Milli Mücadele sürecini ve Cumhuriyet’in kuruluşuna dair olayları ele alan Nutuk, Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhuriyet Halk Fırkası umumi reisi sıfatıyla partinin ikinci büyük kongresinin gerçekleştiği 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında toplam 36 saat 31 dakika süreyle okuduğu, daha sonra kitap haline getirdiği söylevidir. Biz de Cumhuriyet dönemi siyaset tarihi için önem arz eden Nutuk'un yazılış amacı, hazırlanış aşaması, kitaplaşma süreci vb. konulara dair merak edilen soruları yanıtlamaya çalıştık.
. Cumhuriyet tarihin önemli kaynaklarının başında gelen Nutuk nerede, ne zaman ve nasıl sunuldu?
Milli Mücadele sürecini ve Cumhuriyet’in kuruluşunu esas alan Nutuk, Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhuriyet Halk Fırkası umumi reisi sıfatıyla partinin ikinci büyük kongresinin gerçekleştiği 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında toplam 36 saat 31 dakika süreyle okuduğu, daha sonra kitap haline getirdiği önemli bir söylevidir. 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkışından 1926 yılı ortalarına kadar gelen zaman dilimini kapsayan ve okunacak notlar olarak 506 sayfadan oluşan Nutuk'un büyük bölümü Ankara’da hazırlandı, son bölümleri ve düzeltmeleri ise 1927 yılının Temmuz ayında İstanbul’da gerçekleştirildi.
Kaynakça
Hasan Gürkan, Atatürk’ün Söylev’i Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, cilt.13, sayı.27, 2013
Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2017, İstanbul
Cezmi Eraslan, Nutuk, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt.33, 2007
Erik J. Zürcher, “Siyaset Adamı Tarihçi Olunca / Atatürk’ün Büyük Nutuk’u Üzerine”, Savaş, Devrim ve Uluşlaşma: Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908 – 1928), İletişim Yayınları, İstanbul 2005
1. Cumhuriyet tarihin önemli kaynaklarının başında gelen Nutuk nerede, ne zaman ve nasıl sunuldu?
. Cumhuriyet tarihin önemli kaynaklarının başında gelen Nutuk nerede, ne zaman ve nasıl sunuldu?
Milli Mücadele sürecini ve Cumhuriyet’in kuruluşunu esas alan Nutuk, Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhuriyet Halk Fırkası umumi reisi sıfatıyla partinin ikinci büyük kongresinin gerçekleştiği 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında toplam 36 saat 31 dakika süreyle okuduğu, daha sonra kitap haline getirdiği önemli bir söylevidir. 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkışından 1926 yılı ortalarına kadar gelen zaman dilimini kapsayan ve okunacak notlar olarak 506 sayfadan oluşan Nutuk'un büyük bölümü Ankara’da hazırlandı, son bölümleri ve düzeltmeleri ise 1927 yılının Temmuz ayında İstanbul’da gerçekleştirildi.
2. Atatürk’ün Nutuk'u hazırlama amacı neydi?
Nasıl ki evrendeki bütün olgular neden-sonuç ilişkisine bağlıysa, Mustafa Kemal Atatürk’ün Nutuk’u hazırlaması nedensiz değildi. Atatürk, bu önemli sunuş metninin hazırlanma gayesini şu şekilde ifade eder: “Senelerden beri devam eden ef‘al ve icraatımızın millete hesabını vermek” şeklindeki ifadeleriyle açıklamaktadır. Ayrıca söylevin öncelikle “inkılâbımızın anlaşılmasında tarihe medâr-ı suhûlet olma” maksadına yöneldiğini, bununla birlikte mâzi olmuş bir devrin hikâyesinde “millet için, gelecek nesiller için dikkat ve teyakkuzu davet edebilecek bazı noktaları tebârüz ettirmek” çabası içinde olduğunu da belirtir. Öz itibariyle 1919’dan itibaren neler yaşandığını tek kalemde toplamak ve milletine aktarmak gayesindeydi. Ancak bununla birlikte şunu da belirtmek gerekir: Nutuk’un yazılış amaçları arasında Atatürk’ün 1925’teki muhalefeti bastırma ve 1926’daki siyasi temizliği haklı çıkarma çabaları olduğu da günümüzde tarihçiler tarafınlar tartışılan bir gerçektir. Bunun olabilmesi için de tarihin yeniden yazılması gerekmektedir. Nutuk’un yazımıyla birlikte bir siyaset adamı olan Mustafa Kemal Atatürk, bir tarihçi kimliğine bürünmüstür3. Nutuk nasıl hazırlandı?
Uzun, yorucu ve sabır gerektiren bir çalışmanın ürünü olan Nutuk, Atatürk’ün önderliğinde oluşan bir ekip tarafından derlenip, hazırlandı. Atatürk’ün kaleme aldığı bu detaylı notların bir bütün haline getirilmesi adına girişilen çalışmaya 1927 yılı başlarında başladığı, sağlık sorunları nedeniyle ara verdiği ve İstanbul’da tamamlandığı bilinmektedir. Özellikle şahsına ait özel dosyalardan ve bakanlıkların 1920-1926 yılı arasındaki çalışma özetlerini içeren çok sayıda belgeyi bizzat kendi inceleyip ayırdı ve yazdırdı. Yazma işlemi öylesine yoğun geçti ki kâtiplerden bazılarının bayılmasına yol açtı. Ancak Atatürk, kâtiplerin verdiği arada da boş durmayıp yazdıklarını okutup çevresindekilerle tartıştığı belirtilir.4. Atatürk Nutuk'ta hangi konulara ağırlık verdi?
19 Mayıs 1919’dan 1926 yılının sonlarına kadar olan sürede Mustafa Kemal Atatürk’ün olaylara ve kişilere bakışını, yeni rejimin durumu, inkılabın süreci, başlangıç ve gelişme safhaları, bu süreçteki tehlikeler, riskler, sonuçlar ve başarılar gibi birçok konunun üzerinde durulmuştur. Bununla birlikte ele alınan konular haliyle Mustafa Kemal’in kendi siyasi anlayışı ve fikirleriyle şekillendi.
5. Nutuk'un sunulduğu tarihin bir önemi var mıydı?
Nutkun 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında sunuluşunun açıkça ortaya konan bir açıklaması olmamakla birlikte yukarıda dediğimiz gibi Cumhuriyetin ilanından sonra muhalif reaksiyonlara karşı muhalefeti sindiren Atatürk, son olarak İzmir Suikast Davası'yla muhalifleri etkisiz hale getirip rahat nefes aldı. Milli Mücadele sonrası Atatürk’ün yakın silah arkadaşlarıyla yollarının ayrılması ve bunların büyük bölümünün aktif siyaset yürüttüğü Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılması, İstiklâl Mahkemesi yargı ve uygulamalarına dair eleştirilerin ayyuka çıkması gibi nedenlerden ötürü duyulan rahatsızlık karşısında bir öz savunma girişimi ve şeffaflık göstergesi olarak da görülebilir.
6. Nutuk, içerik açısından klasik bir tarih kitabı olarak değerlendirilebilir mi?
Nutuk için Atatürk’ün sadece hatıralarından oluşan bir kitaptır desek eksik bir ifade kullanmış oluruz. Ancak bütünüyle bir tarih kitabıdır demek de pek doğru olmayacaktır. Ancak şurası kesindir ki, Nutuk, Atatürk üzerinde yapılacak incelemelerin 1919-1927 dönemi için olduğu kadar onun Türk inkılâbını, Cumhuriyet’i gerçekleştirirken izlediği metot ve iktidar kavrayışı açısından temel kaynaktır.
7. Atatürk, hangi eleştirileri Nutuk vasıtasıyla savuşturdu?
Taze kurulmuş yeni yönetim ve egemenlik anlayışı, çeşitli eleştirilerin Mustafa Kemal’in etrafında oluşmasına neden oldu. Bu noktada hazırladığı söylevle kendine yöneltilen, Cumhuriyetin ilanında acele edildiği, bu yapının tek adamlığa yöneldiği, padişahlara verilmeyen yetkilerin cumhurbaşkanına verildiği vb. eleştirilere karşı cevap verdi. Bununla birlikte Mustafa Kemal Atatürk, bu metinlerde, benzeri eleştirileri yapanları “Cumhuriyet karşıtı, millet menfaatinin nerede olduğunu anlamayan, samimi olmayan kişiler” olarak şiddetle kınadı.
8. 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında sunulan Nutuk'un müsveddeleri ne oldu?
15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında tam 36 saat 31 dakika süren Atatürk’ün okuduğu 506 sayfalık nutuk notları ve ilgili belgeler Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatının ardından Ziraat Bankası kasalarında saklandı, daha sonra ise Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Dairesi’ne verilerek orada tasnif edildi.
9. Kitap halindeki ilk baskısı ne zaman gerçekleşti?
Milli Mücadele dönemi, Cumhuriyetin kuruluşuna giden süreç ve Cumhuriyet sonrası ilk dönemler hakkında oldukça önemli bir kaynak olan Nutuk’un ilk baskıları üzerinde 1927 tarihi yer almaktadır, ancak basım ve ciltleme işlemleri 1928 yılının Temmuz ayına kadar sürmüştür. İki bölüm halinde Ankara’da 100 bin adet basılan Nutuk’un ilk 2000 adedi lüks baskılıdır ve kenarları altın yaldız çerçeveli olarak 627 sayfadır.
10. Hangi dillere çeviri sağlandı?
Hiç şüphe yok ki Nutuk Türkiye’de olduğu gibi yabancı kamuoyunda da ilgiyle karşılandı. Hata bu ilgi o kadar ileri gitti ki, daha bir kitap halinde yazımı tamamlanmadan yabancı dillerde basılmaya çalışıldı. Nutuk’un Rusça dışındaki yabancı dillerde basılması işi Leipzig’deki K. F. Köhler Yayınevi’ne verildi. İngilizce ve Fransızca baskıları 1929 yılında yapıldı. Rusça’sı 1929-1934 yılları arasında dört cilt halinde “Yeni Türkiye’nin Yolu” adıyla yayımlandı. Kısa süre içerisinde Arapça, Yunanca, Çince, Kırgızca, İspanyolca ve Japonca gibi birçok dile çevrildi. Günümüzde ise bu diller dışında birçok dilde çevirileri mevcuttur.Kaynakça
Hasan Gürkan, Atatürk’ün Söylev’i Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, cilt.13, sayı.27, 2013
Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2017, İstanbul
Cezmi Eraslan, Nutuk, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt.33, 2007
Erik J. Zürcher, “Siyaset Adamı Tarihçi Olunca / Atatürk’ün Büyük Nutuk’u Üzerine”, Savaş, Devrim ve Uluşlaşma: Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908 – 1928), İletişim Yayınları, İstanbul 2005
