a. Serbest Toplumsal Değişmeler
Kültürler arası etkileşimde, kültürlerin herhangi bir baskı olmaksızın birbirlerini etkilemesidir. Ekonomik, kültürel vb. alanlarda toplumlar arasında yapılan anlaşmalar, alışverişler buna iyi bir örnektir.
b. Müdahale Yoluyla Toplumsal Değişmeler
Topluma belirli bir etki mekanizması tarafından yön vermek suretiyle yapılan değişimlerdir. Planlanmış bir çerçeve içerisinde olur. İki biçimde yapılmaktadır. Bunlar:
Demokratik Planlı Değişme: Toplumsal değişme sürecine akılcı yoldan yön verilir. Eğitim araç olarak kullanılır. Kitle iletişim araçlarından yararlanılır. Bireylerde istenilen yönde bilgi, davranış değişikliğine yol açabilir.
Baskı Yoluyla Değiştirme: Davranış ve bilgi değişikliği zorla oluşturulur. Özgürlükler kısıtlanır. Sonrasında, toplumda içe dönük insan sayısı artar. Kişilikli, kendine güvenen insan sayısı azalır.
Toplumsal Gelişmeyi Kolaylaştıran Faktörler:
Toplumun kanı ve inançlarıyla çatışmayan, onlarla uyumlu yeni öğeler toplumda hızlı benimsenir.
Ekonomik yönden kalkınmış, yapısal sorunlarını çözümlemiş toplumlarda değişme daha çabuk olur.
Başka toplumlarla kurulacak sıkı ve sürekli ilişkiler topluma farklı düşüncelerin girmesini sağlayacağı için değişimi hızlandırır.
Bir toplumda çocuklar gençlere, gençler de yaşlılara oranla değişmeyi daha çabuk benimserler.
Savaş, güç, işgal gibi dış etmenlerin yoğun olması.
Toplumsal Gelişmenin Meydana Getirdiği Sorunlar:
Toplumlar canlı birer organizma gibi sürekli değişirler. Ancak yaşadıkları değişme hızı toplumdan topluma değişiklik gösterir. Geleneksel toplumlar daha yavaş, endüstriyel toplumlar daha hızlı bir değişebilir. Değişmeyen hiçbir toplum yoktur. Değişme bazı toplumsal sorunlara çözüm getirirken, bazen de birtakım sorunları beraberinde getirir. Hızlı değişmelerde ancak toplumun tüm öğelerinde bir uyum varsa sorunsuz bir değişim söz konusudur.
Toplumsal kurumlar, gelenekler, örfler ve hatta bireyler değişen bir toplumda, değişmelere direnç gösterebilirler. Sonuçta kurumların işleyememesi, kültürel değerlerin kuşaktan kuşağa aktarılamaması, bireylerden beklenen rollerin yerine getirilmemesi, kurallara uymama gibi sorunlar ortaya çıkar. Böylece toplumsal değişme süreci, hem toplumun varlığını koruma, hem de bu varlığı tehlikeye düşürme yönünde etkiler yapabilmektedir. Ancak değişmenin kaçınılmaz, sürekli ve gerekli bir süreç olduğu da bilinmelidir.
Sanayi Öncesi Toplumlarda Sanayileşme İle Meydana Gelen Önemli Bazı Değişmeler:
Tüketim için üretimin yerini, pazar için üretim alır.
Ticaretle, küçük işletmelerin yerini büyük işletmeler alır.
El zanaatları giderek yok olurken yerini büyük çapta üretim yapan makinelere dayalı üretim alır.
Ulaşım ve iletişim olanakları gelişir.
Kırsal kesimden kentlere hızlı göç yaşanır.
Dinsel eğitimin yerini laik eğitim alır.
Baskıcı siyasal yapılar, demokratik yapıya dönüşür.
Aile yapısı ataerkil aileden, yoğun olarak çekirdek aileye dönüşür.
Yüz yüze birincil ilişkilerin yerini ikincil ilişkiler alır.
Uluslararası ekonomik ve kültürel ilişkiler artar.
ÖRNEK :
Toplumsal öğelerin değişme hızları birbirinden farklıdır. Bu yüzden belli bir zaman aralığında, bazı toplumsal öğeler hızla değişerek farklılaşırken bazı öğelerde çok az değişiklik görülür.
Bir toplumda gözlenebilecek aşağıdaki durumlarda hangisi bu görüşle açıklanabilir?
A) Geleneksel ve çağdaş özelliklerin bir arada bulunması
B) Toplumsal değişimin kararlı ve sürekli olması
C) Toplumda olup bitene karşı duyarlığın artması
D) Kişisel ve yüz yüze ilişkilerin yaygınlaşması
E) Bazı toplumsal kurumların birden çok işlevi yerine getirmesi
Çözüm :
Toplumsal yapı insan eylemleriyle şekillendiği için, oldukça dinamik bir durumdadır. Toplumsal yapıyı meydana getiren birçok öğe içerisinde insan yaşamıyla en çok iç içe olan öğe en hızlı değişen öğe olarak karşımıza çıkarken, güncel yaşamdan uzak olan öğeler daha yavaş değişmektedirler. Toplumsal öğelerin birbirlerinden farklı değişim hızlarına sahip olduğu durumlarda, herhangi bir öğe değişimini tamamlamışken bir diğeri henüz değişiminin başında olabilmektedir. Bundan dolayı aynı anda toplumda hem yeni öğelerin hem de eski öğelerin varlığını görebilmekteyiz.
Bu nedenle cevap: A' dır.
Kültürler arası etkileşimde, kültürlerin herhangi bir baskı olmaksızın birbirlerini etkilemesidir. Ekonomik, kültürel vb. alanlarda toplumlar arasında yapılan anlaşmalar, alışverişler buna iyi bir örnektir.
b. Müdahale Yoluyla Toplumsal Değişmeler
Topluma belirli bir etki mekanizması tarafından yön vermek suretiyle yapılan değişimlerdir. Planlanmış bir çerçeve içerisinde olur. İki biçimde yapılmaktadır. Bunlar:
Demokratik Planlı Değişme: Toplumsal değişme sürecine akılcı yoldan yön verilir. Eğitim araç olarak kullanılır. Kitle iletişim araçlarından yararlanılır. Bireylerde istenilen yönde bilgi, davranış değişikliğine yol açabilir.
Baskı Yoluyla Değiştirme: Davranış ve bilgi değişikliği zorla oluşturulur. Özgürlükler kısıtlanır. Sonrasında, toplumda içe dönük insan sayısı artar. Kişilikli, kendine güvenen insan sayısı azalır.
Toplumsal Gelişmeyi Kolaylaştıran Faktörler:
Toplumun kanı ve inançlarıyla çatışmayan, onlarla uyumlu yeni öğeler toplumda hızlı benimsenir.
Ekonomik yönden kalkınmış, yapısal sorunlarını çözümlemiş toplumlarda değişme daha çabuk olur.
Başka toplumlarla kurulacak sıkı ve sürekli ilişkiler topluma farklı düşüncelerin girmesini sağlayacağı için değişimi hızlandırır.
Bir toplumda çocuklar gençlere, gençler de yaşlılara oranla değişmeyi daha çabuk benimserler.
Savaş, güç, işgal gibi dış etmenlerin yoğun olması.
Toplumsal Gelişmenin Meydana Getirdiği Sorunlar:
Toplumlar canlı birer organizma gibi sürekli değişirler. Ancak yaşadıkları değişme hızı toplumdan topluma değişiklik gösterir. Geleneksel toplumlar daha yavaş, endüstriyel toplumlar daha hızlı bir değişebilir. Değişmeyen hiçbir toplum yoktur. Değişme bazı toplumsal sorunlara çözüm getirirken, bazen de birtakım sorunları beraberinde getirir. Hızlı değişmelerde ancak toplumun tüm öğelerinde bir uyum varsa sorunsuz bir değişim söz konusudur.
Toplumsal kurumlar, gelenekler, örfler ve hatta bireyler değişen bir toplumda, değişmelere direnç gösterebilirler. Sonuçta kurumların işleyememesi, kültürel değerlerin kuşaktan kuşağa aktarılamaması, bireylerden beklenen rollerin yerine getirilmemesi, kurallara uymama gibi sorunlar ortaya çıkar. Böylece toplumsal değişme süreci, hem toplumun varlığını koruma, hem de bu varlığı tehlikeye düşürme yönünde etkiler yapabilmektedir. Ancak değişmenin kaçınılmaz, sürekli ve gerekli bir süreç olduğu da bilinmelidir.
Sanayi Öncesi Toplumlarda Sanayileşme İle Meydana Gelen Önemli Bazı Değişmeler:
Tüketim için üretimin yerini, pazar için üretim alır.
Ticaretle, küçük işletmelerin yerini büyük işletmeler alır.
El zanaatları giderek yok olurken yerini büyük çapta üretim yapan makinelere dayalı üretim alır.
Ulaşım ve iletişim olanakları gelişir.
Kırsal kesimden kentlere hızlı göç yaşanır.
Dinsel eğitimin yerini laik eğitim alır.
Baskıcı siyasal yapılar, demokratik yapıya dönüşür.
Aile yapısı ataerkil aileden, yoğun olarak çekirdek aileye dönüşür.
Yüz yüze birincil ilişkilerin yerini ikincil ilişkiler alır.
Uluslararası ekonomik ve kültürel ilişkiler artar.
ÖRNEK :
Toplumsal öğelerin değişme hızları birbirinden farklıdır. Bu yüzden belli bir zaman aralığında, bazı toplumsal öğeler hızla değişerek farklılaşırken bazı öğelerde çok az değişiklik görülür.
Bir toplumda gözlenebilecek aşağıdaki durumlarda hangisi bu görüşle açıklanabilir?
A) Geleneksel ve çağdaş özelliklerin bir arada bulunması
B) Toplumsal değişimin kararlı ve sürekli olması
C) Toplumda olup bitene karşı duyarlığın artması
D) Kişisel ve yüz yüze ilişkilerin yaygınlaşması
E) Bazı toplumsal kurumların birden çok işlevi yerine getirmesi
Çözüm :
Toplumsal yapı insan eylemleriyle şekillendiği için, oldukça dinamik bir durumdadır. Toplumsal yapıyı meydana getiren birçok öğe içerisinde insan yaşamıyla en çok iç içe olan öğe en hızlı değişen öğe olarak karşımıza çıkarken, güncel yaşamdan uzak olan öğeler daha yavaş değişmektedirler. Toplumsal öğelerin birbirlerinden farklı değişim hızlarına sahip olduğu durumlarda, herhangi bir öğe değişimini tamamlamışken bir diğeri henüz değişiminin başında olabilmektedir. Bundan dolayı aynı anda toplumda hem yeni öğelerin hem de eski öğelerin varlığını görebilmekteyiz.
Bu nedenle cevap: A' dır.
