Tuğrul Bey, Büyük Selçuklu Devleti'nin kurucusu

Tuğrul Bey ya da Toğrül, Tuğril veya Toghrïl Beg,
(Arapça: طغرل بك; Farsça: طغرل بیک)

(d. 990 - ö. 4 Eylül 1063)

Büyük Selçuklu Devleti'nin kurucusu ve ilk hükümdarıdır.​

Gaznelilerin, Selçuk Beyin oğlu Arslan Yabguyu esir almasından sonra,Tuğrul kardeşi Çağrı Beyler Selçukluların başına geçti. Selçuklulara yeni bir yurt arayan Tuğrul Bey komutasındaki Türkler Horasanaya göç ettiler. Gazneliler, narniada güçlenen Selçukluları tehdit olarak gördü ve onlara savaş açtılar... Kardeşi Çağrı Bey'dir. Oğuzların Kınık boyundan Selçuk Beyin torunudur. Babası Mikail, gazâ akınında şehit düşünce, dedesi Selçuk’un yanında büyüdü. Çocukluğu Cend'e geçti. 1016 yılında Selçukluların başÌına geçti. Altun Can Hatun ile evlendi.

1028-1029 yılları arasında kardeşiyle birlikte Merv ve Nişabur kentlerini ele geçirdi. Buhara ve Balh kentlerine seferler düzenledi. 1038 yılında Nişabur'da kendini sultan ilan etti. 1040 yılında Gaznelilerle yaptığı Dandanakan Savaşı'nı kazanarak Gazne Devleti'ne karşı Selçukluların üstünlüğünü sağladı. Kardeşi Çağrı Bey'i Horasan valisi tayin eden Tuğrul Bey İran'ın büyük bir bölümünü ele geçirdi ve Selçuklu topraklarını Anadolu'ya kadar uzandırdı. 1060 yılında Fatimilerin eline geçmiş olan Bağdat'ı ele geçirdi. Abbasi halifesi Kaim'in tekrar Bağdat'a dönmesini sağlayan Tuğrul Bey, halifenin kızı Seyyide Fâtıma el-Betül ile evlendi. Halife Kaim (Arapça: القائم بأمر الله‎, al-Qāʾim bi-amri 'llāh), Tuğrul Bey'e Sultan, Ruknu ʾd-daula (”Dinin direği”) ve Maliku ʾl-maschriq wa-ʾl-maghrib ünvanı verip "Doğu'nun ve Batı'nın Sultanı" ilan etti

zamanında güç ve nüfuz sahibi ünlü sufilerle çok yakın temaslar kurmuştur, bunlardan biriside dönemin Kalenderi şeyhi ve şair Baba Tâhir-i Uryân-ı Hemedânî'dir.

İlk eşi tutulmuş olduğu hastalıktan 1060 yılında Cürcan'da vefat etmiştir. Eşini kaybetmekten derin üzüntü duymuş olan Tuğrul Bey, eşinin cesedini Büyük Selçuklu Devleti'nin başkenti Rey kentine getittirmiş ve orada defnettirmiştir. Tuğrul Bey 4 Eylül 1063 tarihinde çocuksuz olarak İran'ın Rey kentinde vefat etmiş ve yerine yeğeni Alp Arslan geçmiştir.

Şaheb Ebû Abdullah Hüseyin b. Ali b. Mikail (Ṣāḥeb Abu ʿAbdallāh Ḥosayn b. ʿAli b. Mikāʾil)

Amîdü’l-Mülk Ebû Nasr el-Kündurî (ʿAmid al-Molk Abu Naṣr al-Kondorī)

Atabeyleri​

Doğan Avcıoğlu'nun Türklerin Tarihi kitabında yazdığına göre, Prof. Altan Köymen, "Tuğrul Bey’in, Kürt, Arap, İranlı, Deylemli vs. 26 vasal Atabeyi bulunduğunu" hesaplamıştır.

Tuğrul Bey, Büyük Selçuklu Devleti'nin kurucusu ve ilk hükümdarı olarak büyük bir öneme sahiptir. Selçukluların başına geçtikten sonra Horasan'a göç eden Türklerle güçlenmiş ve bölgede etkin bir güç haline gelmiştir. Nişabur ve Merv gibi önemli kentleri ele geçirmesi, Gaznelilerle yaşadığı savaşı kazanması ve Irak'ı fethetmesi, onun askeri başarısını göstermektedir. Ayrıca, Abbasi Halifesi Kaim'in ona verdiği unvanlar ve evlilikleriyle siyasi alanda da etkinlik göstermiştir. Öte yandan, dönemin ünlü sufileriyle de yakın ilişkiler kurması ve Atabeyleri aracılığıyla geniş bir etki alanı oluşturması da dikkate değerdir. Tuğrul Bey'in mirası, Yeğeni Alp Arslan tarafından devam ettirilmiştir.