönelik önceki girişimler başarısız oldu. Geçtiğimiz yıl İngilizce bir gazete olan The Turkish Daily News, “Yapılmamış Atatürk Filminin 56 Yıllık Hikayesi” başlıklı bir makalede, Antonio Banderas, Kevin Costner ve Yul Brynner'ın bildirilen çabalarına atıfta bulunarak, “Oyuncular rol beklerken yaşlandılar” dedi.
Gazete, "Türkiye, kutsal bir şahsiyet olarak gördüğü kurucu babasının, insani zaaflara sahip bir kişi olarak gösterilmesini asla istemez" ifadelerini kullandı.
That trait is at the heart of many of this country’s problems. Turkey has a tremendous capacity for denial, which includes the Armenian genocide early in the last century and a large Kurdish minority whose existence the state is only beginning to acknowledge. Without facing that history, intellectuals here argue, Turkey will never be able to move beyond it.
“Ataturk is used as a shield by those who are blocking discussions on many deformities in this country,” wrote Ahmet Altan, one of the country’s most prominent intellectuals and a columnist for Taraf, a liberal daily newspaper. “They attribute godlike status to Ataturk and then hide behind it.”
Mr. Dundar drew on a wide selection of Ataturk’s diaries and letters that had been closed in military archives for decades. The man who emerges in the film is even more radical in his beliefs than Turks have been taught, Mr. Dundar said.
Ataturk was determined, for example, to subordinate Islam and to force Turks to look and behave as Westerners. In 1914, Mr. Dundar said, the 33-year-old Ataturk attended a ball in the Czech spa of Carlsbad with a Turkish diplomat and his wife, who remarked that she could not imagine such a scene — the dancing, the dress — in her home country.
In a later entry in his diaries, Ataturk wrote that “it would not be difficult at all,” Mr. Dundar said. “If I would be given the power, I would do it overnight,” Ataturk wrote.
“Ataturk didn’t believe it should happen over time,” Mr. Dundar said. “He thought it should be abrupt.”
Mr. Dundar said he could use only a small fraction of the material he sifted through that revealed something about Ataturk’s thoughts on Islam. The rest was too explosive, he said.
There were a few sharp divergences from the official history, though the film veered close. In one scene, Ataturk says, just before an address to an early Parliament, that he believes the areas populated predominantly by Kurds should have a special status. The concept is extremely controversial in Turkey, which fears that its largely Kurdish southeast will want to secede, and discussions of special status for the region are strictrly taboo.
The film, which opened on Oct. 29, National Day, and is being shown in more than 200 theaters around Turkey, was praised by intellectuals but drew a frenzy of angry reactions. (Mr. Dundar, knowing the delicacy of the topic, preferred to speak in his native Turkish for the interview for maximum precision of language, though his English is fluent.)
“Your production is a priceless source for people who want to tarnish young minds with their dark thoughts,” wrote a viewer on the movie’s Web site who identified herself as Tulay. “Surely, you would also qualify for a Nobel Prize,” he wrote in a reference to the Nobel Prize-winning Turkish novelist Orhan Pamuk, who was spurned by the Turkish establishment after discussing the Armenian genocide.
“I denounce you.”
Yine de, daha nazik, daha yumuşak Atatürk, Türkiye için bir tür dönüm noktası gibi görünüyor. Türk devleti bile bazı ayarlamalar yapma ihtiyacı hissediyor gibi görünüyor: 2009'da dolaşıma girmesi planlanan yeni banknotlar, liderin surat asmasını değil, gülümsemesini tasvir ediyor.
Habere Şebnem Arsu katkıda bulundu.
Bu makale aşağıdaki düzeltmeyi yansıtacak şekilde revize edilmiştir:
Düzeltme: 19 Kasım 2008
Perşembe günü İstanbul Journal'da çıkan, modern Türkiye'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk hakkında yapılan çirkin bir belgesel filme Türkiye'de gelen karışık tepkilerle ilgili makale, ctrlfilmin web sitesinde bir gönderide filmi eleştiren bir izleyiciye atıfta bulundu. Gönderiyi Tulay olarak imzalayan izleyici bir kadın.
Dünya'daki Diğer Makaleler »Bu makalenin bir versiyonu 13 Kasım 2008'de New York edisyonunun A10 sayfasında basılı olarak yayınlanmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanması sırasında Türkiye'yi savunan, savaş kahramanı ve devlet adamı olan Atatürk, belki de dünyanın en uzun süreli kişilik kültünün konusudur.
Portresi her çay ocağında, hükümet ofisinde ve sınıfta asılıdır. Anısına hakaret etmek Türk yasalarına göre suçtur. Ve her 10 Kasım'da Türkiye, 1938'deki ölümünü anmak için bir sessizlik anı gözlemler.
Ancak kesin resmi versiyon yumuşayabilir. Geçtiğimiz ay Atatürk'ün insani tarafına bakan bir belgesel yayınlandı. Bu pek de önemli bir şey gibi gelmeyebilir ancak resmi tarihin kilit altında tutulduğu bir ülkede, "Mustafa" filmi cesur bir girişimdi.
Film, lideri yıkmak için bir çaba değil. Büyük ölçüde sempatik bir tasvir. Ancak yönetmeni Can Dündar'ın Atatürk'ü bronz bir heykelden ziyade, bazen sıkılan kötü içki alışkanlığı olan bir adam gibi gösterebilmesi, Türkiye'nin son 10 yılda ne kadar yol kat ettiği hakkında çok şey söylüyor.
Gazeteci Mehmet Ali Birand, Posta gazetesinde yayınlanan yazısında, "Can Dündar, kendimizi kilitlediğimiz fildişi kafesin kapılarını açtı" ifadelerini kullandı.
1923'te kurulan modern Türkiye, ilk yıllarında tek renkliydi, çünkü yetkililer ülkeyi ulusal bir kimlik oluşturmak için farklılıklardan arındırıyordu. Ancak zenginlik ve demokrasi arttıkça, geçmişi yeniden değerlendirme çabaları da arttı ve bu farklılıklardan bazılarını, etnik ve dini, odak noktasına getirdi.
Sayın Dündar gibi Türk aydınları resmi çizgiyi sorgulamaya başladı ve uzun zamandır kapalı kabul edilen konularda acı dolu tartışmalar başlattı. Adı Türklerin babası anlamına gelen Atatürk, 20. yüzyılın en önemli figürlerinden biriydi, ancak hikayesi Batı'da pek bilinmiyor, kısmen de Türkiye'deki tanrısal statüsünün bunu anlatmayı politik olarak çok zor hale getirmesi nedeniyle.
Bunu filme aktarmaya yönelik önceki girişimler başarısız oldu. Geçtiğimiz yıl İngilizce bir gazete olan The Turkish Daily News, “Yapılmamış Atatürk Filminin 56 Yıllık Hikayesi” başlıklı bir makalede, Antonio Banderas, Kevin Costner ve Yul Brynner'ın bildirilen çabalarına atıfta bulunarak, “Oyuncular rol beklerken yaşlandılar” dedi.
Gazete, "Türkiye, kutsal bir şahsiyet olarak gördüğü kurucu babasının, insani zaaflara sahip bir kişi olarak gösterilmesini asla istemez" ifadelerini kullandı.
That trait is at the heart of many of this country’s problems. Turkey has a tremendous capacity for denial, which includes the Armenian genocide early in the last century and a large Kurdish minority whose existence the state is only beginning to acknowledge. Without facing that history, intellectuals here argue, Turkey will never be able to move beyond it.
“Ataturk is used as a shield by those who are blocking discussions on many deformities in this country,” wrote Ahmet Altan, one of the country’s most prominent intellectuals and a columnist for Taraf, a liberal daily newspaper. “They attribute godlike status to Ataturk and then hide behind it.”
Mr. Dundar drew on a wide selection of Ataturk’s diaries and letters that had been closed in military archives for decades. The man who emerges in the film is even more radical in his beliefs than Turks have been taught, Mr. Dundar said.
Ataturk was determined, for example, to subordinate Islam and to force Turks to look and behave as Westerners. In 1914, Mr. Dundar said, the 33-year-old Ataturk attended a ball in the Czech spa of Carlsbad with a Turkish diplomat and his wife, who remarked that she could not imagine such a scene — the dancing, the dress — in her home country.
In a later entry in his diaries, Ataturk wrote that “it would not be difficult at all,” Mr. Dundar said. “If I would be given the power, I would do it overnight,” Ataturk wrote.
“Ataturk didn’t believe it should happen over time,” Mr. Dundar said. “He thought it should be abrupt.”
Mr. Dundar said he could use only a small fraction of the material he sifted through that revealed something about Ataturk’s thoughts on Islam. The rest was too explosive, he said.
There were a few sharp divergences from the official history, though the film veered close. In one scene, Ataturk says, just before an address to an early Parliament, that he believes the areas populated predominantly by Kurds should have a special status. The concept is extremely controversial in Turkey, which fears that its largely Kurdish southeast will want to secede, and discussions of special status for the region are strictrly taboo.
The film, which opened on Oct. 29, National Day, and is being shown in more than 200 theaters around Turkey, was praised by intellectuals but drew a frenzy of angry reactions. (Mr. Dundar, knowing the delicacy of the topic, preferred to speak in his native Turkish for the interview for maximum precision of language, though his English is fluent.)
“Your production is a priceless source for people who want to tarnish young minds with their dark thoughts,” wrote a viewer on the movie’s Web site who identified herself as Tulay. “Surely, you would also qualify for a Nobel Prize,” he wrote in a reference to the Nobel Prize-winning Turkish novelist Orhan Pamuk, who was spurned by the Turkish establishment after discussing the Armenian genocide.
“I denounce you.”
Yine de, daha nazik, daha yumuşak Atatürk, Türkiye için bir tür dönüm noktası gibi görünüyor. Türk devleti bile bazı ayarlamalar yapma ihtiyacı hissediyor gibi görünüyor: 2009'da dolaşıma girmesi planlanan yeni banknotlar, liderin surat asmasını değil, gülümsemesini tasvir ediyor.
Habere Şebnem Arsu katkıda bulundu.
Bu makale aşağıdaki düzeltmeyi yansıtacak şekilde revize edilmiştir:
Düzeltme: 19 Kasım 2008
Perşembe günü İstanbul Journal'da çıkan, modern Türkiye'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk hakkında yapılan çirkin bir belgesel filme Türkiye'de gelen karışık tepkilerle ilgili makale, ctrlfilmin web sitesinde bir gönderide filmi eleştiren bir izleyiciye atıfta bulundu. Gönderiyi Tulay olarak imzalayan izleyici bir kadın.
Dünya'daki Diğer Makaleler »Bu makalenin bir versiyonu 13 Kasım 2008'de New York edisyonunun A10 sayfasında basılı olarak yayınlanmıştır.
