Unutulmaya Yüz Tutmuş 9 Eski Alfabe

Tarih, yazının icadıyla ortaya çıktı. Yazının icadı ise çok eskilere dayanıyor.



Yazının icadı çok uzun zaman önceye dayanıyor. Tarihte yazıyı ilk kez Sümerler bulsa da, pek çok toplum ve kültür kendi alfabelerini oluşturdu. Nitekim bazı kültürler zamana yenik düştü. Kimi asimile oldu ve farklı dilleri benimsedi, kimiyse zor olan alfabelerini değiştirdi. Biz de artık neredeyse hiç kullanılmayan alfabeleri araştırdık ve derledik. İşte tarihin tozlu raflarında yok olmaya mahkum edilmiş eski alfabeler.

2. İnuitçe​

İnuit halkları, az bilinen etnik gruplardan biri. Bu halklar, kültürel olarak farklı gruplara ayrılıyorlar. Batı ve Doğu Kanada İnuitlerinin kullandığı alfabe ise neredeyse yok olmak üzere. Aslında Kanada’da yaşayan İnuitler, dokuz farklı yazı sistemi kullanılıyor. Bunların çoğu Latin alfabesine dayanıyor ancak yukarıdaki fotoğrafta gördüğünüz alfabede, ilk olarak 19. yüzyılda Avrupalı misyonerler tarafından tanıtılan heceler kullanılıyor. Bu alfabe oldukça zor olduğu için, Kanada’nın ulusal Inuit organizasyonu Inuit Tapiriit Kanatami, şu anda tüm Inuit’ler için ortak bir alfabe geliştirme sürecinde. Kuruluşun web sitesinde şu ifadeler yer alıyor; “Mevcut yazı sistemlerimiz kolonizasyon sürecinde tanıtıldı. Birleşik Inuktut [Inuit dillerinin toplu adı] yazı sistemi, Inuit tarafından Kanada’da Inuit için yaratılan ilk yazı sistemi olacak.”

2. Cherokee​

Eski alfabeler listemizin başında Cherokee bulunuyor. Manataka Amerikan Kızılderili Konseyi, eski bir Cherokee yazı sisteminin bir noktada var olabileceğini söylese de, Cherokee dili 19. yüzyılın başlarına kadar az çok konuşulan bir dildi. 1809 yılına gelindiğinde, Sequoyah adında bir Cherokee adamı sembollerin heceleri temsil ettiği, 86 karakterlik bir yazma sistemi üzerinde çalışmaya başladı. Ancak, Sequoyah okumayı asla öğrenmemişti. O zamanlar, birçok Yerli Amerikalı için yazı çok yeni bir şeydi. Bu nedenle alfabeyi oluşturan Sequoyah, büyücülükten yargılandı. Ancak kabile liderleri yazının Cherokee dilini ve kültürünü korumak için kullanılabileceğini anladıklarında, Sequoyah’dan hece öğretmeye başlamasını istediler.
1830’daki Hindistan Yerinden Kaldırma Yasasını takip eden yıllarda yaşanan düşüş döneminden sonra Cherokee dil eğitimi, 20. yüzyılın sonlarında bir şekilde yeniden canlandı. Nitekim İngilizcenin ve Latin alfabesinin hakimiyeti, Cherokee’ye olan ilgiyi yeniden azalttı. Bugün bu alfabe neredeyse yok olmak üzere.

3. Glagol alfabesi​

Eski alfabeler listemizdeki bir diğer alfabe de Glagol alfabesi. Bu alfabe, bilinen en eski Slav dili olan Kilise Slavcası için kullanılmış olan alfabe. Alfabenin, İncilleri tercüme etmek ve Slavları Hıristiyanlığa geçirmek amacıyla MS 860 civarında misyonerler Saint Cyril ve Saint Methodius tarafından icat edildiğine inanılıyor. Glagol kelimesi ise eski slavcada “konuşmak” anlamına gelen bir kelimeden türemiş. Artık kullanılmayan bu alfabe sadece Yunan Ortodoks kiliselerinde Slav destekçilerinin, yani Rusların, Bulgarların, Sırpların ayin düzeni kitaplarında yer alıyor.

4. Mandombe alfabesi​

Bu Afrika alfabesi birkaç nedenden ötürü alışılmadık. Birincisi, Mandombe alfabesi; Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ndeki Kimbanguist kilisesinin bir üyesi olan David Wabeladio Payi’ye 70’lerin sonlarında bir dizi rüya ve manevi karşılaşmada geldi. Bir gün, duvarına baktığında, tuğlaların arasındaki harcın iki sayı oluşturduğunu fark etti; beş ve iki. Bunların ilahi ipuçları olduğuna inanıyordu, bu yüzden bu şekillere dayalı bir dizi sembol yaratmaya koyuldu. Sonunda, sembollere fonografik anlam atadı ve bunu Kikongo ve Lingala dillerini konuşanların kullanabileceği bir alfabeye dönüştürdü. Belki de en dikkat çekici olan ise telaffuzun sembollerin nasıl döndürüldüğüne bağlı olarak değişmesi.

5. Ditema Tsa Dinoko​

Ditema tsa Dinoko ise Güney Afrikalı dilbilimciler, tasarımcılar ve yazılım programcılarından oluşan bir ekip tarafından icat edildi. Güney Afrika, Botsvana, Zimbabve ve Mozambik’teki yerli dilleri konuşanların kullanabileceği umuduyla bu alfabe son derece karmaşık görünüyor. Alfabedeki semboller, bölgeye özgü sanat eserleri ve boncuk işlemeli nesnelerden ilham alınarak oluşturuldu. Bu özelliğiyle alfabe aynı zamanda bir kültür ögesi.

6. Mandaic​

Bu eski, mistik yazının geçmişi MS 2. yüzyıla kadar uzanıyor. Alfabe, hala Irak ve İran’daki bazı Mandalar tarafından kullanılıyor. Efsaneye göre, dilin kendisi insanlıktan önce var oldu ve dini metinler oluşturmak için kullanıldı. Şu anda Rutgers Üniversitesi’nde Orta Doğu dilleri ve edebiyatı doçenti olan Charles Häberl, 2006 tarihli bir makalesinde Mandaic’in “Modern Orta Doğu’da bulunan diğer hiçbir alfabeye benzemediğini” yazdı.

7. Lanna​

Eski alfabeler listemizde yer alan Lanna alfabesi ise, esas olarak günümüz Tayland’ında 13. yüzyıldan 16. yüzyıla kadar hüküm süren Lanna Krallığı döneminde kullanıldı. Hala kuzey Tayland’ın bazı bölgelerinde kullanılan alfabe neredeyse yok olmak üzere. Çünkü ülkede baskın olarak Tay alfabesi kullanılıyor. Lanna kelimesi “bir milyon pirinç tarlası diyarı” anlamına geliyor.

Bu alfabelerden anlıyorumki insanoğlu her zaman diliminde kendini ifade edebilecek bir yazım türü mutlaka oluşturmaya çalışmıştır.

Bazılarının kolay bazılarının dili zor görü

Hepsi birbirinden zor görünüyor, biraz kolay görünseymiş.