Türkçenin Doğru Kullanımı - A dan Z ye

Genel Esaslar

1. İşlemlerin planlama ve yapımı aşamasında, yazı işlerinin azaltılması amaçtır. Çok yazı ve çok öneri, ihmal ve ilgisizlik doğurur. Herkesin kanun, tüzük, yönerge ve idari emirlerle belirlenmiş olan görevlerini iyi öğrenmesi ve doğru uygulaması, yazı işlerinin azaltılmasında önemli bir etkendir.

2. Yazı işlerinin belirli (standart) yöntemlere bağlı olarak yürütülmesi, karargâh ve kıtalar arasındaki işlemlerin aksaksız
yürütülmesini, karşılıklı anlaşma, güven ve iş birliğini kolaylaştırır.

3. Kıtayı yazı işleri ile en az meşgul eden karargâh, görevini iyi yapmış sayılır.

İfade Yöntemi

1. Bütün yazılar açık bir ifade ile yazılmalı ve herkes yazılanı kolayca anlayabilmelidir. İfade sade ve kesin olmalı, birkaç anlama gelen sözcük ve ifadelerden kaçınılmalıdır. Yabancı sözcük ve terimler yerine Türkçe karşılığı bulunan sözcükler kullanılmalıdır.

2. Yazılarda, karmaşık ve süslü ifadelere, uyumsuz cümlelere, övgü ifadelerine yer verilmemeli; cümleler birbirlerini anlam ve kavram açısından mantıklı bir sıra içinde izlemeli ve tamamlamalıdır.

3. Gereksiz açıklama, anlamsız sözcükler, askerî edebiyata uymayan terimler kullanılmamalı, yazıları kısaltmak için kabul edilmiş olan kısaltmalardan yararlanılmalıdır.

Yazım Kuralları

1. Bütün yazılar okunaklı yazılmalıdır. Satır araları birbirine eşit olmalı ve çok sık veya açık yazılmamalıdır. Taslak yazılarda, satır
aralıkları, düzeltme ve ek yapılabilmesi için iki satır aralığı olmalıdır.

2. Her türlü yazışmada, Türkçe dil bilgisi, yazım ve noktalama kurallarına uyulmalıdır.

3. Türkçenin yazımında temel kural "söylendiği / okunduğu" gibi yazmaktır. Bu temel kurala koşut olarak aşağıda belirtilen kurallara da dikkat edilmelidir:

a) Tarih bildirenler ve birlik numaraları dışında cümleye rakamla başlanmamalıdır.

b) Yazının metin kısmında yukarıda belirtilen konuların dışında kalan, bir ve iki rakamlı sayılar ile tüm saat bildiren rakamlar yazıyla; üç ve daha fazla rakamlı sayılar ile zamanı saat / dakika / saniye olarak bildirenler rakamla yazılmalıdır.

c) Metin içinde tarih bildiren ifadelerin tamamı (gün, yıl) rakamla; aylar yazı ile veya rakamla yazılabilir. (Örnek: 22 Ocak 2007, 22.01.2007 gibi) Belli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar (29 Mayıs 1453 Salı gibi)

ç) Özel adlar ve türevleri, büyük harfle başlanarak ve takıları kesme işareti (') ile ayrılarak yazılmalıdır. Satır sonuna sığmayan takılar için kesme işareti (') kullanılmamalıdır.

d) Madde başlıklarını oluşturan sözcüklerin ilk harfleri büyük yazılmalıdır.

e) Başka bir yerden alınan ifadeler metinde tırnak içinde gösterilir ve bu ifadeler kesinlikle değiştirilmemelidir. (Aslı yanlış ise
olduğu gibi alınmalı, düzeltme dipnotta gösterilmelidir.)

f) Kaynak gösterilmesi gereken hâllerde, bunlar az ise, o sayfanın altına ve yıldızla (*) belirtilerek; çok ise, rakamla (1), (2) vb. işaretlenerek, metnin sonunda (varsa) kitabın adı, yazarın ismi, basım yeri, yılı, dizi adı, yararlanılan sayfa numarasıyla belirtilmelidir.

g) Metin içinde, metnin ifadesine bağlı olmayan açıklamalar ayraç içinde yazılmalıdır.

ğ) Noktalama işaretlerinin ses, anlam, yazım değerleri dikkate alınmalı ve bunlar titizlikle uygulanmalıdır.

h) Devlet, coğrafi bölge, yerleşim yerleri, deniz, göl, nehir, dağ, yaklaşma istikameti gibi adlar büyük harfle başlamalıdır. (Fransa, Arnavutluk, Akdeniz, Karadeniz, Kızılırmak, Yeşilırmak gibi).

ı) Bütün millî yazışmalarda; madde, fıkra, bent, küçük bent, kısım, küçük kısım ve eklerin harflendirilmesinde 29 harfin tamamı kullanılmalıdır.

Kısaltmalar

a. Terim Kısaltması: Birden fazla sözcükten meydana gelen ve ortak olarak kullanılan terimlerin kısaltmasıdır.

b. Sözcük Kısaltması: Ortak olarak kullanılan sözcüklerin kısaltmasıdır.

Sözcük Kısaltmalarını Türetme ve Kullanma Esasları

1. Yazışmalarda sık kullanılan ve üç harften fazla sayıdaki harften oluşan sözcüklerin kısaltmaları mümkün olduğunca az harf kullanılarak yapılır.

2. Sözcük kısaltmalarının sonuna nokta konulur.

3. Özel isimlerin ve özel önem arz eden, özel bir tarih veya zaman, kişi, grup, birlik, sınıf veya özel hizmetleri tanımlayan sözcük kısaltmaları büyük harfle başlar.

4. Özel birleşik adların kısaltmaları, adı oluşturan sözcüğün baş harfleri yan yana büyük harfle yazılarak oluşturulur, araya ve sona nokta konulmaz (SEYRÜSEFER: S / S, GÜNEYDOĞU: GD vb.).

5. Sözcük kısaltmalarının ve sözcük kısaltmaları yan yana getirilerek yapılan kısaltmaların sözlü iletişimde kullanılması (okunması): Bu kısaltmalar sadece yazışmalarda kullanılır. Sözlü iletişimde kısaltma yapılmaksızın sözcük tam olarak okunur. (Atğm.:
Asteğmen, Bl.: Bölük, Öğr. Bşk.: Öğretim Başkanı gibi)

6. Bir yazının tamamının büyük harfle yazılmasının gerektiği durumlarda (kitap cilt kapakları, yazılarının başlıkları yahut madde
isimleri gibi) sözcük kısaltmalarının tamamı büyük harfle yazılır

Terim ve Sözcüklerden Oluşan Bir İbarenin Kısaltması

1. Öncelikle bir terim kısaltması oluşturulur. (Muhabere Elektronik ve Bilgi Sistemleri: MEBS, Harbe Hazırlık Şubesi: HHŞ gibi). Bu uygun görülmediği takdirde kısaltmaları yan yana getirilerek yapılan usul kullanılır. (Hrp. Hzl. Ş.)

2. Sözlükte yer alan millîleştirilmiş yabancı askerî kısaltmaların kullanılması gereken durumlarda, terimin önce Türkçesi açık olarak yazılır, daha sonra yanlarına parantez içinde İngilizce-Almancaları vb. yazılır [Kitle İmha Silahları (KİS)'nın Yayılmasının Önlenmesi Girişimi (Proliferation Security Initiative-PSI)].

3. Benimsenmiş ve yerleşmiş askerî kısaltmalar aynen korunur. (NATO vb.)

a. Metin içinde geçen tarihlerde; gün ve yıl rakamla, ay ise yazıyla veya rakamla yazılmalıdır.

b. Metin içinde geçen iki basamaklı rakamlar ile tam saat bildiren rakamlar yazıyla; üç haneli rakamlar ile dakika / saniye bildirenler ise rakamla yazılmalıdır.

c. Birlik isimlerini gösteren rakamlarla, metin içinde geçen sıra bildiren, tekrar ifade eden ve madde numarası bildiren rakamların sonuna " ncı, nci, ncu, ncü " ekleri eklenmelidir.

ç. Türkçe sözcüklerde sert ünsüzler (f, s, t, k, ç, ş, h, p) den sonra yumuşak süreksizler (c, d, g) gelmez; bunların yerlerine sertleri (ç, t, k) gelir. Yapım ve çekim ekleri de bu kurala uyar. Bu kural, sert ünsüzlerin benzeşmesi olarak da tanımlanır.

d. Sayılar yazıyla yazıldıklarında her sözcük ayrı yazılır.

e. Bankacılık işlemlerinde, çeklerde, senetlerde -araya başka sözcükler yazılamaması için- sayılar bitişik yazılır:

f. Sayılardan sonra gelen ekler kesme ile ayrılır:

g. İkilemeyi oluşturan sözcükler daima ayrı yazılır ve araya herhangi bir işaret konulmaz.

ğ. Başında ve sonunda iki ünsüz bulunan yabancı sözcüklerin yazımında ünsüzler arasına ünlü girmez.

Açıklama: Bağlaç olan "de" sözcükten ayrı yazılır ve cümleden çıkarttığımızda cümlenin anlamında her ne kadar daralma olsa da cümlenin anlamı bozulmaz. İsmin hâl eki olan ve sözcüğe bitişik yazılan "da" cümleden atıldığında ise cümlenin anlamı bozulur. Ayrıca bağlaç olan "de" nin "te, ta" şekli yoktur. İsmin hâl eki olan "-da, -de" nin ise "-ta, -te" şekli vardır.

h. "ki" bağlacı bağımsız bir sözcüktür ve daima diğer sözcüklerden ayrı yazılır. "ki" bağlacı genellikle fiillerden, yargı bildiren ifadelerden ve özne görevli sözcüklerden sonra gelir:

Uyarı: "-ki" eki dilimizde ilgi zamiri ve sıfat türetme eki göreviyle kullanılır. Bu eki alan sözcükler "kiminki, neyinki, neredeki, ne zamanki" sorularına yanıt verirler.

Onunki pek güzel değil.

Bahçedeki tavuklara yem verelim.

ı. "mi" soru edatı cümleye ister soru anlamı katsın isterse katmasın diğer sözcüklerden daima ayrı yazılır:

Uyarı: "mi" li soru cümlelerinde "mi" den sonra gelen ekler, "mi" ye bitişik yazılır.

i. Düzeltme işaretinin (^) kullanılmaması da yanlışlıklara yol açmaktadır: Adem (yokluk), ậdem (insan); adet (sayı), ậdet (gelenek), alem (bayrak), ậlem (dünya, evren); aşık (ayak bileğindeki kemik), ậşık (vurgun, tutkun); hakim (hikmet sahibi), hậkim (yargıç); hali (pazar yerini), hậli (durumu, vaziyeti); hala (babanın kız kardeşi), hậlậ (henüz)

Diğer Konular

1) Metin içindeki cümlecikler cümleye, cümleler ve paragraflar da birbirine uyumlu ve akıcı olmalıdır. Örneğin bir paragrafın son sözcüğü "yapılır", diğer paragrafın son sözcüğü "yapılacağını" şeklinde olmamalıdır.

2) Üst makamlara gönderilen yazılar "ilişikte sunulduğunu", ast makamlara gönderilen yazılar da "ilişikte gönderildiğini" şeklinde olmalıdır.

3) Gelen evrakın ön yüzüne evrak kayıt işlemi yapılmaz, not yazılmaz. Kayıt ve not yazma işlemi evrakın arka yüzüne yapılır.

KAYNAKLAR

A. Kitaplar

• ADAIR, John; Etkili İletişim, BKY, İstanbul, 2003.
• BAYKIZI, Murat; Etkili ve Güzel Konuşma Teknikleri, Kar Yayınları, İstanbul, 2003.
• CARNEGIE, Dale; Etkili Konuşma Sanatı, Alkım Yayınevi, Ankara.
• FİLİZOK, Rıza; Okuma Sanatı, Ege Üniversitesi Yayınları.
• FİLİZOK, Rıza; Türkçenin Doğru Kullanımı, Ege Üniversitesi Yayınları.
• Hava Harp Akademisi Komutanlığı, Etkili Konuşma ve Yazma Rehberi.
• NURAY, Lale; Güzel Yazı Yazma Sanatı.
• ÖNEN, Akın; Türkçeyi Türkçe Konuşmak, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 2004.
• ÖZDEMİR, Emin; Sözlü Yazılı Anlatım Sanatı Kompozisyon, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1992.
• ÖZDEMİR, Emin; Güzel ve Etkili Konuşma Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2006.
• ÖZDEMİR, Emin; Yazma Öğretimi ve Yazma Sanatı, Papirüs Yayınları, İstanbul, 2005.
• PLANCI, Hülya; Yazı Yazma Teknikleri, AÖF Yayınları.
• RAIN, Anthony; Anlayarak Hızlı Okuma Teknikleri, Pegasus Yayınları, İstanbul, 2006.
• RUŞEN, Mustafa; Hızlı Okuma, Alfa Yayım Dağıtım, İstanbul, 2005.
• STUART, Christina; Etkili Konuşma, Alfa Basım Yayım, İstanbul, 1999.
• TUNALI, Murat; Anlayarak Hızlı Okuma ve Öğrenme, Yakamoz Yayınları, İstanbul, 2004.
• VURAL, Birol; Etkili ve Başarılı Konuşma, Hayat Yayınları, İstanbul, 2004.

B. Sözlükler

• Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Ankara, 2005.
• Türk Dil Kurumu, Yazım Kılavuzu, Ankara, 2005.

Emeğine sağlık Kırmızı güzel bir paylaşım olmuş uygun zamanda hepsini okuyacağım. teşekkürler...

@Aslan Parçası Favori konumu buldum. Bağlaç olan "-de" eki ayrı yazılır.