Bir toplumdaki toplumsal ilişkilerde, kurumlarda ve yapıda belirli bir durumdan ya da varlık biçiminden başka durum ya da biçime geçişe "toplumsal değişme" denir. Toplumsal değişme nedeni insanlığın bilgi ve deneyim birikiminin artması olabildiği gibi, savaşlar veya doğal felaketlerden sonra yaşanan bir yıkım da olabilir.
Her toplumsal değişme, belirli bir zaman diliminde somut, fiziksel ve kültürel bir çerçevede birtakım insanlar arasında geçer. Değişme bir süreçtir. Değişmenin yönü ilerleme olduğu gibi gerileme de olabilir.
Değişme bir durumdan daha iyi bir duruma geçiş biçiminde ise "ilerleme", birden fazla yönde olursa "gelişme" olur.
ÖRNEK :
Endüstriyel üretimde kullanılan ilk makine, 1733 yılında John Kay'in yaptığı ve 'uçan mekik' adını verdiği bir dokuma makinesidir. Bu makine o kadar hızlı çalışıyordu ki ipliklerini çıkrıkta büken dokumacılar iplik yetiştiremiyorlardı. Bu durum iplik bükme makinesinin icadına yol açtı.
Bu olay, aşağıdakilerden hangisine bir örnek olamaz?
A) İhtiyaçlar icatları hızlandırır.
B) İcatlar yeni sorunlar yaratabilir.
C) Üretimde, değişik işler uyum içinde yürütülmelidir.
D) İcatların yaygınlaşması uzun zaman alır.
E) İcatlar üretimi artırabilir.
Çözüm :
Paragrafta bize verilen bilgiye göre dokuma makinesi yavaş üretim sorununu çözmek için geliştirilmiş bir makinedir. Ancak bu makine o kadar hızlı çalışmaktadır ki, iplik bükümcüleri bu makinenin ihtiyacı olan ipliği o kadar hızlı yapamamaktadır. Bu sorunun çözümü içinse iplik bükme makinesi icat edilmiştir.
Görülüyor ki, icatlar sorun ortaya çıkarmıyorlar, aksine önlerine çıkan sorunları çözmeye çalışıyorlar.
Bu nedenle doğru yanıt: B' dir.
1- Değişmeyle İlgili Temel Kavramlar
a. Evrim
Toplum yapısında meydana gelen yavaş, sürekli ve ileri dönük değişmelerdir. Evrim, toplumdaki kurum ve ilişkilerde boşluğa yol açmaz. Bir kurum ya da ilişki değişirken alternatifi de oluşur. Evrimde aşamalı bir değişim modeli vardır. Böylelikle toplumsal değişiklik büyük boyutlu krizlere neden olmaz. Örneğin: Türkiye'de modern toplumun gelişimi sanki hiç yokmuş gibi görünse de geride bıraktığımız 20 yıla baktığımızda değişim daha iyi anlaşılır.
Ancak evrimsel değişimin eski toplum yapısındaki öğeleri tam anlamıyla değiştiremediği yolunda eleştiriler de vardır.
b. Devrim (İnkılâp)
Bir toplumda birikmiş olan değişim isteğinin bir anda ortaya çıkarak varolan tüm toplumsal kurumları ve ilişki biçimlerini kökünden değişmesine neden olan toplumsal değişim biçimidir. Devrimde sıçramalı bir değişim modeli vardır. Bu şekilde eleştirilen eski yapı tümüyle değişmiş olur. Örneğin: Cumhuriyet Devrimi, Bolşevik Devrimi.
Ancak plansız bir devrim sürecinin toplumu felakete sürükleyebileceği yolunda eleştiriler de vardır.
Toplumsal Değişmeyi Açıklayan Yaklaşımlar
Toplumların geçirmiş oldukları değişimi açıklamak için, geçmiş tarih süreci incelenir. Ancak bu inceleme üç faklı tarih sürecinde yapılır. Bunlar:
a. Büyük Boy Kuramlar: Çok uzun tarih dönemlerini inceleyerek toplumsal değişimi açıklamaya çalışırlar. Örneğin: Ortaçağ, İlkçağ gibi çağların ya da uygarlıkların incelenmesini kapsayan araştırmalar.
b. Orta Boy Kuramlar: Yaklaşık olarak 30 50 yıllık bir tarih dönemini ele alarak toplumsal değişimi açıklamaya çalışırlar. Örneğin: Türkiye'de planlı ekonominin 30 yılı, Cumhuriyetin son 50 yılı gibi araştırmalar.
c. Küçük Boy Kuramlar: Çok kısa vadede meydana gelmiş toplumsal değişimleri incelerler. Örneğin: Türkiye'ye renkli televizyonun girişi, 8 yıllık zorunlu eğitime geçiş gibi araştırmalar.
Toplumsal Değişmeyi Etkileyen Faktörler
a. Fiziksel Çevre
Toplumun yaşadığı bölgedeki tüm yer üstü ve yer altı kaynakları ve bölgenin iklime dayalı özellikleri toplumun yaşam biçimini etkiler. Özellikle doğada meydana gelen deprem, sel, salgın hastalıklar çevre ile nüfus arasındaki dengeyi bozar, toplumsal yaşam biçimini belirler. Örneğin: 17 Ağustos Depreminin ardından Türkiye'de yerleşim birimlerine yaklaşımın değişmesi.
b. Bilim ve Teknoloji
Makineleşme, iletişim araçlarındaki gelişmeler, ulaşım olanaklarının artması, gibi faktörler insan ve toplum yaşamını büyük ölçüde değiştirebilir. Teknolojinin en önemli görevi insanın doğayı denetlemesine yardımcı olmaktır. Bu amaçla insan yaşamını kolaylaştırıcı araçlar sağlarken bu araçların kullanımı, kendisine özgü biçim ve kuralları beraberinde getirir. Örneğin: Sanayi Devrimi, matbaanın icadı
c. Kültür
Toplumdaki bireylerin tutum ve davranışları, düşüncelerinde meydana gelen farklılaşmalar toplumsal değişmeye yol açar. Örneğin: toplumsal hoşgörünün artmasıyla birlikte Türkler ve Yunanlılar arasındaki birbirlerine düşmanca yaklaşımlarının azalması.
d. Demografi (Nüfus Hareketleri)
Nüfusun çokluğu, azlığı, yapısının nitelikleri (yaş, cinsiyet, eğitim), iç ve dış göçler, kentleşme gibi faktörler toplumsal değişmeyi etkiler. Örneğin: Türkiye'nin doğusundaki şehirlerden batısındaki şehirlere doğru olan göçler sonucunda, batıdaki şehirlerde ucuz işgücünün artması ve buradaki ticaretin gelişmesi, doğudaki şehirlerde işgücü yetersizliği nedeniyle ekonomik durgunluğun başlaması.
e. Ekonomi
İnsanlar arasındaki ilişki biçimlerini belirleyen önemli faktörlerden birisi de ekonomidir. Gerek ülke içerisinde, gerekse de ülke dışında gelişen ekonomik değişimler, bu değişimlerin etki ettiği toplumlardaki yapı ve kurumları da değiştirir. Örneğin: II. Dünya Savaşı sırasında yaşanan kıtlık sırasında Türkiye'de gıda maddelerinin ancak karne ile temin edilmesi.
ÖRNEK :
Üretimde otomasyon ve uzmanlaşmanın yaygınlaşması, farklı niteliklere sahip olan bir işgücü ihtiyacını doğurmuştur. Bu da eğitimde bir işe veya mesleğe hazırlayıcı faaliyetlerin yaygınlaşmasına yol açmıştır.
Bu durum, toplumsal kurumların değişmesiyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine örnek olabilir?
A) Toplumsal kurumların hızla değişmesi bunalımlara yol açar.
B) Yerleşik toplumsal kurumlar diğerlerinden daha yavaş değişir.
C) Toplumsal kurumlardan birindeki değişme, diğerlerini de değişmeye zorlar.
D) Toplumsal kurumların değişmesinde kendi iç dinamikleri önemli bir rol oynar.
E) Değişme süreci içindeki bir kurumun bazı işlevlerini diğer toplumsal kurumlar üstlenir.
Çözüm :
Her toplumsal kurum belli bir dönem aktivitesini sürdürür. Ayrıca toplumun doğası gereği her kurum birbiriyle etkileşim halindedir.
Böylesi bir ortamda kurumlardan herhangi birisinin geçireceği değişim diğer tüm kurumları da etkiler. Fakat diğer kurumlardaki değişim, ilk değişen kurumla en yoğun ilişki kuran diğer kurumlara sıçrar.
Paragrafın bize anlatmaya çalıştığı bilgi; herhangi bir toplumsal kurumdaki değişim, diğerlerini de zorlar.
Bu nedenle yanıt: C' dir.
alıntı
Her toplumsal değişme, belirli bir zaman diliminde somut, fiziksel ve kültürel bir çerçevede birtakım insanlar arasında geçer. Değişme bir süreçtir. Değişmenin yönü ilerleme olduğu gibi gerileme de olabilir.
Değişme bir durumdan daha iyi bir duruma geçiş biçiminde ise "ilerleme", birden fazla yönde olursa "gelişme" olur.
ÖRNEK :
Endüstriyel üretimde kullanılan ilk makine, 1733 yılında John Kay'in yaptığı ve 'uçan mekik' adını verdiği bir dokuma makinesidir. Bu makine o kadar hızlı çalışıyordu ki ipliklerini çıkrıkta büken dokumacılar iplik yetiştiremiyorlardı. Bu durum iplik bükme makinesinin icadına yol açtı.
Bu olay, aşağıdakilerden hangisine bir örnek olamaz?
A) İhtiyaçlar icatları hızlandırır.
B) İcatlar yeni sorunlar yaratabilir.
C) Üretimde, değişik işler uyum içinde yürütülmelidir.
D) İcatların yaygınlaşması uzun zaman alır.
E) İcatlar üretimi artırabilir.
Çözüm :
Paragrafta bize verilen bilgiye göre dokuma makinesi yavaş üretim sorununu çözmek için geliştirilmiş bir makinedir. Ancak bu makine o kadar hızlı çalışmaktadır ki, iplik bükümcüleri bu makinenin ihtiyacı olan ipliği o kadar hızlı yapamamaktadır. Bu sorunun çözümü içinse iplik bükme makinesi icat edilmiştir.
Görülüyor ki, icatlar sorun ortaya çıkarmıyorlar, aksine önlerine çıkan sorunları çözmeye çalışıyorlar.
Bu nedenle doğru yanıt: B' dir.
1- Değişmeyle İlgili Temel Kavramlar
a. Evrim
Toplum yapısında meydana gelen yavaş, sürekli ve ileri dönük değişmelerdir. Evrim, toplumdaki kurum ve ilişkilerde boşluğa yol açmaz. Bir kurum ya da ilişki değişirken alternatifi de oluşur. Evrimde aşamalı bir değişim modeli vardır. Böylelikle toplumsal değişiklik büyük boyutlu krizlere neden olmaz. Örneğin: Türkiye'de modern toplumun gelişimi sanki hiç yokmuş gibi görünse de geride bıraktığımız 20 yıla baktığımızda değişim daha iyi anlaşılır.
Ancak evrimsel değişimin eski toplum yapısındaki öğeleri tam anlamıyla değiştiremediği yolunda eleştiriler de vardır.
b. Devrim (İnkılâp)
Bir toplumda birikmiş olan değişim isteğinin bir anda ortaya çıkarak varolan tüm toplumsal kurumları ve ilişki biçimlerini kökünden değişmesine neden olan toplumsal değişim biçimidir. Devrimde sıçramalı bir değişim modeli vardır. Bu şekilde eleştirilen eski yapı tümüyle değişmiş olur. Örneğin: Cumhuriyet Devrimi, Bolşevik Devrimi.
Ancak plansız bir devrim sürecinin toplumu felakete sürükleyebileceği yolunda eleştiriler de vardır.
Toplumsal Değişmeyi Açıklayan Yaklaşımlar
Toplumların geçirmiş oldukları değişimi açıklamak için, geçmiş tarih süreci incelenir. Ancak bu inceleme üç faklı tarih sürecinde yapılır. Bunlar:
a. Büyük Boy Kuramlar: Çok uzun tarih dönemlerini inceleyerek toplumsal değişimi açıklamaya çalışırlar. Örneğin: Ortaçağ, İlkçağ gibi çağların ya da uygarlıkların incelenmesini kapsayan araştırmalar.
b. Orta Boy Kuramlar: Yaklaşık olarak 30 50 yıllık bir tarih dönemini ele alarak toplumsal değişimi açıklamaya çalışırlar. Örneğin: Türkiye'de planlı ekonominin 30 yılı, Cumhuriyetin son 50 yılı gibi araştırmalar.
c. Küçük Boy Kuramlar: Çok kısa vadede meydana gelmiş toplumsal değişimleri incelerler. Örneğin: Türkiye'ye renkli televizyonun girişi, 8 yıllık zorunlu eğitime geçiş gibi araştırmalar.
Toplumsal Değişmeyi Etkileyen Faktörler
a. Fiziksel Çevre
Toplumun yaşadığı bölgedeki tüm yer üstü ve yer altı kaynakları ve bölgenin iklime dayalı özellikleri toplumun yaşam biçimini etkiler. Özellikle doğada meydana gelen deprem, sel, salgın hastalıklar çevre ile nüfus arasındaki dengeyi bozar, toplumsal yaşam biçimini belirler. Örneğin: 17 Ağustos Depreminin ardından Türkiye'de yerleşim birimlerine yaklaşımın değişmesi.
b. Bilim ve Teknoloji
Makineleşme, iletişim araçlarındaki gelişmeler, ulaşım olanaklarının artması, gibi faktörler insan ve toplum yaşamını büyük ölçüde değiştirebilir. Teknolojinin en önemli görevi insanın doğayı denetlemesine yardımcı olmaktır. Bu amaçla insan yaşamını kolaylaştırıcı araçlar sağlarken bu araçların kullanımı, kendisine özgü biçim ve kuralları beraberinde getirir. Örneğin: Sanayi Devrimi, matbaanın icadı
c. Kültür
Toplumdaki bireylerin tutum ve davranışları, düşüncelerinde meydana gelen farklılaşmalar toplumsal değişmeye yol açar. Örneğin: toplumsal hoşgörünün artmasıyla birlikte Türkler ve Yunanlılar arasındaki birbirlerine düşmanca yaklaşımlarının azalması.
d. Demografi (Nüfus Hareketleri)
Nüfusun çokluğu, azlığı, yapısının nitelikleri (yaş, cinsiyet, eğitim), iç ve dış göçler, kentleşme gibi faktörler toplumsal değişmeyi etkiler. Örneğin: Türkiye'nin doğusundaki şehirlerden batısındaki şehirlere doğru olan göçler sonucunda, batıdaki şehirlerde ucuz işgücünün artması ve buradaki ticaretin gelişmesi, doğudaki şehirlerde işgücü yetersizliği nedeniyle ekonomik durgunluğun başlaması.
e. Ekonomi
İnsanlar arasındaki ilişki biçimlerini belirleyen önemli faktörlerden birisi de ekonomidir. Gerek ülke içerisinde, gerekse de ülke dışında gelişen ekonomik değişimler, bu değişimlerin etki ettiği toplumlardaki yapı ve kurumları da değiştirir. Örneğin: II. Dünya Savaşı sırasında yaşanan kıtlık sırasında Türkiye'de gıda maddelerinin ancak karne ile temin edilmesi.
ÖRNEK :
Üretimde otomasyon ve uzmanlaşmanın yaygınlaşması, farklı niteliklere sahip olan bir işgücü ihtiyacını doğurmuştur. Bu da eğitimde bir işe veya mesleğe hazırlayıcı faaliyetlerin yaygınlaşmasına yol açmıştır.
Bu durum, toplumsal kurumların değişmesiyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine örnek olabilir?
A) Toplumsal kurumların hızla değişmesi bunalımlara yol açar.
B) Yerleşik toplumsal kurumlar diğerlerinden daha yavaş değişir.
C) Toplumsal kurumlardan birindeki değişme, diğerlerini de değişmeye zorlar.
D) Toplumsal kurumların değişmesinde kendi iç dinamikleri önemli bir rol oynar.
E) Değişme süreci içindeki bir kurumun bazı işlevlerini diğer toplumsal kurumlar üstlenir.
Çözüm :
Her toplumsal kurum belli bir dönem aktivitesini sürdürür. Ayrıca toplumun doğası gereği her kurum birbiriyle etkileşim halindedir.
Böylesi bir ortamda kurumlardan herhangi birisinin geçireceği değişim diğer tüm kurumları da etkiler. Fakat diğer kurumlardaki değişim, ilk değişen kurumla en yoğun ilişki kuran diğer kurumlara sıçrar.
Paragrafın bize anlatmaya çalıştığı bilgi; herhangi bir toplumsal kurumdaki değişim, diğerlerini de zorlar.
Bu nedenle yanıt: C' dir.
alıntı
